Grote vraag én beperkt aanbod: zuivelmarkt zoekt balans

De wereldwijde melkaanvoer in de 7 grootste exporterende regio’s groeide 9 kwartalen lang vergeleken met het jaar ervoor. In het derde kwartaal van 2021 kwam die groei tot een halt. De productie werd afgeremd door verschillende redenen: in Oceanië voornamelijk door weersomstandigheden en in de Verenigde Staten (VS) en de Europese Unie (EU) door een geleidelijke afname van de marge. De melkproductie in Zuid-Amerika groeide wel, maar niet genoeg om deze wereldwijde productie te compenseren. Voor het vierde kwartaal verwachten we wereldwijd een bescheiden daling met regionale verschillen. In 2022 verwachten we een bescheiden herstel (zie figuur 1).

In de VS zette de verwachte verdere afname van het aantal melkkoeien door. Sinds juni is de veestapel met ruim 100.000 melkkoeien gedaald. Dit is een reactie op de aanhoudende druk op de marge en onzekerheid door de beschikbaarheid en prijs van voer. De stijgende prijzen voor ruwe olie stimuleren de productie van ethanol, waardoor de vraag naar maïs groter wordt en prijzen stijgen, ook al was de maïsoogst beter dan verwacht. De huidige melkprijzen zijn gunstig voor melkveehouders, maar onvoldoende om de melkproductie te herstellen. En door uitdagingen op de arbeidsmarkt en hoge bouwkosten zit een forse uitbreiding met nieuwe stallen er ook niet in voor de meeste ondernemers.

In Nieuw-Zeeland kwamen de zomerse temperaturen te laat. Dat had geen gunstig effect op de melkproductie in de piekmaand oktober. Melkveehouders proberen nu zoveel mogelijk ruwvoer-voorraden aan te leggen voor het geval een droge periode volgt.

De melkproductie in de 27 EU-landen (EU-27) en het Verenigd Koninkrijk (VK) bleek met een daling van 0,2% op jaarbasis in het derde kwartaal zelfs zwakker dan eerder werd verwacht, namelijk 0,5% (zie figuur 2). Voornamelijk in Duitsland, Frankrijk en Nederland daalden de melkvolumes terwijl de volumes in Ierland en Italië juist groeiden. De volumes van Polen en het Verenigd Koninkrijk (VK) bleven bungelen rond de nullijn.

Het prijsniveau voor basiszuivelproducten is na de zomer fors gestegen door een beperkt wereldwijd aanbod van melk (zie figuur 3 en 4). In het einde van dit jaar en het eerste kwartaal van 2022 verwacht Rabobank een verdere stijging van de Europese prijzen voor de meeste basiszuivelproducten. De voorraden zijn relatief laag, de groei in melkproductie is beperkt en de Europese vraag naar zuivel is momenteel sterk. De vraag voor de decembermaand is al bijna helemaal ingekocht, maar dat is nog niet het geval voor de Ramadan en Pasen (beiden in april 2022). Dit resulteert in extra vraag in de eerste maanden van het nieuwe jaar, waaronder uit het Midden-Oosten en Afrika.

De vooruitzichten voor de Europese vraag naar zuivel in het eerste kwartaal van 2022 zijn positief. De periode daarna zal afhangen van diverse ontwikkelingen. De melkproductie in Europa en de VS komt dan weer op gang, waarbij het verloop van het nieuwe seizoen voor een groot deel afhankelijk is van het weer. Ook de prijzen voor voer- en kunstmest spelen een rol. De piekperiode van melkproductie valt dan samen met een lagere importbehoefte en een lagere vraag naar zuivel in Europa door onzekerheid in de foodservice, toenemende druk op inflatie en koopkracht van de consument. In meerdere Europese landen verschuift de vraag opnieuw gedeeltelijk van het foodservice naar het retail- en online kanaal door strengere maatregelen als gevolg van een toename in het aantal coronabesmettingen.

