EU-landbouwbeleid: maakt Strategische Dialoog de Green Deal aantrekkelijker voor boeren?

Het beleid van de Europese Unie heeft een aanzienlijke impact op de landbouw in Europa, begint Bekamp. “Het beïnvloedt meer dan negen miljoen landbouwbedrijven in de EU die samen zo’n 157 miljoen hectare landbouwgrond gebruiken. En daar komen dan nog duizenden bedrijven in de voedsel- en agribusiness-keten bij, waaronder landbouwcoöperaties, voedselverwerkers en toeleveranciers.”

In de afgelopen jaren heeft de Green Deal de koers uitgezet voor de toekomst van de Europese landbouw. Dit tot groot ongenoegen van een deel van de Europese boeren. Als reactie op hun protesten kondigde voorzitter Von der Leyen vorig jaar een Strategische Dialoog over de toekomst van de landbouw in de EU aan in haar State of the Union-toespraak. Voor deze dialoog kwamen 29 vooraanstaande belanghebbenden bij elkaar, afkomstig uit de Europese voedsel- en agribusiness-sectoren, het maatschappelijk middenveld, plattelandsgemeenschappen en de academische wereld. Bekamp: “Het doel hiervan was om een gemeenschappelijk begrip en een gemeenschappelijke visie te bereiken voor de toekomst van de landbouw- en voedselsystemen van de EU. In september bracht de groep haar adviesrapport uit, dat moet bijdragen aan een visie/routekaart voor landbouw en voedsel die Von der Leyen binnen de eerste honderd dagen van haar nieuwe mandaat zal presenteren. De Strategische Dialoog geeft dus richting aan toekomstige EU-landbouwwetgeving.”

Bekamp legde de conclusies van de Strategische Dialoog onder de loep en schreef er een stuk over. Zijn belangrijkste bevinding is dat de Strategische Dialoog geen wijzigingen voorstelt in bestaande wetgeving. Denk aan de Klimaatwet, de Kaderrichtlijn Water, de Vogel- en Habitatrichtlijn en de Nitraatrichtlijn. “Uiteindelijk zijn er meer overeenkomsten dan verschillen tussen de Green Deal en de Strategische Dialoog. De Strategische Dialoog handhaaft de ambities en doelen van de Green Deal en stelt niet voor om de regulerende ‘duurzaamheidslat’ te verlagen om de transitie voor boeren te vergemakkelijken. Als nieuw regulerend doel stelt de Strategische Dialoog de nieuwe Commissie voor om in 2050 netto geen extra land beschikbaar te stellen voor verstedelijking en infrastructuur. Met netto bedoel ik dat als er ergens tien hectare bij komt, er elders tien hectare af moet. Het doel hiervan is om geen gronden aan landbouw en natuur te onttrekken voor wonen, werken en infrastructuur. Verder stelt de Strategische Dialoog voor dat de Commissie gaat werken aan wetgeving voor biologische bestrijding, nutriëntenbeheer en dierenwelzijn, en geeft zij ook aanbevelingen over de inrichting van een emissiehandelssysteem als de Commissie dit instrument wil invoeren om de broeikasgasemissies in de landbouw te verminderen.”

Veel bezwaren van boeren tegen de Green Deal-wetgeving waren ingegeven door mogelijke kostenstijgingen en/of omzetdalingen, legt Bekamp uit. “Illustratief hiervoor is de titel van een documentaire over een Friese boer die grutto’s wil ondersteunen maar worstelt met de financieel-economische gevolgen: Vogels kun je niet melken. De Strategische Dialoog onderkent dit. Zij stelt dat de samenleving bereid moet zijn publieke middelen te verstrekken om te betalen voor de levering van publieke goederen, waaronder de positieve milieu-, gezondheids- en dierenwelzijnseffecten van duurzame landbouw. En daarnaast voor de ecosysteemdiensten die zorgen voor bosbehoud en natuurschoon, maar bijvoorbeeld ook CO2-opslag. In Nederland is het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer een voorbeeld van een dergelijk instrument.”

Daarom stelt de Strategische Dialoog voor om het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) te hervormen, gaat de analist verder. “Het toekomstige GLB moet zich richten op drie centrale doelstellingen: sociaaleconomische steun bieden aan de boeren die deze het meest nodig hebben, positieve milieu-, sociale en dierenwelzijnseffecten voor de samenleving creëren, en de economische levensvatbaarheid van plattelandsgebieden ondersteunen. Door meer middelen toe te wijzen aan de tweede doelstelling stimuleert de Commissie boeren om duurzamere landbouwpraktijken toe te passen.”

Ook wil de Strategische Dialoog richting geven aan een systeemverandering voor voedsel en landbouw. Bekamp: “Momenteel zijn er diverse duurzaamheidsstandaarden voor boeren die door verschillende partijen zijn vastgesteld. Denk aan overheden, bedrijven, banken of ngo's. Deze standaarden variëren tussen lidstaten. De Strategische Dialoog stelt voor dat de Europese Commissie een Europees benchmarksysteem opzet dat de verschillende methodes voor duurzaamheidsbeoordelingen op de boerderij harmoniseert. Dit systeem moet een uitgebreide benadering van duurzaamheid hanteren en indicatoren omvatten voor biodiversiteitsbehoud en -herstel, vermindering of opslag van broeikasgasemissies, vermindering van vervuiling, vergroting van dierenwelzijn en verbetering van waterkwaliteit, arbeidsomstandigheden enzovoort.”

Volgens de Strategische Dialoog moeten daarbij alle partijen in de waardeketen, dus inclusief boeren, worden beloond voor hun inspanningen om voedsel en landbouw duurzamer te maken. Bekamp: “In de visie die in september is gepresenteerd erkennen consumenten de toegevoegde waarde van duurzaam voedsel en zijn zij bereid bij te dragen door passende prijzen te betalen. Daarbij moet voedsel betaalbaar blijven voor alle consumenten en moet er steun komen voor burgers met minder financiële middelen, zodat ook zij een rol kunnen spelen in de duurzaamheidstransitie. Dit betekent dat bijvoorbeeld toeslagen of een fiscale herziening een eventuele stijging van voedselprijzen door verduurzaming compenseren.”

Vanuit zowel een duurzaamheids- als een gezondheidsperspectief beveelt de Strategische Dialoog een dieetverandering aan van minder dierlijke naar meer plantaardige eiwitten. Bekamp: “Overheden kunnen hierin sturen, bijvoorbeeld in de vorm van gratis schoolmaaltijden op basisscholen, onderwijsprogramma's en nieuwe voedingsrichtlijnen. Bovendien stelt de Strategische Dialoog voor dat de Europese Commissie uiterlijk in 2026 een actieplan heeft voor plantaardig voedsel.”

Bekamp vindt dat de Strategische Dialoog over de toekomst van de landbouw in de EU erin is geslaagd het debat te depolitiseren. “De Strategische Dialoog stelt op geen enkele manier voor om de koers of de ambities van de Green Deal te veranderen, maar beveelt meer steun aan voor boeren om in een duurzamere richting te bewegen. Bovendien identificeert ze startpunten om de systeemverandering mogelijk te maken die nodig is voor een duurzame landbouw. Nu is het aan voorzitter Von der Leyen en de nieuwe Commissie om het advies van de Strategische Dialoog te vertalen naar daadwerkelijke actie.”