Tweede dip voor de Nederlandse economie: minder diep maar langer

Het aantal coronabesmettingen is na de zomer snel opgelopen waardoor het kabinet de lockdown-maatregelen weer heeft aangescherpt. Eet- en drinkgeleden zijn sinds woensdagavond 14 oktober grotendeels gesloten, amateursportwedstrijden zijn afgelast, mondkapjes in publieke binnenruimtes verplicht en het aantal mensen dat bijeen mag komen is verder teruggebracht. De maatregelen zullen in eerste instantie vier weken van kracht zijn. Afhankelijk van hoe het aantal besmettingen zich nu verder ontwikkelt kunnen de maatregelen vervolgens al dan niet versoepeld worden. Jaap van Dissel, voorzitter van het Outbreak Management Team dat het kabinet adviseert over maatregelen om de epidemie te bestrijden, liet eerder in de media weten dat hij er rekening mee houdt dat de ‘gedeeltelijke lockdown’ die sinds halverwege oktober van kracht is, mogelijk tot in december van dit jaar nodig zal zijn.

Hoewel we in onze septemberraming uitgingen van een aanscherping van de maatregelen, zijn de huidige maatregelen in Nederland strenger dan destijds verwacht. We hebben onze raming voor de Nederlandse economie voor 2020 en 2021 dan ook naar beneden bijgesteld. Voor 2020 verwachten we nu een krimp van 5,7 procent (was 5,2 procent) en voor 2021 een relatief beperkte groei van 1,7 procent (was 2,1 procent). Voor andere landen in de wereld is het beeld gemengd. In bijvoorbeeld Spanje en Frankrijk gaat het aantal besmettingen harder dan we hadden verwacht. Maar in andere landen, zoals de VS, past het verloop van de pandemie vooralsnog in onze raming en is het nog te vroeg om die al aan te passen.

Vergeleken met het hoogtepunt van de ‘intelligente lockdown’ in het voorjaar is de huidige ‘gedeeltelijke lockdown’ (voorlopig) minder streng. In het voorjaar zijn scholen immers een paar weken dicht geweest, waren sportscholen gesloten en mochten contactberoepen zoals kappers en schoonheidsspecialisten hun werk niet uitvoeren. Ook was het sanitair op vakantieparken dicht en reed het openbaar vervoer met een uitgeklede dienstregeling. Verder waren grenzen van Nederland en landen om ons heen grotendeels gesloten voor personenverkeer. De economie werd door de eerste golf en de maatregelen die daarop volgden hard geraakt: de handel dook omlaag, er werd veel minder geconsumeerd en de investeringen daalden fors.

Voor de komende maanden verwachten we dat de economische impact wat minder groot zal zijn dan tijdens de eerste golf. Hoewel lastig te voorspellen, gaan we er in onze basisraming namelijk vanuit dat de maatregelen in de komende maanden gemiddeld wat minder beperkend zullen zijn dan tijdens de eerste golf.

Verder zijn grote delen van de economie en samenleving gewend geraakt aan de pandemie, dus kost het minder tijd en geld om weer om te schakelen. Veel Nederlanders hebben thuis bijvoorbeeld al een werkplek ingericht, meer restaurants doen aan thuisbezorging en in winkels hangen al spatschermen. Ook bioscopen, theaters en musea zijn waar mogelijk al aangepast om toch (een beperkt aantal) bezoekers te kunnen ontvangen.

Een andere factor die de impact op de Nederlandse economie vermoedelijk dempt, is dat internationale waardeketens deze keer minder verstoord zijn - ondanks het toenemend aantal besmettingen ook elders in de wereld. In het voorjaar kampten veel fabrieken niet alleen met vraaguitval, maar ook met verstoorde toeleveranties en hadden zij moeite om hun afzet in het buitenland op de plaats van bestemming te krijgen.

Anderzijds verwachten we dat de corona-maatregelen een tijd strenger zullen blijven dan na de eerste golf. Voor onze raming hebben we aangenomen dat de maatregelen in het eerste kwartaal van 2021 nog relatief beperkend zullen zijn en het herstel eerst nog zullen dempen (figuur 1). Ervan uitgaande dat halverwege 2021 een vaccin beschikbaar komt, zal het verdere economische herstel naar verwachting nog even worden geremd omdat vermoedelijk niet iedereen al direct wordt gevaccineerd. Bovendien zal de werkloosheid tegen die tijd hoger liggen en zullen winsten verder zijn teruggelopen. Dit geldt niet alleen voor Nederland, maar ook voor belangrijke handelspartners. Hierdoor zal zowel de binnenlandse als de buitenlandse vraag worden geremd.

Het verloop van het aantal besmettingen, en daarmee de duur en intensiteit van de maatregelen, in zowel Nederland als de rest van de wereld, is een grote onzekerheid in onze raming. De economische schade zou groter kunnen uitvallen wanneer de maatregelen verder worden aangescherpt en/of langer zullen gelden. Bijvoorbeeld wanneer mensen zich minder goed aan de huidige maatregelen houden dan in het voorjaar en het aantal besmettingen niet (voldoende) daalt. Aan de andere kant: daalt het aantal besmettingen sneller dan we nu voorzien, dan zal de economische schade vermoedelijk minder groot zijn dan we nu verwachten. Hetzelfde geldt als doorbraken op het gebied van (snel-)testen, medicijnen, een vaccin of het gebruik van een app ertoe kunnen leiden dat de corona-maatregelen sneller kunnen worden versoepeld.

Ook ongewis is of de tweede golf het vertrouwen van consumenten en ondernemers sterker ondermijnt, waardoor consumptie en investeringen lager uitvallen dan nu verwacht. Verder heeft de overheid duidelijkheid geschept over het derde steunpakket, maar mocht dat worden verruimd dan kan de economische schade lager uitvallen.