Samenwerking en verduurzaming opgaven voor geitenhouderij richting 2030

De wereldwijde productie van geitenmelk is de afgelopen jaren met circa 1,8% toegenomen tot bijna 21,5 miljard kilogram in 2020 (IDF, 2020). Een groot deel van deze melk wordt geproduceerd op het Indisch subcontinent (onder andere India, Bangladesh en Pakistan) en in (Noord-) Afrika. Deze melk is met name bestemd voor eigen, of lokale consumptie. Rabobank verwacht dat de wereldwijde productie van geitenmelk de komende jaren in een vergelijkbaar tempo zal blijven toenemen.

Binnen de Europese Unie vormen Nederland, Frankrijk, Spanje en Griekenland samen de belangrijkste groep geitenmelk leverende landen (zie figuur 1). Nederland onderscheidt zich door de relatief grote en moderne opzet van melkgeitenbedrijven. Ook wordt een groot deel van de geproduceerde melk (meer dan 95%) ter verwerking aangeboden bij onze melkfabrieken.

Note: de cijfers voor 2021 zijn een verwachting
Bron: Eurostat, Rabobank 2022

Na een periode van beperkte groei hebben betere marges de melkproductie in Frankrijk en Spanje gestimuleerd. De combinatie van forse kostprijsstijgingen door inflatie en droogte zorgt in 2022 mogelijk wel voor enige druk op de melkvolumes van deze landen. Ook hier zijn de melkprijzen namelijk niet (gelijkwaardig) mee gestegen met de kosteninflatie.

De Nederlandse geitenmelkproductie is de afgelopen jaren gegroeid naar een geschat volume van 415 tot 420 miljoen kilogram in 2021. Een plus van bijna 100 miljoen kilogram melk ten opzichte van 2017 en grofweg een verdubbeling ten opzichte van 2011. Door een tijdelijke mismatch tussen groei in melkvolume en afzetmogelijkheden waren de schommelingen in melkprijzen ook groter dan de afgelopen jaren het geval was (zie figuur 2).

Note: de cijfers voor 2021 zijn een verwachting, de cijfers voor 2022 een prognose
Bron: ZuivelNL, Eurostat, Vakbladgeitenhouderij, Rabobank, 2022

Sinds 2019 is er sprake van een afvlakking, waarbij de toename in melkvolume is verschoven naar groei binnen bestaande milieuvergunningen en optimalisatie op bedrijfsniveau. Melkprijzen zijn vanaf 2020 stabiel gebleven. Voor 2022 verwacht Rabobank vooralsnog een stabiele tot kleine plus in de melkvolumes ten opzichte van 2021. Mogelijk stijgen de melkprijzen iets als gevolg van inflatie.

Verder vooruitkijkend ziet Rabobank op basis van beperkte ruimte voor optimalisatie, zoals het productieniveau per melkgeit, voorlopig geen mogelijkheden voor verdere groei. Op bedrijfsniveau verwachten we voor de komende jaren een relatief stabiel melkvolume. Het aandeel biologische melk in de geitenhouderij is met ca. 9% van het totale melkvolume bovengemiddeld. Naar verwachting zal dit aandeel de komende jaren stabiel blijven. Ook biologische geitenhouders hebben last van de kostenstijgingen die hoger zijn dan de toename in de opbrengstprijs.

De marge op geitenmelk is sinds 2021 voor het eerst in jaren gedaald, vooral door gestegen voerkosten (zie figuur 3). In 2022 heeft deze inflatie zich versneld doorgezet. De kostprijs van geitenmelk is op meerdere fronten gestegen, vooral als gevolg van stijgende kosten voor voer, energie en arbeid. Ook de privé uitgaven van de geitenhouder nemen hierdoor toe. . De opbrengstprijs van geitenmelk stijgt tot op heden maar langzaamaan mee. De vraag is hoeveel ruimte de markt nog biedt voor het doorberekenen van de gestegen kosten. We zien dat de gemiddelde financiële kostprijs in 2022 boven de opbrengstprijs van de geitenmelk uitkomt. Dit gebeurde ook in 2018. Toen als gevolg van een dalende opbrengstprijs.

We verwachten dat de gemiddelde marge in 2022 nog net positief uitkomt. Dit betekent dat meerdere bedrijven een negatieve marge zullen realiseren. Focus op kostprijs en liquiditeit wordt hierdoor belangrijker. Wij adviseren geitenhouders beiden scherp in beeld te hebben, zodat je hier, voor zover mogelijk, op kan acteren. Omdat de verwachting is dat de kostprijs van geitenmelk voor langere tijd hoog zal blijven zullen melkgeitenhouders technisch goed moeten blijven presteren om een positief resultaat te behalen.

Note: o.b.v. bij Rabobank beschikbare cijfers. De cijfers voor 2021 zijn een verwachting, 2022 is een prognose.
Bron: Rabobank, 2022

Om een goed toekomstperspectief voor de Nederlandse melkgeitensector te behouden zullen de komende jaren een drietal veranderingen op de voorgrond staan:

1. Meer produceren in vraaggestuurde ketens om beter aan de wensen van consumenten te kunnen voldoen. Retailers of verwerkers zullen hier de ketenregie in voeren. Dankzij deze ketens kunnen extra kosten die nodig zijn om aan specifieke eisen te voldoen worden gecompenseerd in een hogere opbrengstprijs. Het is dus belangrijk dat de geitenhouders actief aansluiten. Ook zullen openheid en digitalisering hun opmars maken. De Duurzame Geiten Zuivel Keten (DGZK) kan hierbij prima als basis dienen.

