Gezondheid onder druk door geldzorgen

Ondanks dat Nederland een welvarend land is, zijn er veel mensen met geldzorgen. Zo’n 20% van de Nederlanders tussen de 20 en 70 jaar maakt zich vaak zorgen over geld, blijkt uit onderzoek van RaboResearch. En hoe slechter de financiële situatie, hoe meer zorgen mensen zich maken. Van de respondenten die een beetje tot veel geld overhouden, geeft maar 9% aan zich vaak zorgen te maken over geld. Terwijl van de respondenten die spaargeld moeten gebruiken of schulden maken, 64% zich vaak zorgen maakt.

Volgens het CBS waren er in oktober 2020 ruim 614.000 huishoudens met problematische schulden. Het NVVK, de vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, noemt dat het overgrote deel van deze groep niet in beeld is bij een vorm van schuldhulpverlening. Dit komt volgens het Nibud onder andere omdat mensen lang wachten met hulp vragen, gemiddeld zo’n 5 jaar. Iets wat als een klein probleem begint, loopt dan op tot een groot probleem. Volgens cijfers van het NVVK zijn de schulden gemiddeld dan opgelopen tot meer dan € 40.000 bij 14 schuldeisers.

Er zijn veel vooroordelen over mensen met geldproblemen. Maar de realiteit is dat het iedereen kan overkomen. Levensveranderende gebeurtenissen, zoals relatiebeëindiging, ziekte of overlijden van een partner, hebben grote impact, ook financieel. Daarnaast zijn er onverwachte situaties die voor geldproblemen kunnen zorgen. Denk aan de coronapandemie waarbij veel mensen met een 0-urencontract of ondernemers ineens geen of veel minder inkomen hadden. Uit recent onderzoek van Deloitte blijkt dat vrouwen, studenten en jongeren tot 34 jaar financieel het meest kwetsbaar zijn. Dit speelt voornamelijk in de 3 grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Gelet op de huidige economisch situatie, met bijvoorbeeld hogere energieprijzen, verwachten wij een toename van mensen met geldzorgen.

Geldzorgen en gezondheid kunnen invloed op elkaar hebben. De gezondheidssituatie kan de financiële situatie beïnvloeden. En andersom kunnen geldzorgen effect hebben op je gezondheid. We hebben een aantal bevindingen op een rijtje gezet:

Voor zorgprofessionals is Geldfit.nl met het landelijke telefoonnummer 0800-8115 een makkelijke manier om patiënten, cliënten of medewerkers door te verwijzen naar hulp bij geldproblemen. Je hoeft de lokale sociale kaart niet te kennen omdat deze in Geldfit.nl is verwerkt. Geldfit is het platform van de in 2019 opgerichte Nederlandse Schuldhulproute (NSR). Dit is een publiek-private samenwerking die zich onder andere samen met banken, verzekeraars en maatschappelijke partners inzet om mensen eerder en beter te helpen bij geldproblemen. Via het platform Geldfit.nl kunnen hulpvragers na een korte test makkelijk hulp vinden. Bijvoorbeeld door een verwijzing naar (online) tools om zelf aan de slag te gaan, door samen met een (digitale) vrijwilliger de geldproblemen aanpakken of door bij problematische schulden snel te worden doorverwezen naar de formele schuldhulp bij de gemeente.

In 2021 werd Geldfit door ruim 428.000 mensen gebruikt, en meer dan 112.000 mensen hebben via een online zelftest persoonlijk advies gekregen. Maar de doelgroep is nog veel groter. Juist op plekken waar mensen met geldzorgen komen, willen we Geldfit onder de aandacht brengen. Daarom is samen met de NSR een communicatiepakket voor de zorg ontwikkeld. Dit is gratis te gebruiken door zorgprofessionals. Wil je nog een stap verder gaan? Dan kun je de directe samenwerking aangaan met lokaal georganiseerde hulp, zoals vrijwilligersorganisaties en de gemeentelijke schuldhulpverlening.