De recordhoge uitbetaling door het Nieuw-Zeelandse Fonterra van gemiddeld NZD 8,40 per kilogram vet- en eiwit zorgt voor een gezonde kasstroom bij melkveehouders en is (zeer) winstgevend. De vrije kasstroom wordt gebruikt om schulden af te betalen, automatiseren en investeren. Dit laatste om zich voor te bereiden op strengere milieueisen. Voor het nieuwe seizoen 2021/2022 verwachten we een melkprijs van NZD 8,90 per kilogram vet- en eiwit.

De gemiddelde melkprijs in de 27 EU-landen sprong sinds juli met 5,6% omhoog naar € 38 per 100 kilogram melk in oktober. We verwachten dat de gemiddelde EU-melkprijs begin 2022 verder stijgt tot boven de € 40 per 100 kilogram. Desondanks blijven stijgende kosten voor voer, kunstmest, arbeid en energie drukken op marges.

De export van de voornaamste Europese zuivelproducten daalde in het derde kwartaal van 2021 licht met 1,2% in melkequivalenten vergeleken met dezelfde periode vorig jaar (zie figuur 5). We verwachten dat de handelsvolumes voor het vierde kwartaal 2021 en het eerste kwartaal van 2022 lager uitkomen dan vorig jaar. Dit komt door de huidige sterke Europese vraag, regionale prijsverschillen en hoge transportkosten.

We verwachten dat de vraag vanuit China voor het vierde kwartaal 2021 lager uitvalt vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. Dit is het gevolg van ruime voorraden in China. Omdat voorraadafbouw in het derde kwartaal lager was dan verwacht, zal dit grotendeels in het vierde kwartaal plaatsvinden. Het Chinese Ministerie van Handel heeft in november lokale overheden opgeroepen om burgers aan te moedigen voorraden van dagelijkse benodigdheden aan te leggen voor het geval van noodsituaties. Dit kan de aankoop van houdbare melk en yoghurt ondersteunen.

De melkproductie in Nederland daalde licht in augustus (-1,5%) vergeleken met dezelfde maand vorig jaar. Deze daling zette sterker door in de maanden september (-4,1%) en oktober (-4,2%). Ook in november zien we een dalende beweging. Dit is deels te wijten aan de mindere kwaliteit van het ruwvoer. Voor de eerste maanden van 2022 verwachten we een stabiele tot licht dalende melkproductie. Pas weer in het nieuwe weideseizoen is enige groei mogelijk, uiteraard is dit afhankelijk van de weersomstandigheden. De prijzen voor basiszuivelproducten stegen ook eind november nog verder. We verwachten dat deze prijsstijging begin 2022 ook zichtbaar wordt in de melkprijs.

Door de huidige hoge prijzen van (kracht)voer wordt de terugvallende melkproductie niet makkelijk weggepoetst. Daarnaast hebben we ook te maken met hoge aardgasprijzen in Europa. Deze ontwikkeling zorgt voor onrust in de kunstmest-markt. Er is geen capaciteitsprobleem met de productie van kunstmest, maar vooral producenten van stikstofkunstmest lijken de productie met de huidige energieprijzen niet rendabel (genoeg) te vinden. Het resultaat is een mogelijk tekort en dat leidt weer tot onrust bij agrariërs doordat zij voor hoge prijzen kunstmest moeten inkopen. Waar mogelijk willen akkerbouwers kunstmest gedeeltelijk vervangen door dierlijke mest om kosten te drukken. De verhoudingen op de mestmarkt kunnen daardoor in 2022 wel eens anders komen te liggen. Voor de graanteelt is kunstmest tot op zekere hoogte deels te vervangen door dierlijke mest, maar voor de aardappelteelt ligt dit iets lastiger. Uiteraard speelt naast teeltkeuze ook grondsoort een belangrijke rol als je kunstmest door dierlijke mest wil vervangen.