Catalanen zullen voor onafhankelijkheid stemmen

Catalonië is van plan op zondag 1 oktober een referendum te houden over onafhankelijkheid. De vraag die de Catalaanse president Puigdemont de Catalanen wil voorleggen is duidelijk: Wilt u dat Catalonië een onafhankelijk staat wordt in de vorm van een republiek? Of de Catalanen inderdaad gaan stemmen, hangt af van waar ze wonen en welke politieke partij ze steunen. Als het referendum doorgaat en de uitkomst Sí is, wil de Catalaanse regering Catalonië binnen 48 uur onafhankelijk verklaren van Spanje.

Catalonië is goed voor een vijfde van het bbp en de belastinginkomsten van Spanje, en met een jaarlijkse betaling van 10 tot 15 miljard euro netto aan de centrale regering[1] is het duidelijk wat de Spaanse economie en regering te verliezen hebben als Catalonië zich van Spanje afscheidt. Zo kan het Spaanse begrotingstekort met 1 tot 2 procentpunt groeien, waardoor forse bezuinigingen nodig zijn om aan de Europese begrotingsregels te voldoen. Het is daarom geen wonder dat de centrale regering alles doet wat in haar macht ligt om het referendum te voorkomen.

[1] De schatting van de jaarlijkse netto betaling van de regering in Barcelona aan Madrid hangt af van de berekeningsmethode.

De spanningen tussen Madrid en Barcelona zijn snel opgelopen

Voordat we naar de toekomst kijken, werpen we een blik achteruit. De afgelopen weken zijn turbulent geweest. De Catalaanse regering heeft een wet aangenomen om een referendum te houden. Het Spaanse Constitutionele Hof heeft het wetsvoorstel ongrondwettelijk verklaard en de centrale regering probeert het referendum nu te voorkomen.

Tot dusverre heeft Madrid repercussies afgekondigd in de vorm van boetes, ontheffingen uit functies en mogelijk zelfs gevangenisstraffen voor politici en ambtenaren die het referendum mogelijk maken. Op dit moment loopt er een onderzoek naar meer dan 700 Catalaanse burgemeesters die het referendum zeggen te faciliteren. Bovendien zijn er vorige week 13 Catalaanse functionarissen gearresteerd. Madrid heeft de politie ook verzocht op zoek te gaan naar stembussen en drukkers van stembiljetten. Bovendien heeft de centrale regering het beheer over een deel van het Catalaanse budget naar zich toegetrokken om te voorkomen dat er overheidsgelden aan het referendum worden besteed. Dit laatste vecht de Catalaanse regering momenteel aan bij het Spaanse Constitutionele Hof. Kortom, de relatie tussen Madrid en Barcelona is in de laatste paar maanden exponentieel verslechterd en het is niet duidelijk hoe de geest terug in de fles te krijgen.

De partijen voor onafhankelijkheid gaan het referendum winnen...

Wij verwachten dat het ja-kamp het referendum overtuigend zal winnen. De belangrijkste vraag is echter hoe groot de opkomst wordt. De opkomst bepaalt de draagkracht van het mandaat van de regionale regering om Catalonië naar de onafhankelijkheid te leiden.

Er zijn relatief weinig recente peilingen. Maar een peiling in juli van het Centre d’Estudis d’Opinió van de Catalaanse regering liet zien dat 41,1 procent van de Catalanen voor onafhankelijkheid is (minder dan de 47,5 procent in juli 2016) en 49,4 procent tegen; 9,5 procent van de respondenten wist het nog niet. Van de respondenten zei 67,5 procent dat ze daadwerkelijk zouden gaan stemmen op 1 oktober; 62,4 procent van hen was van plan om ‘ja’ te stemmen, 37,6 procent ‘nee’.

De belangrijkste reden waarom wij denken dat de uitkomst van het referendum vóór afscheiding van Spanje zal zijn, is dat verschillende anti-onafhankelijkheidspartijen hun achterban adviseren niet te gaan stemmen. Dit zijn bijvoorbeeld de Partido Popular van de Spaanse president Rajoy, Ciudadanos en de PSOE; allen verklaren het referendum onwettig. Deze partijen kregen 40 procent van de stemmen bij de laatste regionale verkiezingen in 2015. Daar komt bij dat het ja-kamp veel actiever campagne voert om mensen over te halen ‘ja’ te gaan stemmen. Onthouding door potentiële nee-stemmers vergroot de kans op een zege van 'ja'.

De eerdergenoemde recente maatregelen van de centrale regering hebben waarschijnlijk twee tegengestelde gevolgen. Aan de ene kant kunnen ze de gematigde kiezer tot een ja-stem bewegen, aangezien deze zo zijn onvrede wil uiten over de manier waarop de Spaanse regering met de situatie omgaat. Aan de andere kant wordt het lastiger voor de kiezer om een open stemlokaal met voldoende stembiljetten te vinden. Al met al zal door de harde, proactieve opstelling van de centrale regering de opkomst bij het referendum beperkt zijn. Dit gaat ten koste van de voortvarendheid waarmee de Catalaanse regering Catalonië naar de onafhankelijkheid zal willen leiden. Volgens de meeste andere Spanjaarden is de uitslag niet-bindend en onwettig, ongeacht de opkomst.