Gemeenten hebben de wettelijke verplichting om inwoners met schulden te helpen. Deze schuldhulpverlening kunnen gemeenten zelf vormgeven binnen het kader van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Schuldhulpverlening richt zich op een duurzame aanpak van schulden, een oplossing voor schulden en het vergroten van de zelfredzaamheid van inwoners. Het is een integraal onderdeel van het sociaal domein. Daardoor is er niet alleen aandacht voor financiële problemen van een inwoner, maar ook voor andere leefgebieden. Zoals bijvoorbeeld de woonsituatie, gezondheid en opvoeding. Ook krijgt gedragsverandering steeds meer aandacht binnen de schuldhulpverlening. Een goede integrale aanpak stimuleert inwoners om meer te participeren. De gewijzigde Wet gemeentelijke schuldhulpverlening geeft gemeenten per 2021 een wettelijke grondslag voor vroegsignalering. Gemeenten ontvangen signalen over achterstallige betalingen in de vaste lasten van een aantal schuldeisers, zoals energiemaatschappijen en zorgverzekeraars. Dankzij deze signalen kunnen gemeenten eerder contact leggen met inwoners met als doel problematische schulden te voorkomen.

Naast de wettelijke verplichtingen die gemeenten hebben, wordt ook steeds meer ingezet op vroegtijdige hulp en samenwerking met schuldeisers en vrijwilligersorganisaties. Dit om te zorgen dat mensen eerder, sneller en beter geholpen worden bij geldproblemen. De NSR met platform Geldfit is hier een goed voorbeeld van. Al bijna 100 gemeenten zijn hierop aangesloten. Gemeenten kennen naast de algemene hulp rondom schulden en inkomensvoorzieningen ook verschillende regelingen voor zorgkosten. Bijvoorbeeld een collectieve zorgverzekering voor mensen met een laag inkomen. Eventueel gekoppeld aan een aanvullende verzekering voor de tandarts. Meer informatie over het aanbod per gemeente staat op gezondverzekerd.nl. Veel gemeenten werken ook samen met diverse stichtingen, zoals Stichting Urgente Noden Nederland (SUNN), voor noodfondsen of hebben hun eigen noodfonds of maatwerkbudget dat ingezet kan worden voor zorgkosten.

Het uitgangspunt van het Nederlandse zorgsysteem is dat iedereen toegang heeft tot zorg en kent een zogenaamd solidariteitsprincipe. Iedereen die is ingeschreven in de Basisadministratie Personen bij de gemeente wordt toegelaten tot de basisverzekering en bij acute gezondheidsproblemen geholpen. De aanvullende verzekering is per zorgverzekering verschillend en kent ook verschillende toelatingseisen. Krijg je als verzekerde geldproblemen en ontstaat er een betaalachterstand op de zorgverzekering van 6 maanden of meer? Dan word je door de zorgverzekeraar aangemeld bij het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Het is wettelijk bepaald dat je, bovenop de achterstand die je aan de verzekeraar moet terugbetalen, een boete moet betalen vanwege de achterstand. Je blijft zo wel verzekerd, maar de geldproblemen worden er zeker niet minder door.

Gelukkig zijn veel zorgverzekeraars actief op gebied van preventie en vroegsignalering van geldproblemen, om het ontstaan van forse betaalachterstanden zo te helpen voorkomen. De meeste verzekeraars hebben een actief beleid om tot een betalingsregeling te komen met verzekerden. Een groot aantal is aangesloten op de NSR en wijst verzekerden met een betaalachterstand op Geldfit om hulp te vinden. Ook moeten zorgverzekeraars signalen van achterstanden delen met gemeenten in het kader van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Gemeenten kunnen dan proactief extra hulp aanbieden om de geldproblemen op te lossen. Bijvoorbeeld door inzet van een budgetcoach of het opstarten van schuldhulpverlening via bewindvoering of budgetbeheerder.

