Problemen grondstoffen zorgen voor onzekerheid industrie

Wat we vorig jaar aan het begin van de coronapandemie zagen gebeuren, is dat eerst China op slot ging en later andere delen van de wereld. Fabrieken kwamen stil te liggen en de vraag kelderde enorm. Dit had ook weer impact op transport omdat bij het gebrek aan vraag naar producten deze ook niet meer vervoerd hoefden te worden. Grote containerschipbedrijven besloten daarom schepen en containers uit de roulatie te halen om kosten te besparen. Vervolgens kwam China al vrij snel weer op gang na een eerste strenge lockdown, veel sneller dan andere delen van de wereld. Hierdoor importeerde China in één keer meer dan het exporteerde en dat is nog steeds het geval. Hierdoor veranderen de routes van containers. Daarnaast staan veel containers door de pandemie in havens te wachten om gelost te worden. En daar kwam ook nog de opstopping in het Suez-kanaal bij. Deze factoren zorgen samen voor een enorme disbalans in waar containers zijn en waar ze naartoe moeten. Ondertussen neemt de vraag volop toe door de sterk aantrekkende economie in Europa en Amerika.

Dit alles heeft er toe geleid dat de prijzen voor containers enorm snel zijn gestegen. Al ligt het er wel aan welke route de container aflegt. De prijzen voor de route Shanghai-Rotterdam is bijvoorbeeld met 450% gestegen. Maar voor Rotterdam-Shanghai is de stijging beperkt gebleven tot 38%. We verwachten dat de prijzen de komende drie maanden voorlopig nog stijgen, vooral omdat het evenwicht erg kwetsbaar is. Daarna verwachten we dat de balans van waar de containers zijn en waar ze naartoe moeten, herstelt. Hierdoor worden de prijzen weer normaal, hoewel we wel verwachten dat de prijs uiteindelijk hoger zal zijn dan de afgelopen jaren.

De handel in staal vindt plaats op een wereldwijde markt. De huidige hoge prijzen en problemen met beschikbaarheid hebben verschillende oorzaken. Door de coronapandemie nam de vraag af waardoor staalproducenten minder produceerden. Bedrijven hebben op hun beurt de voorraden afgebouwd. Nu de vraag sterk toeneemt, lukt het producenten niet om de productie snel genoeg op te schalen. Daarnaast kiest China ervoor om minder te exporteren en vooral de eigen thuismarkt te bevoorraden. De importheffingen die door China zijn ingesteld om te voorkomen dat staal tegen dumpprijzen afgezet wordt, werkt op dit moment ook niet in ons voordeel.

De Europese staalfabrikanten lijken terughoudend te zijn in het opvoeren van hun productie. Het resultaat: de verhouding tussen vraag en aanbod is zoek waardoor de prijzen voor staal door het dak gaan. De levertijden nemen toe en de prijs is in een half jaar tijd exponentieel gestegen, zie figuur 1. De beschikbaarheid van vooral hoge kwaliteit-producten is een probleem. Het probleem zit hem niet in het absolute prijsniveau maar vooral de snelheid waarmee de prijzen stijgen.

Hout wordt steeds vaker gekozen als bouwmateriaal. Het is namelijk een hernieuwbare grondstof en minder belastend voor het milieu dan veel andere bouwmaterialen. Hout is bovendien licht en flexibel te verwerken. Wereldwijd stijgt de vraag terwijl de productiecapaciteit niet toeneemt. Het effect laat zich raden: snel stijgende prijzen. De Verenigde Staten kopen op dit moment veel hout in Europa waardoor de krapte groter wordt. De winter begon nat en mild, dat resulteerde in een verlate start van de winterkap. Maar het absolute prijsniveau voor veel houtsoorten ligt niet veel hoger dan in 2018, het probleem is dus ook hier de sterke prijsstijging in korte tijd.

De prijzen voor het naaldhoutassortiment zijn met ongeveer 50% gestegen vergeleken met vorig jaar. Deze soort hout is tot de zomer uitverkocht. De prijs van tropisch hardhout is gestegen met 10 tot 25%. Voor plaatmaterialen geldt dat de prijzen binnen een zeer afwijkende bandbreedte stijgen. De prijsstijgingen variëren van 6% tot zelfs 60% voor sommige producten (bron: CBS houtprijsindex).

De wereldwijde vraag naar kunststof is in korte tijd toegenomen. Voornamelijk door de stijgende vraag naar plastic schermen, mondmaskers, enzovoorts. De vraag stijgt dus sterk, maar voor het aanbod van de grondstoffen van kunststoffen zijn we in Europa sterk afhankelijk van andere werelddelen. Als Europa importeren we dus meer kunststof dan we exporteren. Als je daarbij bedenkt dat transportkosten enorm zijn gestegen, dan is het logisch dat dit direct effect heeft op de prijs van kunststof. Zie ook figuur 2.

Daar komt nog eens bovenop dat olie de belangrijkste grondstof voor kunststof is. De olie die nodig is voor kunststofproductie is voor een groot deel afkomstig uit de staat Texas. Door slecht weer hebben de olie-installaties lang stil gelegen, waardoor het aanbod sterk is teruggevallen. Hierdoor hebben grondstofleveranciers een Force-Majeure verklaring afgegeven. Dit is als het ware een verklaring dat ze door overmacht niet kunnen leveren wat ze van tevoren hebben afgesproken.

