Zuivelprijzen: ligt er een waarschuwing in het vooruitzicht?

Wereldwijde groei in de melkproductie blijft achter vergeleken met vorig jaar (zie figuur 1). De internationale zuivelmarkt is in het derde kwartaal van koers veranderd. Van extreme krapte naar een bescheiden versoepeling, wat inmiddels zichtbaar is geworden in de prijsnoteringen voor zuivelproducten in Oceanië. Deze omslag wordt grotendeels veroorzaakt door verwachte groei van de melkproductie in het vierde kwartaal, zwakkere Chinese importbehoefte en beperktere vraag naar zuivel in opkomende economieën. Volgens de verwachting van Rabobank wordt het vierde kwartaal van 2022 een periode van bescheiden groei voor de zeven grootste exporterende regio’s. Dit stopt de daling van vijf kwartalen op rij.

Hoewel er op dit moment een sterk fundament ligt voor zuivelprijzen, kunnen de volgende punten grote impact hebben op de dynamiek in de markt. Goed om in de gaten te houden:

Melkproductie in de Verenigde Staten (VS) boekte in juli 2022 sinds lange tijd weer een stijging in vergelijking met dezelfde maand in 2021. De stijging in productie was vooral een gevolg van de hogere productie per koe. De lage beschikbaarheid van vaarzen remt verdere groei voor nu.

In Nieuw-Zeeland zijn de weersomstandigheden allesbepalend voor de kritieke opstart van het nieuwe seizoen. Vanaf augustus begint de melkproductie ieder jaar op te lopen met de piek in de maand oktober. Ter vergelijking, in Nederland valt de productiepiek in mei. Vooral het Zuidereiland heeft veel neerslag gehad, waardoor het afkalfseizoen wat moeilijker verloopt. Rabobank verwacht een bescheiden groei van de Nieuw-Zeelandse melkproductie voor het volledige seizoen, van juli 2022 tot juni 2023.

Melkproductie in de 27 EU-landen en het Verenigd Koninkrijk (VK) liet in het tweede kwartaal van 2022 een jaar-op-jaar daling zien van 1,3% (zie figuur 2). Deze daling was met name zichtbaar in Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Italië. In Nederland en Ierland bleef de productie ook achter. Polen is het enige land van de ‘grote acht’ (Duitsland, Frankrijk, VK, Nederland, Italië, Polen en Ierland) die de melkproductie liet stijgen. Europa werd dit jaar geraakt door droogte in zowel de lente als zomer. Ook was er sprake van hittegolven op vele plaatsen in Europa waar melk wordt geproduceerd. Positieve marges zorgen voor een optimalisatie van de melkproductie met de beschikbare middelen. Voor het derde kwartaal verwachten we een onveranderd beeld (0,0%). En voor het vierde kwartaal een lichte stijging van 0,5% ten opzichte van het vierde kwartaal van 2021. Dit komt voornamelijk door de lagere productiecijfers uit het vierde kwartaal van vorig jaar.

De prijzen voor Europese basis zuivelproducten worden voor het grootste deel bepaald door de regionale dynamiek. Alleen de prijsvorming van magere melkpoeder loopt redelijk gelijk aan die van de VS en NZ. Een lage melkaanvoer, importtarieven aan de grens van de EU alsmede de afhankelijkheid van Oekraïne en Rusland als het gaat om veevoer, kunstmest en aardgas zorgen ervoor dat in de prijsvorming de EU wat meer op zichzelf is komen te staan. Met andere woorden: een gezonde prijspremie voor zuivelprijzen in de EU vergeleken met daarbuiten. Toch zijn er wel waarschuwingssignalen, ook voor de EU. Inflatie tast uiteindelijk de vraag naar zuivel aan en er is bezorgdheid over de betaalbaarheid en beschikbaarheid van aardgas voor de zuivelindustrie. Ook als een sector van vitaal belang is, is het lastig te voorspellen hoeveel aardgas de EU daadwerkelijk binnenkomt, hoe koud de wintermaanden worden en hoe de hoeveelheid aardgas daadwerkelijk tussen landen en sectoren verdeeld gaat worden.