Zorgprofessionals ondernemen ook steeds meer activiteiten om hun patiënten en cliënten te helpen bij geldzorgen. Hieronder gaan we in op een aantal voorbeelden dat succesvol is ingezet.

Huisarts

Huisartsen kunnen door hun rol van vertrouwenspersoon geldzorgen met hun patiënt bespreekbaar maken. Steeds meer huisartsen en praktijkondersteuners werken met het concept ‘positieve gezondheid‘, waarmee het brede gesprek wordt aangegaan met de patiënt. Hierin is er niet alleen aandacht voor medische problemen, maar ook voor het dagelijks functioneren, kwaliteit van leven en mentaal welbevinden. Een thema als stress door geldzorgen kan zo makkelijker ter sprake komen. Door vervolgens warm te verwijzen naar passende hulp kunnen mensen eerder worden geholpen.

Om de huisartsenpraktijk in te richten als vind- en verwijsplaats voor patiënten met geldproblemen, heeft het Lectoraat Schulden en Incasso van de Hogeschool Utrecht (HU), samen met Zorggroep Almere, in 2020 een interventiepakket ontwikkeld voor patiënten, huisartsen en (GGZ en somatiek) praktijkondersteuners. Het doel van de interventie is tweeledig: aan de ene kant worden patiënten bewust gemaakt van de verbinding tussen geldzorgen en gezondheid en gestimuleerd om financiële problemen te melden bij de huisarts. Aan de andere kant worden professionals ondersteund. Zij krijgen handvatten in het proces van signalering, bespreekbaar maken en verwijzen bij geldproblemen.

Naar aanleiding van dit project hebben ook andere gemeenten en huisartsenpraktijken een samenwerking rond patiënten met geldzorgen opgepakt. De HU is in 2021 een leernetwerk gestart voor belangstellende gemeenten en praktijken. De opbrengst van de eerste bijeenkomsten van het leernetwerk zijn gebundeld in handreikingen voor het lokale sociale domein en gemeentelijke beleidsadviseurs gezondheidszorg. In de handreikingen zijn onder meer voorbeelden opgenomen over verschillende manieren van warm verwijzen. Bijvoorbeeld door een schuldhulpverlener een spreekuur in het gezondheidscentrum te geven of door patiënten aan te melden via een e-mailadres van de lokale aanbieder van schuldhulpverlening, die vervolgens snel contact opneemt met de patiënt. Meer informatie staat op de website Financiën in de spreekkamer - schuldenenincasso.nl. Het Lectoraat Schulden en Incasso biedt daarnaast de E-learning Patiënten met schulden in de huisartsenpraktijk aan. Deze e-learning is geaccrediteerd voor huisartsen en (GGZ en somatiek) praktijkondersteuners. De e-learning en het interventiepakket zijn toegankelijk voor iedere professional in de eerste lijn.

Apotheker
De apotheker ervaart dat de patiënt de geneesmiddelen niet kan betalen, door problemen met de bijbetalingen bij bepaalde geneesmiddelen of zorgen rondom het eigen risico. In dit geval zal de apotheker overleggen met de huisarts. Ook verwijst de apotheker de patiënt naar de huisarts.

Mondzorg
In de gezondheidszorg maken Nederlanders het meest gebruik van de diensten van de tandarts en mondhygiënist. Bijna 79% van de Nederlanders heeft volgens het CBS in 2020 minimaal één keer bezoek gebracht aan de tandarts. In de basisverzekering zijn jongeren tot 18 jaar gratis verzekerd voor mondzorg. Uit de cijfers van Vektis over 2020 weten we dat 18% van de kinderen van 2 t/m 17 jaar de tandarts niet bezoekt. Voor Nederlanders met een laag inkomen is een bezoek aan de tandarts niet vanzelfsprekend vanwege de kosten. Er zijn diverse instanties die kunnen helpen als iemand de kosten voor mondzorg niet kan betalen. Het beleid verschilt wel per gemeente. Meer informatie hierover is te vinden op allesoverhetgebit.nl.

