Alternatieve financieringsvormen voor het MKB blijven groeien

Nog altijd vormen bankleningen de grootste financieringsvorm voor het MKB. Wel nemen alternatieve financieringsvormen in omvang toe. Zo heeft het MKB met crowdfunding het afgelopen jaar meer miljoenen opgehaald dan in 2017 en heeft ook de microkredietverstrekker voor het Nederlandse MKB, Qredits, een flinke groeispurt doorgemaakt. De ontwikkelingen van de alternatieve financieringsvormen bespreken we in dit themabericht via de verschillende levensfases van een MKB-bedrijf. Figuur 1 schetst de grootte en focus van deze financieringsvormen. Het valt op dat traditionele en alternatieve financiering elkaar overlappen, maar -belangrijker nog- elkaar aanvullen.

In dit themabericht bespreken we zowel eigen vermogen – zoals venture capital en private equity – als vreemd vermogen. MKB-ondernemers maken nog relatief weinig gebruik van de kapitaalmarkt voor het vergroten van eigen vermogen (aandelen) of het ophalen van vreemd vermogen (obligaties). In de bijlage staat een overzicht van een aantal partijen die actief zijn binnen MKB-financiering. Een overzicht naar financieringsmogelijkheden uitgesplitst naar eigen en vreemd vermogen staat in de roadmap voor de financieel MKB-adviseur. Dit is een initiatief van Hogeschool Amsterdam, Hogeschool Utrecht, SIA regieorgaan en CrowdfundingHub.

Een bedrijf dat net begint moet alles nog waarmaken. Er is een idee, een ambitie en een start, maar het ontbreekt aan een track-record. Dat maakt een risicoanalyse moeilijk, waardoor het lastig kan zijn om een financiering te krijgen. Bovendien zijn ze vaak asset-light. Dat is zowel de reden van de kapitaalvraag, als de reden waarom ze lastiger te financieren zijn.

Family, friends and fools

Een startende ondernemer kan beginnen bij vrienden en familie. Braaf naar verjaardagen gaan levert soms toch iets op. Omdat een vriend of familie de ondernemer persoonlijk kent, is de onzekerheid kleiner en daarmee het risico. Daarnaast is de gunfactor bij vrienden en familie belangrijk. Ook is er een derde groep particulieren die informeel geld verstrekt aan onbekenden. Deze particulieren kennen de ondernemer niet, maar zijn toch bereid om geld uit te lenen. Door het gebrek aan informatie die deze groep over de ondernemer heeft, en daardoor het hoge risico, hebben deze particulieren de geuzennaam fools verkregen.

Business Angels

Geen vermogende vrienden? En geen fool in zicht? Dan kan een ondernemer een beroep doen op de professionele variant van de family, friends and fools, de Business Angels. Dit zijn investeerders die de ondernemer niet persoonlijk kent, maar die toch bereid zijn te investeren in de startfase, of in verdere groei, in ruil voor aandelen, een achtergestelde lening of een combinatie daarvan. Andere partijen die via eigen vermogen investeren in startups zijn participatiemaatschappijen en regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s).

Meestal ligt het bedrag tussen de 50.000 - 750.000 euro, aldus Ban Nederland.Voorbeelden van Business Angels zijn: Vectrix-NextStage, Matching Capital en De Investeerders Club. Ook de drie grootbanken faciliteren Business Angels, door hen in contact te brengen met ondernemers. Bijvoorbeeld bij Money Meets Ideas in samenwerking met KplusV.

Microkrediet voor startende ondernemers

Niet alle ondernemers zitten te wachten op de bemoeienis van een Business Angel. Bovendien wil een Business Angel niet in ieder bedrijf stappen. Microkredieten zijn dan een alternatief. Voor een zakelijke lening tot 250.000 euro kun je bij Qredits terecht, de microkredietverstrekker voor bedrijven in Nederland. Qredits is een stichting met als doel om krediet te verstrekken aan startende en bestaande MKB-ondernemers die geen financiering krijgen via de reguliere weg. In 2018 verstrekte Qredits circa 70 miljoen euro, wat neerkomt op een groei van 42 procent vergeleken met 2017.