2. Ook klimaat is een belangrijke verandering. Om te voldoen aan de Klimaatwetgeving moet de uitstoot van broeikasgassen in de EU in 2030 met 55% omlaag ten opzichte van 1990. Ondanks dat de melkgeitensector relatief klein is zal ook hier voor primaire bedrijven en de andere schakels in de keten de opdracht liggen om te reduceren. Partijen kunnen elkaar hierbij helpen en versterken. Door de uitstoot van methaan te verlagen, CO2 in de bodem op te slaan en duurzame energie te produceren kan invulling worden gegeven aan de klimaatopgave. Inzicht geven in deze besparingen kan van waarde zijn in een vraaggestuurde keten.

3. Als gevolg van de stikstof-, water- en klimaatopgaves zal gebiedsgerichte aanpak de komende jaren een belangrijke rol spelen. Zeker rondom bepaalde beschermde natuurgebieden, de zogenaamde Natura 2000 gebieden. Meerdere geitenbedrijven zullen als gevolg hiervan keuzes moeten maken. Bijvoorbeeld welk uitstootbeperkend systeem zij toe willen passen. Door deze uitdagingen binnen de sector gezamenlijk op te pakken wordt het meest effectief gewerkt. Dit vraagt om een actieve houding van de sector vertegenwoordigers en individuele melkgeitenhouders. Zoals het er nu naar uitziet worden de komende twee jaar sterk bepalend voor de toekomst van veel melkgeitenhouderijen in Nederland.

Wereldwijd is de informele markt voor geitenmelk nog steeds het grootst. Dat zal de komende jaren ook niet veranderen. De formele markt voor traditionele geitenmelkproducten zoals kaas, melk en yoghurt wint wel sneller terrein, omdat deze producten over het algemeen goed zijn gepositioneerd als ‘premium’ product. De huidige hoge inflatie zorgt voor uitdagingen op deze markt, omdat consumenten mogelijk vaker zullen kiezen voor goedkopere alternatieven in het zuivelschap.

Traditiegetrouw is Europa de grootste afzetmarkt. In landen als Frankrijk, Spanje en Griekenland wordt het gros van de geitenmelk verwerkt tot traditionele geitenkazen en andere verse zuivelproducten, die binnen de eigen landsgrenzen worden geconsumeerd. Binnen de Franse geitenkaasproductie is de afgelopen jaren een verschuiving geweest van zachte naar hardere ‘premium’ kazen. Voor deze productie is per kilogram eindproduct iets meer melk nodig. In Nederland is half harde geitenkaas in volume nog steeds het belangrijkste zuivelproduct. Frankrijk, Spanje en Duitsland zijn belangrijke exportmarkten hiervoor.

Op de tweede plaats staat Noord-Amerika, waar geitenkaas ook een sterke opmars heeft doorgemaakt, maar de grootste groei wordt verwacht in Azië. Deels door bevolkings-en koopkrachtgroei, deels doordat steeds meer consumenten traditionele geitenmelkproducten ontdekken als voedzaam product en alternatief voor koemelk.

Daarnaast is de markt voor geitenmelk als ‘ingrediënt’ ook nog steeds volop in ontwikkeling. Naast babyvoeding op basis van geitenmelk is de laatste jaren ook ingezet op de ontwikkeling van sport-, volwassenen- en medische voeding op basis van geitenmelk. Allemaal hoogwaardige producten. Wel zien we dat de groei voor de markt van babyvoeding afvlakt. Verdere productontwikkeling is noodzakelijk om in de toekomst een premium prijs te kunnen blijven realiseren in dit segment.

Door de vierkantsverwaarding kan de ontwikkeling van het ingrediënten segment op de lange termijn niet zonder een sterke thuismarkt voor traditionele geitenmelkproducten. Geitenmelk die van de boerderij komt bestaat uit heel veel verschillende waardevolle onderdelen, waarmee verschillende productcombinaties worden gemaakt. Neem wei, een stroom die overblijft bij het maken van kaas. Dit is zeer geschikt als ingrediënt voor bijvoorbeeld frisdrank of soep. Samen vormen zij het fundament voor een goede melkprijs.

Samengevat zijn de lange termijn marktverwachtingen voor producten op basis van geitenmelk nog steeds goed. Momenteel is inflatie een aandachtspunt. Als premium product in de supermarkt ben je eerder blootgesteld aan consumenten die op zoek gaan naar goedkopere alternatieven. Ook biologisch voelt deze druk. Toch is het belangrijk om een goede balans te vinden en te behouden. Enerzijds tussen de melkvolumes en de eerder genoemde veranderingen die de sector te wachten staan. Anderzijds moeten de melkvolumes, de vraag naar traditionele zuivelproducten in de EU en de ontwikkeling van geitenmelk als ‘ingrediënt’ ook goed met elkaar in verhouding blijven staan om tot een duurzaam businessmodel te komen.