Duurzaamheid in boomteelt: wie van groen leeft, moet groen doen

Het aantal chemische gewasbeschermingsmiddelen dat boomkwekers mogen gebruiken daalt in rap tempo. Veredelaars springen daarop in met de ontwikkeling van nieuwe resistente boomselecties. Eventueel op langere termijn met gebruik van CRISPR-Cas-technieken, om DNA aan te passen. Tenminste áls de Europese Unie dit toestaat. Vermeerderaars gaan meer in-vitro vermeerdering toepassen zodat het uitgangsmateriaal virus- en ziektevrij is. Teelt van jonge planten en stekken vindt meer plaats in een gecontroleerde omgeving (kas) met mogelijkheden voor biologische bestrijding. Telers van leverbare bomen en planten maken gebruik van plantversterkers, bladbemesting en een teelt van Tagetes (afrikaantjes) voor aaltjesbestrijding. Niet-resistente gewassen verdwijnen uit het aanbod. Voor onkruidbestrijding kan mechanische bestrijding worden toegepast. Als voor ziekten en plagen toch een chemische bestrijding nodig is, kan het verbruik door precisietechnieken nog verder worden verminderd.

Er zijn zeker een paar drempels voor deze ommekeer. Resistentieveredeling voor deze kleine markten loont niet snel. De individuele markten voor boomteeltgewassen zijn daarnaast erg klein, wat introductie van nieuwe technieken moeilijker maakt. De gemakkelijke besparingen zijn inmiddels al gerealiseerd. Daarnaast is voor export naar landen buiten de Europese Unie de aanwezigheid van schimmels en plagen vaak niet toegestaan. Ook bij grote winkelketens of institutionele afnemers (gemeenten, boseigenaren) is de tolerantie op afwijkingen soms zeer klein waardoor geen plaaginsecten of schimmels worden geaccepteerd. Toch willen boomtelers de komende 10 jaar het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen zeker halveren. Al is het maar omdat hier zowel door de afnemers als door de overheid actief op wordt gestuurd.

Naast plantgezondheid is bodemkwaliteit een belangrijk thema. Een boom of plant heeft een goed wortelgestel nodig voor een goede groei. De komende jaren gaat organische meststof de rol van kunstmest grotendeels overnemen. Uit dierlijke mest worden precisiemeststoffen ontwikkeld. Met deze stoffen worden gewassen op het ideale tijdstip bemest, precies wanneer ze dat nodig hebben. Groenbemesters doen in de boomteelt soms hun intrede in het bouwplan. Dit zijn planten die gezaaid worden om de bodem te verbeteren.

Voor intensievere teelten wordt het containerveld – een geëgaliseerde akker met folie en/of antiworteldoek – met recirculatie belangrijker. Uitgespoelde meststoffen worden dus weer hergebruikt. Druppelfertigatie – een combinatie van water geven en bemesting – gaat meer en meer zijn intrede doen in plaats van de beregening hoog over het gewas. Dat bespaart water en leidt ook tot een efficiënter gebruik van de toegediende mineralen. Bodemkwaliteit wordt ook beter meetbaar en stuurbaar. Bodemscans kunnen tot bijna op plantniveau de bodemkwaliteit in kaart brengen en koppeling van deze scans aan de bemesting geeft minder uitspoeling.

In de maatschappij groeit de aandacht voor het verlies aan biodiversiteit. Telers spelen daarop in door bloeiende akkerranden in te zaaien waar insecten en bijen kunnen leven. Afnemers, zowel in de consumentenmarkt als op de institutionele markt, vragen naar bomen of beplantingsschema’s met voldoende voeding voor insecten en bijen. Van deze vraag kan de boomteelt gebruikmaken.

Een dilemma is wel dat de belangstelling vaak uitgaat naar individuele soorten, terwijl biodiversiteit betrekking heeft op het totale ecosysteem. Ook is de bijdrage niet goed meetbaar. Wat heeft bijvoorbeeld de aanplant van een laanbomenplantsoen en een klein park voor meetbare invloed op de biodiversiteit? Tot slot lijkt biodiversiteit in de consumentenmarkt nu een trend, waarbij de consument wel de waarde ervan inziet maar er niet naar handelt. In hoeverre blijft biodiversiteit op ieders agenda?

