Vier scenario’s voor Europa

In het vervolg van deze notitie zullen wij daarom eerst vier scenario’s presenteren. Deze scenario’s zijn vooral geschreven op basis van te verwachten ontwikkelingen in de komende jaren (2017 – 2021), omdat wij denken dat in dit tijdvak de belangrijkste politieke keuzes zullen worden gemaakt die de toekomst van ons continent bepalen. De verhaallijnen zijn opgebouwd langs twee assen, te weten ‘meer of minder samenwerking’ en ‘meer of minder Europa’. Onderstaande figuur geeft dit schematisch weer. Het scenario ‘doormodderen’ (rechtsonder) geeft de huidige situatie weer. Het beschrijft een wereld waarin de EU tracht al het bereikte overeind te houden, maar waarin de samenwerking tussen de lidstaten als gevolg van diepgaande meningsverschillen over tal van onderwerpen steeds moeizamer verloopt. Het scenario ‘uiteenvallen’ (linksonder) schetst een ontwikkeling waarin de samenwerking tussen de lidstaten steeds verder verslechtert, terwijl de trend naar ‘minder Europa’ onverminderd doorzet, waardoor de Europese instanties langzaam afbrokkelen. In het scenario ‘verdieping’ (rechtsboven) verbetert de samenwerking tussen de lidstaten en komt men verder overeen om meer bevoegdheden naar Europees niveau over te hevelen. In het scenario ‘twee snelheden’ verbetert de samenwerking tussen de kernlidstaten, maar wordt tegelijkertijd besloten om waar mogelijk meer bevoegdheden terug te leggen naar nationale overheden en om de Europese Commissie tot een uitvoerend orgaan om te vormen. Ook haken in dit ‘twee snelheden’-scenario sommige lidstaten af om hun eigen weg te gaan.

Wij zijn ons bewust van de beperkingen van deze analyse. Hoe groot en belangrijk Europa ook is, de Europese ontwikkelingen spelen zich af in een nog grotere mondiale context, waarin ook ontwikkelingen in de Verenigde Staten en China een grote impact op de economische ontwikkelingen in Europa hebben (Rabobank, 2016). Maar hoe belangrijk de ontwikkelingen buiten Europa ook zijn, tegelijkertijd denken wij dat het vooral de keuzes van de Europese bevolking en haar leiders zijn die de grootste invloed hebben op onze toekomstige welvaart, zeker op de lange termijn. Niet alleen omdat het leeuwendeel van onze internationale handel zich met de rest van de EU voltrekt, maar ook omdat onze handelsverdragen met de rest van de wereld via de EU lopen. Daarom zal de wereldhandel buiten de EU ook te lijden krijgen als het grootste handelsblok ter wereld, de EU, zou desintegreren. Vandaar dat de rest van de wereld in onze scenario’s maar mondjesmaat zichtbaar is.

Hoe om te gaan met scenario’s

De hier beschreven scenario’s zijn geen voorspellingen of verwachtingen. Het is ook geen keuzemenu. Het betreft daarentegen vier tot in het extreme doorgetrokken verhaallijnen, die per scenario kwalitatief en in grote lijnen weergeven hoe de wereld er uit zou kunnen zien als deze ontwikkelingen onverkort doorgang vinden. Het zijn geen gedetailleerde doorrekeningen, maar denkkaders om aan te zetten tot out-of-the-box denken en om enige orde te scheppen in deze turbulente en onzekere tijden. Daarbij concentreren de scenario’s zich hoofdzakelijk op de economische gevolgen ervan; de politieke kosten en baten van de beschreven ontwikkelingen vallen buiten onze analyse.