Infomedics, het bedrijf dat namens veel tandartsen rekeningen int, stopt uiterlijk per 1 juni 2022 met het rekenen van kosten voor het afspreken van betalingsregelingen. Dat maakt betalingsregelingen een stukje beter betaalbaar.

Zorgverzekeraar Zilveren Kruis
Gezondheid is meer dan niet-ziek zijn en vraagt meer dan zorg. Het is ook lekker in je vel zitten, mentaal weerbaar zijn en bewegen en gezond eten. Maar ook kunnen bouwen op de mensen om je heen en je thuis en veilig voelen in je eigen buurt of wijk.

De zorgpremie is een grote kostenposten voor een huishouden. Daarom heeft Zilveren Kruis het betalen van de premie zo makkelijk en flexibel mogelijk gemaakt. Zo zijn er meerdere incassodatums, kunnen klanten gespreid betalen, het betalen van zorgkosten uitstellen naar een moment dat het (beter) uitkomt en/of digitaal een betalingsregeling sluiten.

Ook werkt Zilveren Kruis samen met gemeenten om klanten te (laten) helpen met hun betalingsachterstand(en). Met 310 gemeenten in Nederland zijn al afspraken gemaakt. Daarnaast worden samen met gemeenten eenvoudige middelen aangeboden die het organiseren en bijhouden van je financiën makkelijker maken, om zo schuldopbouw te voorkomen. Voorkomen is immers beter is dan genezen. Zoals het huishoudboekje in Utrecht, Ping Ping voor jongeren in Amsterdam of het Vaste Lasten Pakket. Deze 3 initiatieven zijn zelfs zo succesvol dat ze nu landelijk worden uitgerold.

Samen met onder meer de Rabobank is Zilveren Kruis initiatiefnemer van Geldfit.nl. Hiermee worden klanten die een tweede aanmaning ontvangen, geattendeerd op digitale hulpmogelijkheden. Zij kunnen hier anoniem gebruik van maken. De combinatie van digitaal en anoniem maakt het laagdrempelig(er) om het te gebruiken. Dit is belangrijk, omdat schaamte een rol speelt bij het oplossen van financiële problemen.

Naast zorgverlener ben je vaak ook werkgever. Wist je dat een medewerker met geldproblemen je indirect zo’n € 13.000 kost? Dit blijkt uit het onderzoek ‘Personeel met schulden‘ van het Nibud uit 2017. Deze kosten bestaan onder meer uit verminderde productiviteit en extra ziekteverzuim. Als werkgever kun je jouw medewerkers helpen om geldzorgen aan te pakken. Belangrijkste hierbij is de juiste signalen te herkennen, weten hoe het gesprek aan te gaan en hoe naar hulp door te verwijzen. Doorverwijzen kan heel makkelijk via Geldfit.nl en hun landelijke telefoonnummer 0800-8115. Wil je meer doen? Kijk dan eens naar het programma Geldzorgen De Baas van Rabobank-partner Moedige Dialoog. Zij kunnen helpen bij het bespreekbaar maken van geldzorgen op de werkvloer en het inzetten van concrete tools om medewerkers te helpen en geldproblemen te voorkomen. Ook het Nibud biedt hulp voor werkgevers. Bijvoorbeeld met coaching op maat en diverse trainingen. Meer informatie voor werkgevers staat op de website van het Nibud.

Juist voor de zorgsector is het belangrijk om als werkgever bewust te zijn van de geldzorgen die bij medewerkers kunnen spelen. Zeker in de ziekenhuiszorg, jeugdzorg, GGZ, gehandicaptenzorg en verpleeg- en thuiszorg. Hier hebben medewerkers, zoals verpleegkundigen, assistenten en verzorgenden, vaak tijdelijke contracten en/of contracten met weinig uren en een relatief lage uurvergoeding. Hierdoor hebben de werknemers vaak beperkte zekerheid en inkomsten. Dit in combinatie met stijgende kosten voor levensonderhoud, maakt de kans op geldzorgen en -problemen groter, zeker als het enige kostwinners betreft.

