Trends en ontwikkelingen voedingsindustrie

De wereldwijde bevolking groeit en de welvaart neemt toe. Hierdoor stijgt ook de vraag naar voedsel. We verwachten dan ook dat de export op middellange termijn met 2 tot 3% groeit. De Nederlandse voedselmarkt is daarentegen sterk verzadigd en groeit slechts beperkt (0-1% volumegroei). Dit geldt ook voor de ons omliggende landen waar een belangrijk deel van onze export naar toe gaat. Toenemende schaalgrootte, ketenintegratie en overnames leiden tot verdere consolidatie in de keten. De vooruitzichten voor de voedingsindustrie zijn dan ook neutraal met stabiele, maar beperkte groei.

We gaan dus niet meer eten, maar wel anders. De consument kiest bij de dagelijkse boodschappen voor een goede prijs-kwaliteitsverhouding. Alleen voor producten met een duidelijke meerwaarde (premiumproduct met een unieke beleving of smaak) wil men meer betalen. Het middensegment, en dan vooral de B-merken, hebben het moeilijk. We zien vooral groei in niches en specialiteiten, zoals biologisch, vegetarisch en convenience. Dit laatste wordt gestimuleerd doordat de consument meer en meer gemak zoekt. Segmenten die daar van profiteren zijn het thuisbezorgen van boodschappen en het aanbieden van voorgesneden, voorbereide artikelen en verse kant-en-klaarproducten. De out-of-home markt profiteert al jaren van de toenemende gemaksconsumptie, maar wordt flink beïnvloed door de coronapandemie. Pas in 2022 zal dit afzetkanaal herstellen.

De consument vindt waarden steeds belangrijker en zoekt dit in lokaal, ambachtelijk geproduceerd voedsel of duurzaam geproduceerde producten. Ook wil de consument vaker weten waar het vandaan komt of hoe het geproduceerd is. Daar tegenover staat dat consumenten meer experimenteren in smaak en dus open staan voor internationale smaken en unieke, exotische producten. Tot slot is de consument steeds bewuster bezig met voeding en hun gezondheid. We zien een verschuiving naar producten met minder suikers, minder verkeerde vetten en minder onnodige toevoegingen. Over het algemeen stellen we dat “food steeds meer dienstverlening wordt”. De consument is bereid een meerprijs te betalen voor de service, zoals thuisbezorgen of gezonder eten, maar niet zozeer voor het product zelf. Voor voedingsproducenten is de uitdaging om efficiënt en met de juiste schaal te produceren en tegelijkertijd de consument aan zich te binden met unieke producten.

Supermarktketens hebben in de hele voedingsketen een dominante positie, met in Nederland vijf grote inkooporganisaties. Deze situatie zien we ook in onze belangrijkste exportlanden Duitsland, Frankrijk, België en het Verenigd Koninkrijk (VK) ontstaan. Tegelijkertijd zorgt de groei van online retail en consumptie buitenshuis voor meer concurrentie. Supermarkten zoeken naar manieren om zich te onderscheiden, wat weer kansen biedt voor de industrie. We zien de keten op vier punten veranderen:

1. Retail wil zo dicht mogelijk bij de bron inkopen.
   Zo zijn ze zeker van levering en kwaliteit. De huidige coronacrisis lijkt deze behoefte verder te versterken aangezien logistieke stromen zijn verstoord. Retailers en industrie gaan van ‘just in time’ voorraadmanagement naar ‘just in case’. Of te wel, ze gaan meer voorraden aanhouden om zeker te zijn van levering in plaats van levering van grondstoffen op exact het moment wanneer je het nodig hebt. Zo zien we dat ketens steeds meer integreren, uitbreiden en consolideren.
2. Thuisbezorgen van boodschappen groeit structureel.
   Er zijn in toenemende mate meer bestelplatforms, bezorgservices, maaltijdboxen en pick-up points ontstaan. De keten digitaliseert en data maakt deze ontwikkelingen mogelijk. Het onderliggende verdienmodel (last mile delivery) blijft echter lastig rendabel te krijgen. De toekomst ligt in personalisatie van het aanbod voor de consument: ‘eten op maat’.
3. Afzetkanalen zoals food retail en foodservice lopen steeds meer in elkaar over (branchevervaging).
   Afhankelijk van locatie en de doelgroep die daar komt, wordt de formule en het bijbehorende assortiment bepaald. Hierdoor moeten producenten hun producten meer differentiëren en aanpassen aan formule en doelgroep, denk dan aan bijvoorbeeld andere eisen in verpakking, versheid, direct te eten is of juist niet, et cetera.
4. Huismerken en A-merken groeien sterk.
   Als reactie op discountsupermarkten zoals Lidl en de Aldi, hebben supermarkten als Jumbo en Albert Heijn flink geïnvesteerd in goedkopere huismerken. Producenten van A-merken besteden hun producten op hun beurt steeds vaker uit aan gespecialiseerde (huismerk-)producenten zodat ze zelf kunnen focussen op productinnovatie en merkontwikkeling.