Ook de vraag naar papier stijgt enorm. Dit is te verklaren door de toename van verkoop via online kanalen (e-commerce) waardoor er meer vraag is naar verzendverpakkingen. Alsook door de verduurzaming, karton is namelijk een goed alternatief voor kunststof.

De prijsstijgingen gelden met name voor papierproducten die gemaakt zijn van naaldhoutpulp. De productie van deze pulp ligt op een lager niveau, onder andere doordat veel producenten een onderhoudsstop ondergaan, die vorig jaar niet door kon gaan vanwege de coronapandemie. Hierdoor is er meer vraag dan aanbod. Daarnaast is er in diverse landen een probleem met het inzamelen van oud papier. Hierdoor komt de stroom van gerecycled papier niet op gang. Naast het tekort aan papierpulp speelt ook hier transport een grote rol. De pulp moet namelijk vervoerd worden en door het gebrek aan containers is dat op nu erg lastig. Al deze ontwikkelingen zorgen samen voor een forse verhoging van de prijzen voor papier en karton.

De grote vraag is of de sterk stijgende prijzen en tekorten het stevige herstel van de industrie afremmen. Het hoge prijsniveau is niet eens het probleem, maar vooral de exponentiële prijsstijging en de beschikbaarheid van grondstoffen zorgen bij bedrijven voor onzekerheid, financiële risico's en operationele problemen. De prijzen van sommige grondstoffen stijgen zo hard dat bedrijven regelmatig moeite hebben om de prijsstijging door te belasten. Dit leidt tot teruglopende marges en soms tot productie onder kostprijs. We constateren dat veel bedrijven er daarom voor kiezen om de contractvoorwaarden aan te passen door bijvoorbeeld de geldigheidsduur van offertes te verkorten of door clausules in te bouwen die het mogelijk maken om hogere productiekosten door te berekenen. Maar dat is niet in alle sectoren mogelijk. Vooral de positie en de macht in de keten is hierbij bepalend. Zo zien we dat industriële toeleveranciers in de bouw en infra niet altijd de gestegen productiekosten kunnen doorbelasten.

De beschikbaarheid en oplopende levertijden zorgen voor operationele problemen. In de recent verschenen conjunctuurenquête van het CBS zien we dit duidelijk terug. Het aantal bedrijven dat aangeeft belemmeringen te ervaren door te weinig machines, ruimte, grondstoffen en/of materialen stijgt sterk. Naar onze mening wordt dit grotendeels verklaard door de problemen rondom grondstof en materialen. Als voorbeeld: 33,6% van de bedrijven in de houtindustrie ervaart deze belemmeringen in het tweede kwartaal van 2021, terwijl dit in het laatste kwartaal van 2020 nog maar 7% was. De rubber- en kunststofindustrie laat een vergelijkbaar beeld zien. Zie hieronder figuur 3.

Zeker kleinere bedrijven die kleine orders of onregelmatig orders plaatsen bij hun grondstoffenleverancier dreigen in de problemen te komen. In de metaalindustrie zie je bijvoorbeeld dat de tussenhandel eerst haar vaste grotere klanten wil voorzien van staal. Als de levertijden van grondstoffen langer of onzeker worden, kunnen bedrijven de afgesproken levertijden met hun klanten niet nakomen. Dat leidt tot productieproblemen later in de keten, zoals bijvoorbeeld in de bouw en infra, verpakkende industrie en automotive. Om problemen te voorkomen zien we dat sommige bedrijven meer voorraad aanhouden, al zorgt dat ook voor kosten en risico’s. We zien daarnaast dat bedrijven heel sterk sturen op hun inkoop. Op het moment dat orders (bijna) binnenkomen, wordt meteen het benodigde materiaal ingekocht om te voorkomen dat de grondstoffen later niet beschikbaar zijn, of alleen tegen veel hogere prijzen. Het ‘just-in-time’ principe wordt steeds vaker losgelaten.

Als een bepaalde grondstof te duur wordt of niet voorradig is, kunnen ondernemers soms kiezen voor een alternatieve grondstof. Dit gebeurt bijvoorbeeld met hout in de meubelindustrie. Branchevereniging NRK (Federatie Nederlandse Rubber– en Kunststofindustrie) roept daarom hun leden op om na te denken over het inzetten van gerecyclede materialen in plaats van ‘virgin material’. Het belang van circulaire businessmodellen wordt daarmee versterkt.

De industrie herstelde zich sneller van de coronacrisis dan verwacht en zal ook naar verwachting komend jaar groeien. Toch verwachten we dat deze groei geremd wordt als de problematiek rondom grondstoffen tot na de zomer aanhoudt. We verwachten dat de balans tussen vraag en aanbod zal herstellen. De eerste tekenen hiervan zijn al zichtbaar, maar de situatie blijft kwetsbaar en moeilijk te voorspellen.

Niet alleen door de schaarste op langere termijn maar ook door de huidige problemen met grondstoffen verwachten wij een versnelling in circulair ondernemen in de industrie. Dit is een belangrijk stap om toekomstbestendig te kunnen blijven produceren. De CE desk van Rabobank kan hierbij ondersteuning bieden.