Digitaal centralebankgeld: waar gaat het over?

De laatste jaren wordt wereldwijd een debat gevoerd over de vraag of mensen een betaalrekening bij de centrale bank moeten kunnen aanhouden. Ook in ons land loopt deze discussie, mede aangewakkerd door het Burgerinitiatief Ons Geld. In januari 2019 publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een rapport over ons financiële stelsel, waarin ook zij dit idee omarmde. Het afgelopen jaar is een hele reeks rapporten van centrale banken over dit onderwerp gepresenteerd (Bank of England; DNB, ECB). Daaruit komt bij de meeste centrale banken weliswaar een positieve grondhouding ten opzichte van digitaal centralebankgeld naar voren, maar tegelijkertijd wordt duidelijk dat het een bijzonder ingewikkeld onderwerp is.

Het klinkt op het eerste gehoor eenvoudig: iedereen een betaalrekening bij de centrale bank. Maar zodra je een slag dieper gaat, komt meteen een veelvoud aan vragen op, zoals ‘welk probleem lossen we hiermee op?’, ‘zitten er kosten aan en, zo ja, wie gaat die betalen?, ’welke invloed heeft dit op de inrichting van ons financiële stelsel?’, ‘wat betekent dit voor de positie van de centrale bank?’, maar ook ’zitten er nadelen aan?’. En dit is dan nog maar een kleine greep uit de mogelijke vragen.

Deze en andere vragen wil RaboResearch stuk voor stuk gaan beantwoorden in een reeks van korte publicaties die wij de komende maanden willen publiceren. Op deze wijze willen wij bijdragen aan de kennis over dit ingewikkelde en belangrijke onderwerp, zodat ook onze klanten beter kunnen inzien wat de komst van digitaal centralebankgeld voor hen kan betekenen.

In deze eerste CBDC-special beginnen wij met de vraag: wat is digitaal centralebankgeld?

Digitaal centralebankgeld of Central Bank Digital Currency (CBDC) is digitaal geld, uitgegeven door de centrale bank. De WRR spreekt in deze context over een ‘digitale versie van een bankbiljet’. Daarmee is de eerste bron van verwarring al direct een feit. Want CBDC, zoals wij digitaal centralebankgeld in het vervolg van deze reeks zullen duiden, is niet per definitie een variant op een bankbiljet. Sterker nog, de meeste varianten van CBDC die de revue zullen passeren, wijken op belangrijke punten af van bankbiljetten. De overeenkomsten zijn dat bankbiljetten en CBDC allebei door de centrale bank worden uitgegeven (en dus een verplichting van de centrale bank zijn) en dat met beide betalingen kunnen worden verricht. Maar hiermee houden voor de meeste varianten van CBDC de overeenkomsten met een bankbiljet wel op.

Dit kan allereerst worden ingezien door de specifieke kenmerken van een contante betaling, met een bankbiljet, te vergelijken met andere betaalvormen. Dit staat samengevat in tabel 1, waarbij wij ook al enkele mogelijke eigenschappen van CBDC hebben meegenomen. Een contante betaling is direct (real-time) afgewikkeld, in principe locatiegebonden, onomkeerbaar en anoniem. Bij een contante betaling hoeven koper en verkoper elkaar niet te kennen. En een contante betaling laat op zichzelf geen sporen in een administratie na.

Een transactie via een betaalrekening bij de centrale bank wordt per definitie in een administratie vastgelegd. Wat dit betreft lijkt een CBDC-rekening dus meer op een reguliere betaalrekening bij een commerciële bank dan op een bankbiljet. Weliswaar is het mogelijk om een CBDC-variant te maken met een hoge mate van anonimiteit, zoals wij verderop in deze reeks zullen zien, maar uiteindelijk laat iedere digitale transactie per definitie sporen na.

Een tweede complexiteit is dat niet iedere digitale vordering op de centrale bank wordt aangeduid als CBDC. Banken en andere financiële instellingen, zoals effectenclearinginstellingen, houden van oudsher rekeningen bij de centrale bank aan. Deze zijn nodig om het interbancaire verkeer af te wikkelen en/of effectentransacties te settelen. Het zijn dus rekeningen bij de centrale bank en er worden betalingen mee verricht, maar de toegang is beperkt tot een kleine groep instellingen. Daarom worden zij niet tot CBDC gerekend, omdat in het debat over CBDC in de meeste gevallen gedoeld wordt op een rekening bij de centrale bank die in principe iedere ingezetene kan aanhouden.

De BIS komt in een publicatie tot de conclusie dat de enige sluitende definitie van CBDC degene is die beschrijft wat het niet is: a CBDC is a digital form of central bank money that is different from balances in traditional reserve or settlement accounts.

Er zijn dus veel varianten van CBDC mogelijk. Onderstaande tabel geeft een indicatie, maar is niet volledig. We zijn er bij deze tabel namelijk op voorhand al vanuit gegaan dat retail-CBDC is gericht op de binnenlandse markt. Bij wholesale-CBDC gaan wij ervan uit dat dit per definitie een rekening bij de centrale bank betreft (account based) en dus niet op een token staat. En dan kan bij veel varianten ook nog worden gekozen tussen verschillende technologieën, zoals reguliere betalingsverkeertechnologie of varianten van zogeheten decentralized ledger technology (DLT), ook wel aangeduid als blockchaintechnologie. Tot slot zullen wij zien dat een keuze moet worden gemaakt tussen een in beginsel onbeperkte toegang tot CBDC of een gelimiteerde hoeveelheid. Dit is een belangrijk punt, omdat de op dit punt te maken keuze grote invloed heeft op de impact van CBDC op de financiële stabiliteit. Daarom zullen wij dit in een volgende aflevering meer uitvoerig bespreken.

In het vervolg van deze reeks zullen wij in principe bij wijze van vertrekpunt steeds spreken over CBDC in de meest simpele basisvariant, zijnde een betaalrekening bij de centrale bank die:

In de komende reeks zullen waar relevant ook andere varianten de revue passeren, maar dat zal dan expliciet worden aangegeven. De volgende aflevering zal ingaan op de vraag: waarom zouden we eigenlijk CBDC moeten willen hebben?