Het gebruik van fossiele brandstoffen kan in de boomteelt grofweg in tweeën worden verdeeld. Aan de ene kant het gebruik van diesel voor transport, aan de andere kant het gebruik van aardgas voor de warmtevoorziening van vermeerderingskassen of ondersteunend glas. Intern transport is steeds meer mogelijk met elektrische heftrucks of andere elektrisch aangedreven voertuigen. Het geeft minder geluid en uitstoot en is inmiddels goed betaalbaar. Deze elektriciteit kan prima op het eigen bedrijf via zonnepanelen worden opgewekt. Voor extern transport ligt gebruik van elektriciteit iets lastiger. Het bereik van vrachtwagens is nog klein, maar dat probleem lijkt wel te zijn opgelost in het komende decennium.

De transitie van aardgas naar andere warmtebronnen is voor de boomteelt soms lastig omdat op de locatie technische mogelijkheden ontbreken voor aansluiting op restwarmtenetten. De kassen die gebruikt worden in de boomteelt zijn vaak al relatief oud, omdat ze eerder voor vruchtgroente- of sierteelt zijn gebruikt. Investeringen in energiereductie of vervanging van aardgas door duurzame alternatieven is daardoor niet altijd rendabel. Maar het kan zich bij de huidige hoge energieprijzen – ook bij het relatief lage verbruik in de boomteelt – eerder terugverdienen. De verwachting is dat de overheid deze transitie met wetgeving of prijsmechanisme ook gaat afdwingen. Voor het piekverbruik is mogelijk verwarming nodig met warmtepompen die groene elektriciteit gebruiken of komen nieuwe technieken beschikbaar.

Automatisering, robotisering, precisielandbouw en drones kunnen (of moeten) een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de werkzaamheden in de boomteelt. Deze oplossingen zijn hoogst noodzakelijk om het tekort aan geschoold personeel op te vangen. Bij intensieve teelten op containervelden zijn nieuwe technieken sneller te verwachten dan in de teelt in de vollegrond.

Toch hebben daar GPS-toepassingen voor het meten van de spilgrootte (dikte van de stam) ook al hun intrede gedaan. Snoeirobots voor diverse soorten bos- en haagplantsoen of laanbomen zijn in ontwikkeling. Dit blijft dus zeker niet beperkt tot buxus. Wel maakt de verkleining van bestelgroottes voor online-verkoop en het grote aanbod in de boomteelt, de oplossingen soms nog erg duur.

Het inkomensperspectief van de boomteelt is goed. Grotere afnemers hebben belang bij een stabiel aanbod, de (institutionele) markt heeft geen baat bij het wegvallen van haar leveranciers en het personeels- en grondtekort zorgen voor een beperkte groei van het aanbod. Vanwege de groeiende interesse in landschapsgroen en groen in de stedelijke omgeving hebben afnemers belang bij voldoende bedrijfsopvolging in de boomteelt. Wel kan een verschraling van het assortiment ontstaan door het wegvallen van kleinere bedrijven, en soms ook hobbymatige telers, met bijzondere soorten. Voor boomtelers is het belangrijk goed op de hoogte te blijven van marktontwikkelingen. Zo lopen ze geen achterstand op in informatievoorziening vergeleken met de retailkanalen.

Een aparte vermelding bij het continuïteitsperspectief verdient Xylella fastidiosa. Deze bacterieziekte rukt, vanwege het warmere klimaat, steeds meer op vanuit Zuid-Europa en is schadelijk voor ruim 300 plantensoorten. Al een paar keer is er in de Benelux een vondst gedaan van deze bacterie op importpartijen van bomen en vaste planten. Door goede herkomstregistratie (plantenpaspoort) en snel ingrijpen van autoriteiten is er gelukkig nog geen (grootschalige) uitbraak geweest. Zo’n uitbraak heeft grote economische gevolgen voor boomkwekers en kwekers van vaste planten. Meer dan voldoende reden vast te houden aan strikte regels (phytosanitaire protocollen).