De (glas)tuinbouw staat voor een spannende winter

De Rabo-barometer voor de tuinbouw is in het derde kwartaal nagenoeg ongewijzigd gebleven (zie figuur 1). De scherpe terugval van het tweede kwartaal is wel bevestigd, maar de stemming is niet verder verslechterd. Het niveau ligt nog altijd rond de 6, op een schaal van 1 tot 10. Over het algemeen is de sector op lange termijn vrij optimistisch.

Energie is voor de glastuinbouw het sleutelwoord. Tuinders zijn bewonderenswaardig creatief in de optimalisering van hun energiehuishouding. Ze besparen energie en halen opbrengsten uit extra elektriciteit. Daarmee wordt een deel van de pijn opgevangen. Dat lijkt in de glasgroente gemiddeld genomen beter te lukken dan in de sierteelt. Glasgroentebedrijven zijn gemiddeld wat groter en hebben vaker meerdere opties om hun energie zo goed mogelijk te managen. Onder andere met teeltverschuivingen, wisselen tussen ketel of warmte-krachtkoppeling (WKK), wel of niet belichten, gas- en elektriciteitscontracten en meer.

Maar de individuele verschillen zijn groot. Dat wordt ook duidelijk in de spreiding van de resultaten van onze Barometer. Die is in de afgelopen 2 kwartalen duidelijk groter dan eerst. De stemming in de glassectoren is duidelijk slechter dan in de vollegrondsteelten.

De gasinkoop is bij velen nog steeds voor een flink deel afgedekt, maar natuurlijk neemt het variabele deel alsmaar toe. Door internationale concurrentie kunnen de gestegen kosten richting afnemers maar voor een deel van de producten en ondernemers worden doorbelast.

De overheid werkt inmiddels aan een plan voor komende winter voor vermindering van het gasverbruik en zelfs het afschakelen van bedrijven. Glastuinbouw Nederland is daarover in gesprek met de Ministeries van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Rabobank is op verzoek van deze partijen betrokken bij de gesprekken. Het is nog onduidelijk wanneer een regeling op tafel ligt. De minister wil begin oktober de Tweede Kamer over de plannen informeren.

Een variant op de uitspraak “Never waste a good crisis” wordt toegeschreven aan Winston Churchill. Vrij vertaald: Wat kan de crisis ons ook opleveren? Wat kunnen we leren van de huidige gespannen energiemarkt?

Graag wijzen we naar de “Trias Energetica” zoals die in de bouwsector wordt verkondigd:

1. Allereerst is vermindering van de hoeveelheid brandstoffen van groot belang. Ondernemers kunnen nadenken over inzet van ‘Het Nieuwe Telen’, welke rassen ze telen, of ze lekkages in apparatuur kunnen vermijden en of ander klein onderhoud nodig is. Ook is de vraag of geteeld wordt met een (extra) vast folie deze winter, en of frequentieregelingen op ventilatoren worden ingezet.
2. Stap vervolgens zo veel mogelijk over naar een groter aandeel duurzame energie. Zijn er bijvoorbeeld mogelijkheden voor het inzetten van warmtepompen, voor rest- of aardwarmte, aanleg van zonnepanelen, andere belichting en andere belichtingsstrategieën?
3. Tot slot moet de resterende warmtebehoefte die door aardgas wordt ingevuld zo prijsbewust mogelijk worden ingekocht en zo efficiënt mogelijk worden gebruikt. Welke risico-afdekking is nu maar ook op termijn wenselijk en aanvaardbaar om de bedrijfscontinuïteit niet in gevaar te brengen? Maak in elk geval scenario’s voor meerdere externe omstandigheden: korte en lange periodes met hoge gas- en/of elektriciteitsprijzen, nieuwe subsidieregelingen, een tenderregeling voor afschakeling en meer.

In de praktijk merken we dat een deel van de glastuinders hier al een duidelijk plan voor ogen heeft. Zij geven duurzaamheidsinvesteringen – zoals zonnepanelen op bassins, ontvochtigers, LED in plaats van HPS-lampen, extra schermen, aansluiting aard- en restwarmte – nu prioriteit boven investeringen in uitbreiding van areaal of robotisering/automatisering.

De snijbloemensector heeft veel verschillende producten. Vooral de bijzondere bloemen worden vaak geteeld op kleinere glastuinbouwbedrijven. Deze bedrijven zijn nog vaker uitgerust met alléén een ketel en zonder WKK. Daarnaast gebruiken kleinere bedrijven in totaal minder gas en hebben zij op voorhand minder ingekocht. Hierdoor lijken juist deze telers eerder hun productie te verminderen, uit te stellen of zelfs te staken. En daar zit het probleem voor de groothandel in bloemen en planten. Op verschillende plekken komt de beschikbaarheid van een breed aanbod komende winter onder druk te staan. Groothandelspartijen die deze producten eerder hebben vastgelegd, hebben daar nu geen spijt van al kunnen telers nog vragen onder de levering uit te komen. Aan de andere kant kan het mindere aanbod zorgen dat de prijs minder hard daalt, als de consument de hand wat vaker op de knip houdt omdat deze minder te besteden heeft.

De energiesituatie is dringend voor de glastuinbouw en dwingt tot handelen. Natuurlijk hebben gestegen energiekosten ook invloed op het resultaat in de vollegrondstuinbouw, al is het maar door hogere prijzen voor kunstmest en diesel voor beregening. Toch zijn daar andere thema’s ook van belang.

In de bloembollenteelt zijn de voorjaarsbollen geoogst en was er sprake van een goede oogst met goede voorverkoop.
De lelies die dit najaar worden geoogst, zijn naar schatting half juli al voor zo’n 70% verkocht tegen goede prijzen. Toch is de markt na het goede begin nu wat aarzelend geworden. De stemming voor 2023 is minder. De oorlog in Oekraïne duurt inmiddels al een half jaar en de logistieke kosten zijn sterk gestegen. Bij de tulpen- en leliebroei is het vooral de vraag of volgend jaar de gestegen kosten voldoende kunnen worden doorberekend en hoe de afzet – die naar Rusland en Oekraïne ging – kan worden omgebogen. Ook kan afnemende koopkracht leiden tot minder verkoop. In onze ogen is dit risico voor tulp – een goedkope bloem - kleiner dan voor lelie.

De (hard-)fruitteelt is in afwachting van de nieuwe oogst. De appelprijzen deze zomer waren slecht en er gaat mogelijk zelfs voorraad naar de industrie, omdat er simpelweg teveel aanbod is. Gelukkig is het perenseizoen door de lagere productie in Europa beter verlopen. Prognosfruit voorspelt komend najaar een 20% hogere Europese perenproductie en een appelproductie op hetzelfde niveau als 2021. Een betere prijs is nodig om de gestegen arbeidskosten, kosten voor beregening, sorteren en bewaring vergoed te krijgen. Rabobank verwacht een kostprijsstijging van € 0,13 tot € 0,16 per kilogram hardfruit. Dit verschilt per bedrijf en betekent toch al snel een kostenstijging van 20%. Deze kostenstijging zal verder in de keten moeten worden doorberekend om het bedrijfseconomisch resultaat op niveau te houden.

De hoge vraag naar producten uit de boomteelt is deze zomer wat weggeëbd. Tijdens de zomers in de coronapandemie lijkt de consument veel te hebben uitgegeven aan de eigen tuin. Deze zomer is dat duidelijk minder het geval. Daarbovenop komt nog de weggevallen export naar Rusland en Oekraïne die, afhankelijk van de productgroep, tussen 2 en 10% kan bedragen. Dat heeft flink wat invloed.