2021 jaar van herstel, maar impact corona blijft groot

Het goede nieuws van 2021 is dat het vaccineren is gestart. “Er is licht aan het eind van de tunnel”, aldus premier Rutte. Toch gaat het waarschijnlijk nog tot de zomer duren voor we daar echt plezier aan beleven. Voorlopig is de horeca nog gesloten, met als enig lichtpuntje: de mogelijkheid van afhalen en thuisbezorgen. Voorspellingen voor restaurants, cafés, cafetaria en catering zijn dan ook niet gunstig en zelfs licht naar beneden bijgesteld, ten opzichte van onze laatste prognoses in november 2020. De reden van deze bijstelling is onder andere de impact van de ‘Britse coronavariant’.

In onze berekeningen voor de afzetkanalen in foodservice gaan we voor nu uit van een eerste, voorzichtige opening van de horeca in begin maart. Tegelijkertijd zou dat ook zomaar pas in de lente kunnen worden aangezien de overheid eerst voorzichtig zal opstarten met onder andere het openen van het onderwijs. We gaan ervan uit dat bij een eventuele opening nog steeds strenge regels gelden, zoals de anderhalve meter afstand, een maximum van dertig gasten en sluiting om 22 uur. Of de lockdown nu een aantal weken langer of korter duurt, maakt dan geen aanzienlijk verschil op onze berekeningen. In de beleving van de getroffen ondernemers voelt dat natuurlijk wel anders.

2020 was een gitzwart jaar voor de meeste horeca-ondernemingen. Cijfers van onderzoeksbureau FSIN laten zien dat de totale foodservicemarkt met meer dan 38% is gekrompen. Klassieke restaurants betaalden de zwaarste rekening met bijna 44% omzetverlies. Voor 2021 zijn de verwachte cijfers niet veel beter. De meeste restaurants en bijna alle cafés hebben een volledige terugval van omzet in de eerste maanden van 2021. Een deel ervan is op te vangen door thuisbezorgen of afhalen, maar dit past lang niet bij elk horeca-concept. Bij fastservice zoals snackbars en fastfood, werkt het goed, bij cafés nauwelijks.

In het tweede kwartaal verwachten we een langzaam herstel met nog steeds beperkende maatregelen. Pas in de zomer zal de meeste horeca weer enigszins normaal openen. Het goede nieuws is dat de consumentenvraag snel herstelt, zo bleek ook in de zomer van 2020. Maar de restaurantsector zal dit jaar rekening moeten houden met minimaal 30 tot 35% minder omzet ten opzichte van 2019, zie figuur 1.

De verwachting voor cateringomzetten blijven negatief. Veel evenementen zijn uitgesteld en ook de zakelijke markt staat minimaal tot de zomer onder druk. Bedrijfskantines draaien op een laag pitje door het vele thuiswerken en bedrijven kondigen nu al aan dat thuiswerken een vast onderdeel van hun werkwijze blijft.

Voor groothandels in foodservice is de impact ook groot. Van de ruwweg EUR 8,0-8,5 miljard omzet die de handelaren in 2019 gezamenlijk draaiden, is vorig jaar naar schatting zo’n 30% verdampt. We verwachten dat de groothandelsomzet dit jaar iets herstelt ten opzichte van 2020, maar in vergelijking tot 2019 moeten groothandels het nog steeds doen met een vijfde minder omzet. Meer weten?

Lees artikel over groothandels in foodservice

In tegenstelling tot de andere sectoren profiteert de detailhandel van de crisis. De bovengemiddeld goede cijfers van 2020 zetten onverminderd door in 2021, vooral voor supermarkten. Hun omzetten groeiden vorig jaar met meer dan 10% en in 2021 verwachten we 6 tot 7% groei (t.o.v. 2019). Toch is het lang niet elke onderneming die profiteert. Kleinere supermarkten en discounters verliezen klanten aan grotere fullservice-supermarkten waar anderhalve meter afstand beter te garanderen is. Zo daalde het marktaandeel van Aldi afgelopen jaar met 0,4% (Nielsen, 2020).

Speciaalzaken die zelf eigen horeca hebben of leveren aan lokale horeca, worden ook hard geraakt. Supermarkten verliezen ondertussen op hun beurt weer omzet in specifieke categorieën waar speciaalzaken in uitblinken, zoals vlees of brood. Nu de horeca dicht is, zoekt de consument alternatieven met een vergelijkbare beleving en kwaliteit. In onze prognoses verwachten we na de zomer (als de horeca weer open is), een terugval in dit segment. Ook omdat de recessie dan nog voelbaar is en consumenten dan eerder kiezen voor de goedkopere supermarkt.

Corona versnelt de digitalisering van de maatschappij en heeft daarmee ook grote impact op de voedselketen. Nu we nauwelijks bezoek mogen ontvangen en we minder reizen, ontmoeten we virtueel en kopen we online. Zo worden er veel meer maaltijden en boodschappen thuisbezorgd. De bezorging van boodschappen groeide zelfs met bijna 50% in 2020 (FSIN, 2020). De groei werd daarbij zelfs nog beperkt doordat de bezorgcapaciteit bij de retailers grenzen bereikten. Voor 2021 verwachten wij een verdere groei nu vooral de grote ketens flink investeren in uitbreiding van hun online infrastructuur.