Rabobank gelooft dat iedereen stappen kan zetten om financieel gezonder te worden. Hierbij gaan we uit van 4 stappen: inzicht, besparen, opzij zetten en opbouwen. Met onze producten, diensten en samenwerkingen kunnen we klanten bij alle stappen helpen, ook als het financieel tegenzit. Daarnaast stimuleren we dat er meer gepraat wordt over geld en geldzorgen, zodat mensen makkelijker hulp durven vragen. Want een klein probleem is altijd makkelijker op te lossen dan een groot probleem. Daarom zijn we als Rabobank mede-initiatiefnemer van de NSR en hebben we het Team Hulp Bij Geldzorgen. Dit team biedt een luisterend oor en helpt met oplossingen vanuit Rabobank en/of inzet van hulp via de NSR. We bieden onze medewerkers ook de mogelijkheid om de Nibud-training ‘Helpen met geldzaken’ te volgen. In deze training leer je wat je kunt doen als je geldzorgen vermoedt, hoe je het gesprek aangaat en naar welke hulp je kunt doorverwijzen. Daarnaast is het een goede eerste stap om te verkennen of je als vrijwilliger aan de slag wil gaan. In totaal hebben al zo'n 700 collega's van Rabobank de training gevolgd.

Via onze Rabo Foundation steunen we diverse maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor het vergroten van de financiële redzaamheid in Nederland. Hierbij leggen we de focus op financiële educatie, verdere verbetering van de schuldhulpketen door innovatie en initiatieven die inpasbaar zijn op de NSR.

Op basis van de huidige economisch situatie verwachten we dat het aantal mensen met geldzorgen de komende tijd toeneemt. Ook is duidelijk dat in het algemeen meer actie nodig is om de financiële gezondheid in Nederland te verbeteren. De overheid geeft in het regeerakkoord daarom veel aandacht aan onderwerpen die te maken hebben met geldproblemen en het oplossen hiervan. Er komt onder andere inzet op het verkorten van de duur van schuldhulptrajecten en het verbeteren van de toegang tot de formele schuldhulpverlening. Ook zijn er initiatieven om het eigen risico in de zorg slimmer en betaalbaarder te maken. In het algemeen wil de overheid werken lonender maken en de armoedeval verkleinen. Om deze ambities waar te maken is onder andere gekozen tot het aanstellen van Carola Schouten als Minister van Armoede, Participatie en Pensioenen.

Daarnaast gaat het kabinet de Sociaal-Economische Raad (SER) om een advies vragen over de relatie tussen gezondheidsverschillen en de sociaal economische status van burgers. Burgers met een lage sociaal economische status hebben vaker gezondheidsproblemen en een minder hoge levensverwachting. Het kabinet vindt deze gezondheidsverschillen vanuit moreel en economisch oogpunt onwenselijk. Het vraagt de SER daarom om vóór eind 2022 met een advies te komen over maatregelen die het kabinet kan nemen om gezondheidsachterstanden aan te pakken. De SER kijkt hierbij met een brede blik naar de terreinen waar oorzaken van gezondheidsproblemen, zoals schulden, armoede, laaggeletterdheid en werkloosheid, samenkomen: de arbeidsmarkt, het stelsel van sociale zekerheid en het sociaal domein. De manier waarop het beleid binnen en tussen deze terreinen functioneert heeft namelijk invloed op de gezondheid van mensen. Het kabinet wil ook graag weten van de SER hoe de sociale partners zelf kunnen bijdragen aan het voorkomen van gezondheidsachterstanden.

Als zorgprofessional kun je op verschillende manieren helpen bij het aankaarten van geldzorgen. Want je kunt een belangrijke eerste stap in gang zetten, zowel voor je patiënt of cliënt als voor je medewerkers.

Aan deze update werkten mee: