Verkoop van kerstbomen stabiel en steeds duurzamer

Weinig bedrijfstakken zijn zo sterk afhankelijk van de verkoop in maar een paar weken als de kerstbomenverkoop. Maar het kerstbomenseizoen begint wel iets langer te worden. De verkoop start in Nederland de laatste jaren steeds vaker al vóór Sinterklaas, waar dit 10 jaar geleden nog niet zo was. Volgens de Vereniging Nederlandse Kerstbomenkwekers (VNK) worden er in Nederland jaarlijks zo’n 2,2 tot 2,5 miljoen kerstbomen verkocht. De helft daarvan komt uit Nederland, de andere helft uit Denemarken en Duitsland. De Nordman-spar is verreweg de meest verkochte boom. Het aantal geplaatste plastic exemplaren lijkt op zijn retour.

Het jaarlijkse verkochte aantal kerstbomen in Duitsland ligt op ongeveer 30 miljoen stuks met een verkoopwaarde van zo’n 750 miljoen euro, volgens Hauptverband Der Deutschen Holzindustrie (HDH). In Duitsland ligt de start van het seizoen voor consumenten traditioneel bij het begin van de Adventstijd, 4 weken voor Kerst. De verkoop groeit nog steeds omdat huishoudens vaker meer dan één boom opzetten. Ook kopen lokale overheden en ondernemers vaak kerstbomen om binnensteden aan te kleden. De belangrijkste soort, met een aandeel van 75% in het aantal verkochte stuks, is de Nordman-spar. De belangrijkste verkoopkanalen in Duitsland voor kerstbomen zijn de bouwmarkt, het tuincentrum of een tijdelijke kerstbomenkraam. In coronajaar 2020 werd ruim 10% via internet verkocht. In de jaren daarvoor lag dat veel lager. Toch verwachten we geen stijging van de internetverkoop: consumenten willen de kerstboom liever in het echt zien voordat ze deze kopen.

De British Christmas Tree Growers Association (BCTGA) schat de verkoop van kerstbomen in het Verenigd Koninkrijk (VK) op 8 miljoen stuks. De belangrijkste soort is ook in het VK de Nordman-spar met een geschat marktaandeel van 80%. Het grootste deel van de kerstbomen wordt in het VK zelf geteeld, een klein deel komt – soms via Nederland – uit Denemarken.

Het aantal kerstbomen dat jaarlijks in de huiskamers van Zwitserland staat, bedraagt ongeveer 1,2 tot 1,5 miljoen. Ongeveer tweederde daarvan is de Nordman-spar. Bijna de helft van de consumenten koopt bij de teler of bij een tijdelijke marktkraam van de teler.

Per land verschilt de populariteit van de kerstboom (zie figuur 1). In Duitsland zijn kerstbomen bijvoorbeeld véél populairder dan in Nederland en het VK. In Duitsland wordt de verkoop op ongeveer 375 bomen per 1.000 inwoners geschat, in het VK op 122 stuks. De totale verkoopwaarde aan kerstbomen in deze 6 landen is meer dan 1 miljard euro.

In Duitsland worden jaarlijks ruim 20 miljoen kerstbomen geteeld en afgeleverd. Het areaal – het totale oppervlakte van de teelt – met kerstbomen in Duitsland bedraagt 15.900 hectare, daarvan bevindt 4.600 hectare zich op 3.300 bedrijven in Noordrijn-Westfalen. Belangrijkste productiegebieden zijn de Eiffel en het Sauerland. Gezien de gemiddelde teeltduur van zo’n 8 à 10 jaar wordt elk jaar een deel van dit areaal gerooid.

De productie van kerstbomen in Denemarken bedraagt zo’n 11 miljoen stuks per jaar. Daarvan blijft maar zo’n 10% in Denemarken zelf, de rest is voor export. Volgens de Danish Christmas Tree Association (DCTA) houden ruim 2.500 telers zich bezig met de kerstbomenteelt, op totaal zo’n 22.000 hectare. Duitsland is verreweg de belangrijkste afnemer van Deense kerstbomen: 45% van de Deense export van kerstbomen gaat daar naartoe. Vervolgens zijn Frankrijk, Nederland, het VK en Zweden belangrijke bestemmingen met respectievelijk een exportaandeel van 10%, 9%, 6% en 6%.

De kerstbomenteelt in België is geconcentreerd in de Ardennen. Het areaal bedraagt daar 3.120 hectare met op ruim 80% van de oppervlakte de teelt van de Nordman-spar (Abies sp.), 10% met de fijnspar (Picea sp.) en 10% met andere soorten.

In Zwitserland bedraagt de jaarlijkse productie van kerstbomen ongeveer een 500.000 stuks. Volgens IG Suisse Christbaum, zijn de ruim 600 telers samen goed voor 600 hectare. De teelt wordt – net als in de meeste landen – als een specifiek onderdeel van tuinbouw gezien, niet als een vorm van bosbouw.

Als richtlijn voor werkgelegenheid in de kerstbomenbranche kan gelden dat er voor elke 3 hectare kerstbomenteelt één fulltime arbeidskracht nodig is. De arbeid bestaat uit planten, snoeien, bemesten, onkruidbestrijding, ruimer planten en uiteindelijk rooien voor de verkoop.

De Nederlandse jaarlijkse productie is bescheiden en bedraagt ongeveer 1 miljoen stuks. Wel speelt de Nederlandse bloemen- en plantenhandel een belangrijke rol in de handel van (natuurlijke) kerstbomen en -decoratie. De grotere kerstboomkwekers zijn aangesloten bij de Vereniging Nederlandse Kerstbomenkwekers.

Een belangrijke trend in kerstbomenland is duurzaamheid. Er zijn veel verschillende initiatieven om de teelt en het gebruik van kerstbomen te verduurzamen. Een voorbeeld hiervan in Nederland is dat in veel gemeenten de kerstbomen begin januari worden opgehaald en naar een composteringsinstallatie gaan. De compost wordt dan deels weer gebruikt bij de aanplant van nieuwe kerstbomen. Ook initiatieven om kerstbomen na gebruik terug te planten in een klimaatbos komen vaker voor.

Bij de productie zijn certificeringen van steeds groter belang. Vooral bouwmarkten of tuincentra eisen van producenten een certificering over herkomst, gewasbescherming of bemesting. In Duitsland worden inmiddels veel bomen met het PEFC-certificaat (Programme for the Endorsement of Forest Certification) aangeboden. Dit certificaat legt vooral nadruk op beperkte inzet van chemische gewasbescherming en kunstmest. Veel projecten zijn er op gericht het gebruik van chemische onkruidbestrijding te verminderen door mechanische onkruidbestrijding. Op een paar proefprojecten wordt dit met zelfrijdende robots uitgeprobeerd. Bemesting wordt steeds minder op het gehele veld kerstbomen toegepast. Steeds vaker komt de bemesting precies op de plek waar dat nodig is. Soms worden ook kerstbomen met een biologisch keurmerk aangeboden, maar dit is tot nu toch niet meer dan 1% van het aanbod.

Het aandeel van (plastic) kunstkerstbomen in de huiskamers lijkt op zijn retour. Bij tuincentra blijkt duidelijk dat de consument zowel de plastic kunstkerstboom als plastic decoraties steeds meer ontwijkt. Uit berekeningen blijkt de milieubelasting van kunstkerstbomen bij een gemiddelde levensduur groter te zijn dan die van een jaarlijks geteelde kerstboom.