Hoe regel je bij testament de verdeling van je nalatenschap? En hoe te handelen na overlijden?

Zonder testament wordt de verdeling van een nalatenschap geregeld op basis van het wettelijk erfrecht. Het erfrecht gaat er voor een overledene die een echtgenoot en (eigen) kinderen achterlaat vanuit dat de zogenaamde wettelijke verdeling van toepassing is. Deze verdeling regelt dat de (langstlevende) echtgenoot automatisch vanaf het overlijden alle bezittingen (zoals een eigen woning, bankrekening of aandelen in een besloten vennootschap) en schulden van de overleden echtgenoot verkrijgt. Omdat er dan sprake is van een overbedeling, aangezien kinderen en de langstlevende voor gelijke delen erven uitgaande van de wet, verkrijgen de kinderen een niet-opeisbare geldvordering. De kinderen hebben dus een bedrag te goed en dit bedrag wordt in principe pas uitbetaald bij overlijden van de langstlevende ouder. Wat de tenaamstelling van onroerende zaken betreft, is alleen inschrijving van de verklaring van erfrecht bij het Kadaster nodig. Deze verklaring wordt afgegeven door de notaris.

De wettelijke verdeling kan onder bepaalde voorwaarden binnen drie maanden na het overlijden ongedaan worden gemaakt. Dat kan bijvoorbeeld gewenst zijn als een andere verdeling gewenst is dan toedeling van al het vermogen aan de langstlevende. Bijvoorbeeld als een onderneming of tweede huis in handen moet komen van de kinderen in plaats van de langstlevende.

De wettelijke verdeling kan ook in een testament worden opgenomen. Een testament kan van toegevoegde waarde zijn om ook andere regelingen te treffen, bijvoorbeeld voor het opnemen van een extra bedrag voor de langstlevende in de vorm van een afvullegaat om gebruik te maken van de ruime partnervrijstelling voor de erfbelasting (maximaal afgerond € 795.000 in 2024), over het privé laten blijven van het door jouw kinderen als erfgenaam uit de nalatenschap verkregen vermogen (uitsluitingsclausule) of het regelen van de zeggenschap over vermogen als het in handen komt van jonge kinderen (testamentair bewind).

Een andere veel voorkomende verdeling is de zogenaamde quasi-wettelijke verdeling die in een testament moet worden vastgelegd. Zoals de naam al zegt, kan met deze verdeling de wettelijke verdeling met alle bevoegdheden voor de langstlevende echtgenoot worden nagebootst. Om na een overlijden de verdeling te formaliseren, is een notariële akte nodig als een onroerende zaak of aandelen in een rechtspersoon onderdeel vormen van de nalatenschap.
Ook kan de nalatenschap anders worden verdeeld, dan door alle bezittingen en goederen toe te delen aan de langstlevende echtgenoot. Voor dit laatste zijn geen juridische stappen nodig binnen drie maanden na het overlijden, meestal wordt hiervoor bij de quasi-wettelijke verdeling de bevoegdheid gegeven aan de langstlevende echtgenoot voor een periode van 2 jaar vanaf het overlijden gerekend.
Ook kan aan het testament met een wettelijke of quasi-wettelijke verdeling een tweede gedeelte worden toegevoegd. Dit gedeelte bestaat uit een keuzelegaat tegen inbreng van de waarde en een vruchtgebruiklegaat. Hiermee kun je als langstlevende een vruchtgebruik verkrijgen van bijvoorbeeld een tweede huis of beleggingsportefeuille. Het geheel wordt ook wel een combinatietestament genoemd, waarmee dus na overlijden van een eerste ouder de flexibiliteit bestaat om keuzes te maken over de uitvoering van de verdeling en of afgifte van de legaten. Kortom, er kunnen verschillende onderdelen in een testament worden opgenomen, met elk eigen kenmerken.

In alle gevallen geldt er voor het doen van de aangifte erfbelasting (zonder nader uitstel) een termijn van acht maanden gerekend vanaf de datum van overlijden. Elke variant (verdeling/afvullegaat/ vruchtgebruiklegaat) heeft zijn eigen juridische en fiscale gevolgen voor de erfbelasting bij het overlijden van de eerstoverleden ouder en het overlijden van de langstlevende ouder. Een vermogensplanner kan hiervoor in het kader van Vermogenszorg de executeur inzicht geven in de juridische, fiscale en financiële gevolgen van het overlijden van na het eerste overlijden te maken keuzes. Hier lees je meer over Vermogenszorg.

Hiervoor is opgemerkt dat er als gevolg van de wettelijke verdeling een niet-opeisbare vordering ontstaat voor de kinderen van de overleden ouder. Over deze vordering kan op grond van de wet, een bepaling in een testament of een renteafspraak die na het overlijden wordt gemaakt, rente worden bijgeschreven. Is de wettelijke regeling van toepassing, of is de rente nul procent of lager dan 6% samengesteld (rente op rente wordt hiermee bedoeld), dan wordt voor de erfbelasting de waarde van de vordering van de kinderen gedeeltelijk toegerekend aan de langstlevende echtgenoot. Het wel of niet afspreken van een rente kan dus van invloed zijn op de verschuldigde erfbelasting bij het overlijden van de eerste ouder én het overlijden van de langstlevende ouder (het tweede overlijden). Dit laatste is het geval wanneer de rente die is bijgeschreven over de vordering van de kinderen in aftrek kan worden gebracht op de waarde van het bezit van de langstlevende ouder.