E-commerce groeit zo sterk en de vraag naar transparantie neemt toe. Automatisering en manarm produceren met behulp van robots, neemt een vlucht. Aan de ene kant om flexibeler te zijn in het op- of afschalen van productie, aan de andere kant om minder afhankelijk te zijn van eventueel ziekteverzuim van personeel. De digitale transformatie van je bedrijf is cruciaal om te kunnen blijven ondernemen en innoveren.

Door corona zijn consumenten bewuster en winkelen met meer aandacht voor lokaal. De vraag naar versere producten, lang houdbare voeding en gezondere ingrediënten trekt aan. Of dat gedrag straks ‘na corona’ aanhoudt, blijft de vraag. Wat we in ieder geval wel zien is dat foodbedrijven en tal van start-ups inspelen op deze trends. Hieronder drie interessante trends uit de praktijk:

1. Kortere voedselketens geeft ondernemer meer grip

De huidige, vaak mondiaal ingerichte voedselketens, piepen en kraken door corona. Zo zijn er logistieke verstoringen in onder ander containervervoer, ervaren fabrieken grote hinder door ziekte bij het personeel en zijn grenzen dicht door lockdowns. Retailers en producenten verkorten en digitaliseren ketens om zo meer inzicht te krijgen in, en grip te krijgen op de toevoer van grondstoffen en voedsel. Tegelijkertijd vraagt de consument om transparantie en waardeert een deel van de consumenten het lokaal geproduceerde meer. Interessante start-ups en scale-ups die hierop in spelen zijn onder andere het in Brabant gevestigde Tea by Me. Unieke premium-thee van Nederlandse bodem waar de teler van productie tot marketing volledig grip heeft. Een ander voorbeeld is de Health Food Wall; een meer technische innovatie waarbij de gezonde vending machine een alternatief is van de ongezonde snoepautomaten.

Benieuwd naar onze visie op korte ketens? Luister de podcast.

2. Functionele en innovatieve voeding voor bewustere consument

Bij functionele voedingsmiddelen is een bestanddeel toegevoegd of juist verwijderd om het product gezonder te maken. Bij innovatieve voedingsmiddelen zijn er compleet nieuwe technieken of producten ontwikkeld om ze gezonder en/of duurzamer te maken. Beide ontwikkelingen spelen in op consumenten die bewuster worden van wat voeding met hun gezondheid doet en wat de impact is op milieu of klimaat. De huidige pandemie versterkt deze trend. Naast het gezonder maken van bestaande producten door suikers, zouten of vetten te verminderen, zien we kansen in producten of ingrediënten die gezonder of duurzamer zijn. Of in ieder geval dat imago hebben bij consumenten.

Dit leidt onder andere tot een sterke groei van vegan voeding en het vervangen van dierlijke producten door plantaardige alternatieven. Rival Foods, winnaar van de 2020 Rabobank Duurzame Innovatieprijs (RDI), is bijvoorbeeld een van de veelbelovende start-ups in vleesvervangers. Dankzij innovatieve technologie zetten ze plantaardige eiwitten om in vezelachtige structuren die lijken op die van spiervlees. Daarmee hoopt Rival Foods binnenkort ook een plantaardig alternatief voor varkenshaas of biefstuk te ontwikkelen. Ook Fumi Ingredients (winnaar 2019), is actief in plantaardige producten. Zij bieden met specifieke micro-organismen een alternatief voor kippenei-eiwit. Tot slot zien we steeds vaker nieuwe ingrediënten met een sterke gezondheids- of duurzaamheidsclaim. Zo ontwikkelde start-up Ful Foods drankjes met specifiek ontwikkelde micro-algen als ingrediënt. Door algen toe te voegen, is er minder CO2-belasting en daarmee een aantoonbaar duurzamer drankje.

3. Terugdringen voedselverspilling

Het uitbreken van de pandemie verergert het probleem van voedselverspilling in de keten en bij de consument. Al voor corona consumeerden we ongeveer 33% van het voedsel niet. Door de pandemie stijgt dit cijfer, nu de afzet richting horeca en retail grotendeels wegvalt. We zien veel start- & scale-ups die technologieën ontwikkelen waarmee retailers de houdbaarheid van producten beter kunnen volgen en zo verspilling verminderen. Daarnaast zijn er tal van start-ups die van verloren producten of reststromen, nieuwe handel maken. Een inspirerend voorbeeld is de verwerker van sinaasappelschillen PeelPionieers. Zij halen onder andere olie en voedingsvezels uit de schillen, die ze weer gebruiken in levensmiddelen en cosmetica.

Benieuwd naar het succesverhaal van PeelPioneers? Lees het artikel

De Rabobank stimuleert duurzame innovatie in agrifood. Bijvoorbeeld door het ondersteunen van het digitaliseren van het businessmodel van onze klanten. Ben je benieuwd waar jouw kansen liggen? Denk eens aan deze drie tips:

1. Voor mkb-ondernemers zijn er Digitale Werkplaatsen. Samen met de overheid en andere partners biedt de Rabobank ondersteuning bij het digitaliseren van je bedrijf.
2. Voor grootzakelijke ondernemers: met een lening met innovatiekorting heb je de mogelijkheid om te investeren in digitalisering en innovatie. En dat financier je met rentekorting.
3. Voor food retailers en foodservice is er de Future Store in Arnhem, een initiatief van Rabobank. Dit experience center biedt inspiratie over digitale transformatie in de retailsector en is een heuse broedplaats voor innovatie.
   Meer weten? Lees update ‘detail- en groothandel: digitalisering is cruciaal’