Door de impact van corona op met name de afzet richting foodservice (horeca en catering) zijn de vooruitzichten voor 2021 neutraal. Foodservice maakt grofweg 15-20% uit van de afzet van de voedingsmiddelenindustrie, dus de impact zal vergelijkbaar zijn. Wel profiteert food retail sterk van de vraagverschuiving vanuit horeca. De impact per individuele foodproducent is dus sterk afhankelijk van de spreiding van de afzet over de verschillende afzetkanalen. Producenten die vooral leveren aan food retail zullen fors groeien (5-10%). De effecten van de corona uitbraak zijn tot in 2022 voelbaar, met name voor producenten die leveren aan horeca en niet flexibel genoeg zijn om te wisselen met meer afzet richting food retail. Door de coronapandemie spelen er een aantal strategische zaken in de keten:

1. De aanvoer van grondstoffen staat onder druk door logistieke uitdagingen en speculatie. Grondstofprijzen lopen sterk op en marges staan onder druk. Ook containerprijzen en grondstoffen voor verpakkingen zijn sterk gestegen.
2. Arbeidskosten lopen op door ziekte en het naleven van de anderhalvemeter-regel op de werkvloer. Ook is er steeds minder gekwalificeerd personeel.
3. Er valt een deel van de afzet in horeca en overige foodservice weg. We zien een verschuiving richting retail en online.

We verwachten dat dit de effecten zijn op de middellange termijn:

1. Er wordt meer voorraad van essentiële grondstoffen en producten aangehouden.
2. Er wordt meer operationele flexibiliteit ingebouwd (om te kunnen switchen van afzetkanaal) en het productieproces wordt verder geautomatiseerd en gerobotiseerd.
3. Er wordt kritischer gekeken naar de concentratie van afzet op ‘verre’ landen, terwijl afzet in eigen regio, Noordwest Europa, en in kortere ketens aantrekkelijker is geworden.
4. We verwachten een verschuiving van foodservice out of home naar foodservice at home. Supermarkten en thuisbezorgformules zullen vol inspelen op de behoefte van de consument naar meer gemak.

Een deel van de consumenten is zich bewust van de voetafdruk van hun voedsel: van de impact op het milieu, maar ook van de impact op hun eigen gezondheid. Consumenten stellen hogere eisen aan de manier waarop voedsel geproduceerd wordt. Radicale transparantie wordt de norm. We zien retailers en producenten hierop inspelen door keurmerken te introduceren zoals de Eco-Score. Met als doel de consument meer inzicht te geven in de impact van de productie van specifieke voedingsproducten op onder andere klimaat en milieu. We onderscheiden zes pijlers waar je als ondernemer op in moet spelen:

Voor ondernemers die willen verduurzamen in food, ontwikkelde de Rabobank de Duurzame Kansenkaart vol met praktische tips en handvatten om stappen te zetten naar een duurzamer businessmodel.

In de voedingsproductie en -distributie wordt volop geïnvesteerd. We zien innovatie op verschillende gebieden:

Naast de productie en distributie zien we ook dat smart industry in opkomst is. Smart industry is de verzameling van een groot aantal technische innovaties en digitalisering. Denk aan robotisering, mobiel internet, cloud computing, internet of things, 3D-printing en data. Deze vernieuwing leidt tot de opkomst van slimme fabrieken waarbij machines en robots onderling met elkaar communiceren, zelf fouten opsporen en herstellen. Deze ontwikkelingen hebben impact op ieder bedrijf in de foodsector. Om ondernemers te helpen met verdere digitalisering heeft Rabobank partnerships met RoboValley in Delft, de Future Store in Arnhem en de Digitale Werkplaatsen van Katapult.

Rabobank vindt het belangrijk dat voeding met respect voor mens, dier, natuur én voor de boer economisch rendabel wordt geproduceerd. Daarom ontwikkelt de Rabobank diverse duurzame en innovatieve proposities voor ondernemers in de voedselketen. Benieuwd waar jouw kansen liggen? Neem gerust contact op met een van onze sectormanagers.