Vanwege het erfrechtelijke effect voor de erfgenamen na het overlijden van een langstlevende ouder en de gevolgen voor de verschuldigde erfbelasting, zijn er wettelijke bepalingen voor het maken van renteafspraken. Ook kijkt de Belastingdienst naar de waardering van het vermogen waarover erfbelasting (en eventuele schenkbelasting) kan worden geheven.

Onlangs heeft de Kennisgroep successiewet van de Belastingdienst aangegeven dat er voor de renteafspraak die gemaakt wordt binnen de aangiftetermijn van acht maanden na het overlijden, in verband met een wettelijke verdeling, geen notariële akte nodig is. Wat niet wil zeggen dat dit ook doorwerkt naar een renteafspraak in verband met een quasi-wettelijke verdeling. Maar is het dan niet meer van belang om een notariële akte te maken als er sprake is van een wettelijke verdeling zul je misschien denken?

Zoals bij elke verdeling, komt de vraag na een overlijden naar voren tegen welke waarde je verdeelt en wat de peildatum is. Dit omdat de waarde doorwerkt naar het bedrag van de vordering van de kinderen in verband met de (quasi)wettelijke verdeling en bepalend kan zijn voor de hoogte van de jaarlijkse rentebijschrijving. En daarmee ook bij eventuele (boedel-)scheidingen op tafel kan komen als er sprake is van een gemeenschappelijk vermogen of een verrekening (al dan niet met toepassing van de hiervoor genoemde uitsluitingsclausule).

Het erfrecht gaat uit van de waarde in het economische verkeer. Voor de erf- en schenkbelasting geldt echter het wettelijk uitgangspunt dat woningen gewaardeerd worden tegen de WOZ-waarde in het jaar van overlijden of het daaropvolgende jaar. Dit zijn verschillende begrippen en in de praktijk kunnen er ook aanzienlijke verschillen bestaan tussen beide waardes. Dat kan te maken hebben met verschillende factoren, waarbij een hogere waarde in het economische verkeer meestal voortkomt uit zeer specifieke kenmerken van de specifieke woning die vanwege de waarderingsmethode voor de Wet WOZ niet worden meegenomen. Ook voor de waardering van een onderneming of aandelen in een besloten vennootschap kunnen verschillen bestaan tussen de waarde in het economisch verkeer en de waarde voor de schenk- en erfbelasting.

De vraag is dan, als je een onderhandse renteafspraak hebt gemaakt en aangifte erfbelasting hebt gedaan en vervolgens de aanslag is opgelegd en betaald, hoe je vast kunt stellen tegen welke waarde de nalatenschap (met daarin de waarde van de eigen woning en eventuele onderneming of aandelen in een besloten vennootschap) is verdeeld.

Hiervoor is aan de orde gekomen dat een nalatenschap kan worden verdeeld op grond van de wettelijke verdeling, al dan niet opgenomen in een testament, of op basis van een quasi-wettelijke verdeling opgenomen in een (combinatie-)testament. Een keuze tussen deze twee vormen is afhankelijk van de omvang en samenstelling van een toekomstige nalatenschap en de behoefte aan meer tijd en flexibiliteit bij de afwikkeling van de nalatenschap.

Wat de renteafspraak betreft, deze kan volgens de kennisgroep van de Belastingdienst bij de wettelijke verdeling voor de erfbelasting onderhands worden afgesproken. Maar voor de verdeling van de nalatenschap van een langstlevende ouder geldt nog steeds dat, voor de aftrek van de bijgeschreven rente over de geldvorderingen van de kinderen, de rente in een notariële akte moet zijn vastgelegd.

Als een eigen woning, een andere onroerende zaak of aandelen in een besloten vennootschap onderdeel vormen van een nalatenschap, is de notaris nodig om de tenaamstelling te wijzigen in de naam van de langstlevende. Maar ook het vaststellen van de waarde van de nalatenschap voor de verdeling (met de onroerende zaken en een onderneming) is een notariële akte van belang. Dit vanwege de hoogte van de geldvordering van de kinderen en de bijgeschreven rente. Een notariële akte kan hiervoor dus vanuit bewijsrechtelijk oogpunt van nut zijn, voor de familie en ook voor de toekomstige belastingheffing.

Als je een omvangrijk vermogen nalaat, kun je in een testament regelingen treffen. Regelingen die de verdeling van de nalatenschap bepalen en je echtgenoot verzorgd achterlaten. Maar ook de gevolgen voor de erfbelasting kunnen beïnvloeden. Onze vermogensplanners geven je graag inzicht in jouw mogelijkheden in een Vermogensplan Overlijden.

Na een overlijden kun je ook bij Rabobank Private Banking terecht. Met onze dienstverlening Vermogenszorg staan wij een executeur bij met hulp en inzicht als het gaat om de afwikkeling van een nalatenschap. Neem hierover contact op met je private banker.

Wil je ook inzicht in de haalbaarheid en mogelijkheden van jouw persoonlijke doelen en wensen? We gaan graag met je in gesprek.