Durfkapitaal

Niet alle startende MKB-ondernemers zijn gelijk. Innovatieve en snelgroeiende bedrijven in de startfase hebben een bijzonder risicoprofiel. Onder het mom van high risk, high reward zoeken zij naar durfkapitaal, ofwel venture capital. Deze vorm van financiering komt veel voor in de ICT en de life sciences.

Na de start van de crisis viel het totaal aan jaarlijks verstrekt durfkapitaal terug, zie figuur 3. Pas in 2017 kwam venture capital de conjuncturele klap van 2008 te boven. Vorig jaar werd er zo’n 400 miljoen euro verstrekt. Daarvan was circa 44 miljoen euro bestemd voor Seeds: bedrijven in het voorstadium van de startupfase. Nog zo’n 54 miljoen euro ging naar bedrijven die al uit de startupfase groeiden. De overige 302 miljoen euro ging naar startups. Ten opzichte van 2017 nam het totaal aan venture capital toe, terwijl het geïnvesteerde in de later stage venture afnam.

De laatste jaren zien we meer venture capital in Nederland. Maar vergeleken met de rest van de wereld zijn we een middenmoter, zie figuur 4. In de Verenigde Staten is venture capital goed voor 0,4 procent van het bbp. Dit is circa tien keer zo hoog als in Nederland.

Bankleningen nog steeds de grootste financieringsvorm

Als een bedrijf de startfase overleeft, veranderen de mogelijkheden. Vanwege de gegroeide kredietbehoefte zijn familie en vrienden vaak geen optie meer. Daartegenover staat een track-record en is de kans dat er kapitaal aanwezig is groter. Dit vergemakkelijkt het krijgen van traditionele financiering zoals vreemd vermogen.

In 2018 hebben Nederlandse banken circa 74 miljard aan krediet verstrekt aan bedrijven[1], zie figuur 5. Dit is meer dan in 2017. Dit komt door de groei in kredietverstrekking van kredieten boven de miljoen.

[1] Betreft bedrijven in het hele eurogebied. Waarin het aandeel van bedrijven buiten Nederland gering is en zich voornamelijk in de bedragen boven de miljoen bevindt.

Banken verstrekken niet alleen krediet in de vorm van een banklening, ze verstrekken ook rekeningcourant krediet. Deze vorm van krediet is doorlopend en gekoppeld aan een bankrekening. Credit card krediet of roodstand vallen onder rekeningcourant krediet. In 2018 stond bijna 17 miljard euro uit aan rekeningcourant krediet aan het MKB. De totale omvang van de uitstaande kredietverlening bedroeg ongeveer 300 miljard euro, waarvan 130 miljard euro aan het MKB.

Asset-based finance

Factoring en leasing zijn vormen van asset-based finance. Hierbij zijn assets (zoals machines of debiteuren) onderdeel van het krijgen van financiering. Deze vormen van financiering staan los van een levensfase. Dat wil zeggen dat ze in iedere levensfase kunnen worden gebruikt. Sinds 2014 zien we een toename in equipment lease en factoring. Deze stijgende trend heeft zich in 2018 voortgezet.

Kredietunies

Een kredietunie is een coöperatie van MKB-ondernemers die financiering doorgaans aan elkaar beschikbaar stellen via een gemeenschappelijke kas. Kredietunies specialiseren zich meestal in een bepaalde sector en regio. Er zijn verschillende overkoepelende organisaties, zoals de Kredietunie Nederland (VKN) en de Vereniging Samenwerkende Kredietunies (VSK). Voor een uitgebreidere bespreking zie ons eerdere Themabericht.

Crowdfunding in de lift

Crowdfunding is niet alleen de meest directe, maar ook een heel flexibele vorm van financiering. Bij crowdfunding haalt de ondernemer financiering op bij de crowd, individuele investeerders. De ondernemer bepaalt zelf de looptijd en de rente. Crowdfunding wordt gebruikt door startende, groeiende en volwassen MKB’ers.