Tussen half mei en half augustus daalden de prijzen voor melkpoeders, terwijl de prijzen voor Goudse kaas en boter stegen (zie figuur 3). Rabobank verwacht tot het einde van 2022 een stabiel beeld voor de meeste noteringen.

Zowel de Amerikaanse als de Europese prijsnoteringen voor graan daalden te midden van de ondertekening van de export corridor, wat export van grondstoffen uit Oekraïne mogelijk maakt. Toch is het aantal vrachten graan die het Zwarte Zeegebied verlaten tot nu toe zeer beperkt. Extreme droogte in de VS bedreigt de tarweopbrengst en ook in de EU lijden gewassen onder hoge temperaturen en watertekorten. Verwachting voor de Europese noteringen voor graan is dat deze in het derde kwartaal van 2023 pas weer op gelijk niveau zit met het eerste kwartaal dit jaar.

Maisopbrengsten in de VS, Zuid-Amerika en de EU worden blootgesteld aan droogte, terwijl de wereldwijde voorraden mais veel lager zijn dan het gemiddelde van de afgelopen tien jaar. Mogelijke hervatting van de maisexport vanuit het Zwarte Zeegebied is gunstig voor Europese en Chinese kopers. De prijsnotering voor mais zal dit kwartaal dalen tot licht onder het prijsniveau van begin dit jaar.

De prijsverwachting voor sojameel is na licht daling in juli weer gestegen in augustus als gevolg van een dreigend tekort aan soja. Voorraden en het aanbod van soja is beperkt en neemt af en de productie in de VS is enorm getroffen door hitte. De export corridor over de Zwarte zee kan mogelijk lucht geven aan de markt voor raapzaadolie in de EU, het alternatieve ingrediënt voor sojameel.

De prijspiek voor graan, mais en sojameel ligt in het tweede kwartaal en inmiddels dus achter ons. Lange termijn verwachting voor Europese prijzen liggen nog steeds op verhoogd niveau, met Europese prijzen op een hoger niveau dan in andere regio’s.

De verwachting van Rabobank voor de melkprijs in Nieuw-Zeeland blijft ongewijzigd op 9.00 Nieuw-Zeelandse dollar (NZD) per kilogram vet- en eiwit (ongeveer € 50 per 100 kilogram melk). Deze verwachting is een gemiddelde melkprijs voor het gehele productieseizoen dat loopt van juni 2022 t/m mei 2023. Fonterra’s verwachting is licht naar beneden bijgesteld naar NZD 9.25 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer € 51,00 per 100 kilogram melk). Eerste voorspellingen van DairyNZ (een soort Nieuw-Zeelandse evenknie van ZuivelNL) voor dezelfde periode laten een break-even melkprijs zien van rond de NZD 8.50 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer € 48,85 per 100 kilogram melk). Risico blijft dus bestaan dat kritieke melkprijs niet gehaald wordt. Dit kan leiden tot lagere krachtvoergift in het begin van het nieuwe productieseizoen, wat weer invloed heeft op de melkproductie.

In de VS zullen de melkprijzen voor ‘Klasse IV’ melk (melk die wordt verwerkt tot boter) als gevolg van sterke boterprijzen voor de tweede helft van 2022 uitkomen rond de 24,40 Amerikaanse dollar (USD) per hundredweight (ongeveer € 48,00 per 100 kg melk). Voor ‘Klasse III’ melk (melk die wordt verwerkt tot kaas) ligt de verwachting op USD 21,50 per hundredweight (ongeveer € 42,25 per 100 kg melk) als gevolg van ruime voorraden kaas en droge wei.

De gemiddelde melkprijs in de 27 EU-landen is sinds april gestegen met 8,9% tot € 50,33 per 100 kilogram melk in juli (zie figuur 4). Variatie binnen de EU is groot van € 38,19 in Portugal tot € 61,98 in België. Naar verwachting zullen melkprijzen hun piek behalen in de maanden augustus en september. Vervolgens zal de melkprijs iets afvlakken als gevolg van hogere (energie)kosten voor zuivelverwerkers en prijzen van basis zuivelproducten die wat kalmeren.

Door een beperkt aanbod van melk in het tweede kwartaal viel de Europese zuivelexport lager uit dan in hetzelfde kwartaal vorig jaar. Deze daling geldt voor de verschillende zuivelproducten (vloeibare zuivel, kaas, boter, magere- en volle melkpoeder). Kaasexport bleef het meest stabiel met een daling van 5,2% en vloeibare zuivel leverde met een afname van 27,3% het meeste in.

China’s melkproductie blijft, ondanks een gestabiliseerde melkprijs, groeien. Waar China’s zelfvoorzieningsgraad in 2018 net boven de 70% uitkwam, is deze in 2021 opgelopen tot rond de 75%. Dit jaar zou de zelfvoorzieningsgraad zelfs de 80% kunnen behalen. De verwachting van Rabobank voor de verdere groei van de melkproductie is behoudend. Uitbreidingen in het aantal melkveebedrijven zijn in het verleden ingezet door de overheid. Dit is niet alleen gedaan met het oog op financiële winst, maar vooral om de zelfvoorzieningsgraad te verhogen. Richting het einde van het jaar verwacht Rabobank een verdere daling van de zuivelimport door China. Dit is onder andere het gevolg van een hoge import vorig jaar, sterke binnenlandse melkproductie (en dus voorraadopbouw) en lockdowns.

Wereldwijd en op Europees niveau geldt de vuistregel ‘hogere melkprijs leidt tot meer melk’. Met de huidige hoge melkprijzen en achterblijvende melkproductie lijkt deze vergelijking op dit moment wat verouderd. In Nederland heeft de melkveehouderij te maken fosfaatrechten en stikstof, wat groei in melkvolume uitdagender of zelfs onmogelijk maakt. Ook hier houdt de melkproductie het volume van vorig jaar niet vast. Terwijl de melkprijs in de periode januari tot en met juli bijna 40% is gestegen vergeleken met vorig jaar, valt de totale melkproductie in dezelfde maanden 1,0% lager uit. Hoewel melkproductie in de maanden juni (1,5%) en juli (1,8%) hoger ligt in vergelijking met vorig jaar, is dit wel tegen een lager dan normale melkproductie in juni en juli 2021. Melkveehouders die zelf kaas produceren, profiteren tot op heden in mindere mate van de gestegen noteringen. Zo laat de Europese notering voor Goudse kaas (zie figuur 3) een stijging zien van ruim 22%. in de periode maart t/m augustus. In diezelfde periode stegen de noteringen voor kaas gemaakt op de boerderij met circa 9%. De melkprijs zit inmiddels op een niveau dat dichtbij de prijs ligt die zelfkazers ontvangen, waardoor margeontwikkeling voor kaas gemaakt op de boerderij momenteel achterblijft. De gemiddelde slachtprijs voor koeien ligt van januari tot half augustus 56% hoger dan vorig jaar. Desondanks is het aantal runderslachtingen nauwelijks gestegen (0,1%).

De melkprijs in Nederland zal hetzelfde patroon volgen als in de EU, met een piek in de melkprijs in augustus of september. Vooruitzichten voor de melkprijs richting het einde van dit jaar zijn stabiel tot licht dalend, maar met een bodem die vooralsnog op hoog niveau ligt.

Voor de Nederlandse melkveehouders lijkt een jaar van extremen te worden op diverse vlakken. Zowel het niveau van de melkprijs als op het gebied van klimaat en politiek is 2022 nu al een uitzonderlijk jaar. De huidige bovengemiddelde melkprijs biedt de mogelijkheid tot het doen van (vervangings)investeringen of opbouw van een extra buffer. Hoewel het er nu nog niet naar uitziet, zijn de meeste prijspieken historisch gezien van tijdelijke aard en zullen in de toekomst ook prijsdalen weer voorkomen. De ruime liquiditeit is een positief element in een tijd van veel onzekerheden. Met name droogte en hitte en de gestegen prijzen voor grondstoffen zorgen voor een zeer divers beeld van de winstgevendheid in de Nederlandse melkveehouderij in 2022.