De manier waarop de lezer deze scenario’s kan gebruiken verschilt per doelgroep. De ondernemer kan op basis van de ontwikkelingen die hij signaleert bepalen in welk kwadrant Europa zich bevindt en welke kant het zich op beweegt. Hier kan hij zijn ondernemingsstrategie mede op baseren. De burger kan op grond van de scenario’s beter bepalen wat de economische kosten en baten van de diverse door politici voorgeschotelde opties voor Europa zijn en hij kan in zijn rol als kiezer op grond daarvan een betere afweging maken. Financiële markten zullen zich onder een aantal van de aangereikte scenario’s volledig anders gedragen en dus is dit ook relevant voor beleggers. Beleidsmakers en politici krijgen een denkkader aangereikt om hun keuzes voor de toekomst van de Europese samenwerking van een betere economische onderbouwing te voorzien om zo onnodig hoge kosten van hun besluiten te vermijden.

Wij zullen nu eerst de vier scenario’s beschrijven. Per scenario worden de belangrijkste aandachtspunten en de economische gevolgen voor Nederland beknopt in een box kort samengevat. Daarna volgt een analyse van de mogelijke economische transmissiekanalen waarlangs deze kunnen optreden en de eventuele beleidsopties die beleidsmakers tot hun beschikking hebben om de gang van zaken bij te sturen. Aan het einde volgen enkele conclusies.

Aan dit document schreven mee: Martijn Badir, Wim Boonstra, Elwin de Groot, Carlijn Prins, Daniël van Schoot, Harry Smit, Nic Vrieselaar en Maartje Wijffelaars.

Redactie: Barbara Baarsma en Wim Boonstra (eindredactie).

Grafische vormgeving: Maartje Wijffelaars, Christel Frentz

Alle auteurs werken als onderzoeker bij RaboResearch.

Baarsma, B.E. & D. van Schoot (2016), Vrijhandel blijft middel om welvaart voor allen te creëren, Het Financieele Dagblad, 4 november 2016

Berg, M. van den (2016), Naar een maatschappelijk verantwoord handels- en investeringsregime, esb.nu, 28 november.

Boonstra, W.W. (2012), Conditionele Eurobonds als overgangsregime, Economisch Statistische Berichten, 2 maart 2012, pp. 134 - 137

Boonstra, W.W. (2016a), Breaking up is hard to do, Rabobank Special.

Boonstra, W.W. (2016b), De voor- en nadelen van Eurobonds, Rabobank Special.

Groenewegen, J. & N. Vrieselaar (2016), Zo eenvoudig is een ‘Nexit’ niet, Rabobank Special.

Groot, E. de (2016), EU exit contagion risk, Rabobank Special.

Jonung, L. & E. Drea (2009), The Euro: It Can’t Happen. It’s a bad Idea. It Won’t Last. US Economists on the EMU , 1989 – 2002, European Economy Economic Papers, No 395, December.

Lane, P. (2012), The European Sovereign Debt Crisis, Journal of Economic Perspectives, 20(4), pp. 47 – 66.

Loman, H. & M. Wijffelaars (2016), De eurozone – wanneer is het huis af?, Rabobank Special.

Mundell, R. (1961), A Theory of Optima Currency Areas, American Economic Review, 51(4), pp.657 – 665.

Roberts, R. (2016), When Britain went Bust, OMFIF Press.

Shambaugh, J.C. (2012), The Euro’s Three Crises, Brookings Papers on Economic Activity, Spring 2012, pp. 157 – 231.

Smit, H. (2016), De Nederlandse land- en tuinbouw heeft groot belang bij de EU, Rabobank Special.

Teulings, C.N., M. Bijlsma, G. Gelauff, A. Lejour & M. Roscam Abbing (2011), Europa in Crisis, CPB Boek 4, uitgegeven bij uitgeverij Balans, 14 november 2011.

Wijffelaars, M. & H. Stegeman (2014), Europese Commissie kijkt toe terwijl Europa uit balans blijft, Rabobank Special.

Wijffelaars, M. (2014), Europese begrotingsregels: feit of fabel?, Rabobank Special.

Naar dossierpagina toekomstscenario's voor Europa