In 2018 is bijna 300 miljoen euro opgehaald bij de crowd. Dat is circa 100 miljoen meer dan het jaar daarvoor. Daarmee is crowdfunding harder gegroeid dan in 2017, zie figuur 7. Crowdfunding is daarmee ook de snelst groeiende alternatieve financieringsvorm[2]. Andere bronnen, zoals crowdfundmarkt.nl, melden andere cijfers over crowdfunding. Volgens crowdfundmarkt.nl is het verstrekte bedrag via de crowd circa 60 miljoen euro lager. Als we de crowdfunding cijfers van crowdfundmarkt.nl gebruiken, dan is crowdfunding de op een na snelst groeiende alternatieve financieringsvorm. Qredits staat dan op nummer een.

Funding Circle, Duurzaam Investeren en Collin Crowdfund vormen de top drie van grootste platformen in 2018 volgens crowdfundingcijfers.nl. Deze platformen fundden elk zo’n 40 tot 45 miljoen euro. En ze hebben ieder een eigen doelgroep. Zo richt Collin Crowdfund zich op gevestigde middelgrote bedrijven voor kapitaal tussen de 50.000 tot 2,5 miljoen euro. Daarentegen kun je bij Funding Circle terecht voor leningen tussen de 10.000 en 250.000 euro. Vooral startende ondernemers zullen daar financiering zoeken.

Op crowdfundmarkt.nl vinden we cijfers opgesplitst levensfase, zie figuur 8. Een kwart van het geld van de crowd ging naar startende ondernemers. Toch is het overgrote deel bestemd voor volwassen bedrijven.

[2] Van crowdfunding, leasing, factoring, venture capital, Qredits en groeikapitaal.

Inmiddels zijn we beland in de Eredivisie van het MKB: de volwassenfase. Private equity en obligaties vallen nu onder de mogelijkheden.

Private equity

Private equity lijkt op venture capital. Het verschil is dat private equity-fondsen alleen investeren in volwassen bedrijven, zie figuur 1. Bovendien zijn de bedragen groter dan bij venture capital. Wel gaat het in beide gevallen om bedrijven die niet beursgenoteerd zijn.

Groeikapitaal is een vorm van private equity, specifiek bedoeld om te groeien. In 2018 was dat 480 miljoen euro, zie figuur 9. Dat is 17 procent minder dan in 2017. Over de laatste vijf jaar gezien is het uitstaande kapitaal redelijk stabiel gebleven.

Kapitaalmarktfinanciering voor MKB-ondernemers

Een beursgang is tegenwoordig niet alleen meer weggelegd voor de grote bedrijven. Ook MKB’ers kunnen financiering ophalen via de kapitaalmarkt, op platformen speciaal voor MKB-ondernemers. Alle beurzen, zoals ook die speciaal voor het MKB, zijn streng gereguleerd.

Er zijn verschillende platformen waarop een MKB-onderneming zijn effecten kan aanbieden. NPEX, Nxchange en Captin zijn hiervan voorbeelden. Verder biedt Rabo & Crowd een combinatie van de uitgifte van obligaties op een platform en een banklening aan.

Tot slot bestaan er voor het MKB ook fondsen. Zoals het MKB-fonds. Zij geven obligaties uit en investeren de opbrengsten in volwassen MKB-bedrijven. De totale fondswaarde van het MKB-fonds zit nu op circa 55 miljoen euro. Eerder schreven we dat het de afgelopen jaren een komen en gaan was van MKB-fondsen. Zo was er het MKB-impulsfonds en de Nederlandse investeringsinstelling die respectievelijk 48 en 360 miljoen euro investeerden. Nog altijd komen er nieuwe initiatieven bij. Het is de moeite waard om te letten op Invest-NL. De Tweede Kamer heeft op 21 mei van dit jaar een wet aangenomen waarmee de oprichting hiervan weer een stapje dichterbij komt.

Volgens stichting MKB financiering werd er in 2018 ruim een miljard euro aan alternatieve financiering verstrekt, waarbij de stichting verwacht dat alternatieve financiering in de toekomst nog meer gaat groeien. Een samenvatting van de verstrekkingen genoemd in dit themabericht staat in tabel 1.