... maar de stemming lijkt waarschijnlijk niet op een officieel referendum

De Catalaanse regering heeft geen drempel vastgesteld om het referendum geldig te verklaren. Maar als minder dan de helft van de kiesgerechtigde Catalanen zijn stem uitbrengt, zullen toch vooral de gematigden seperatisten het niet prettig vinden als Catalonië officieel tot onafhankelijke staat wordt uitgeroepen.

Wat kunnen we verwachten van de opkomst? Er zijn een paar redenen om aan te nemen dat deze hoger uitpakt dan de 37 procent in 2014:

Burgemeesters versus Madrid

Begin vorige week hadden al 745 (van de 948) Catalaanse burgemeesters hun steun uitgesproken en openbare ruimtes en ambtenaren beschikbaar gesteld. Op basis van dit cijfer zou 55 procent van alle Catalanen in theorie zijn stem moeten kunnen uitbrengen. Barcelona is nog niet in dit cijfer opgenomen. Een goede week geleden zei Ada Colau, de burgemeester van Barcelona, dat de 1,6 miljoen inwoners van de stad mogen stemmen. Ze heeft echter nog niet laten weten hoe de stemming zal worden georganiseerd en waar de stemlokalen zullen zijn. Als we de inwoners van Barcelona meetellen, heeft iets minder dan 80 procent van alle Catalanen een burgemeester die het referendum steunt.

Wel bemoeilijkt de centrale regering in Madrid deze keer een hoge opkomst veel meer. De zoektocht naar de stembussen, de inbeslagname van wel 10 miljoen stembiljetten en de dreigende vervolging van burgemeesters en andere ambtenaren die de stemming mogelijk maken drukken de opkomst waarschijnlijk aanzienlijk. Het valt nog te bezien of de ambtenaren vervolging willen riskeren. En zelfs als ze dat willen, kunnen burgers toch moeilijk stemmen als de politie de stembussen verspert en/of er geen stembiljetten zijn. Als we daarbij optellen dat de kiezers van de PP, Ciudadanos en de PSOE het advies hebben gekregen niet te gaan stemmen, verwachten we dat de opkomst onder de 50 procent zal liggen.

Er is nog altijd een kleine kans dat het referendum wordt gecanceld. Zowel door de harde acties van de regering in Madrid als door haar recente aanbod om onderhandelingen te openen over meer geld en financiële autonomie voor Catalonië als het referendum wordt afgezegd. Puigdemenont heeft echter al aangegeven dat het referendum hoe dan ook doorgaat.

De combinatie van een ja-uitkomst met een redelijk beperkte opkomst houdt in dat Catalonië eerder met woorden dan met betekenisvolle daden de officiële afscheidingsprocedure op 2 oktober in gang zet. We verwachten geen al te provocerende maatregelen van de Catalaanse regering zoals het wegsluizen van belastinggelden, het ontslaan van ambtenaren die de onafhankelijkheidsprocedure niet ondersteunen, het opzetten van een centrale bank enzovoorts. Uiteindelijk denken we dat Catalonië de uitkomst vooral zal gebruiken om betere voorwaarden en meer autonomie af te dwingen voor deze welvarende regio. Gezien het recente openingsbod van Madrid lijkt het erop dat het bereid is om de Catalanen tot op zekere hoogte tegemoet te komen. In de afgelopen jaren is het echter niet gelukt om een overeenkomst te bereiken.

Afhankelijk van de ernst van de Catalaanse maatregelen na het referendum zal de regering besluiten of de regio de noodzakelijke toegang tot het regionale liquiditeitenfonds wordt ontzegd. Op dit moment is dit risico klein omdat hierdoor een liquiditeitscrisis voor Catalonië zou ontstaan. Toch moet rekening worden gehouden met dit risico omdat Madrid misschien geen andere optie ziet om de regio in toom te houden. Tegelijkertijd kan de Catalaanse steun voor eenzijdige afscheiding wel worden aangewakkerd als het gevoel van onderdrukking door Madrid nog lang aanhoudt zonder uitzicht op meer autonomie.

Zowel de markten als de economie hebben zich weinig aangetrokken van de toegenomen spanningen. In augustus bereikte het economische sentiment in Spanje zijn hoogste punt in twintig maanden tijd. Vooruitkijkend denken we dat de opkomst laag genoeg is om de verwachtingen van een daadwerkelijke Catalaanse afscheiding van Spanje te temperen. In elk geval op de korte termijn. Als we deze redenering doortrekken, zouden ook de economische gevolgen van een ja-uitslag beperkt moeten blijven. Het is echter niet uitgesloten dat de toegenomen politieke en sociale spanningen en het voortslepende risico op afscheiding in de toekomst via een verslechtering van het sentiment wel enige impact hebben op de economie. Dit geldt vermoedelijk sterker voor de Catalaanse economie dan voor de andere Spaanse regio's. De Madrileense regio kan er zelfs op vooruitgaan, als investeringen van Barcelona naar Madrid worden verlegd. We benadrukken dat bovenstaande verwachting voortkomt uit het vermoeden dat de referendumopkomst laag zal zijn, waardoor de Catalaanse overheid niet zal overgaan tot onherroepelijke stappen naar een eenzijdige afscheiding.

Ter afsluiting kunnen we zeggen dat de Catalanen in het referendum van 1 oktober naar verwachting vóór een onafhankelijke Catalaanse staat zullen stemmen. De opkomst wordt echter bemoeilijkt door maatregelen van de centrale regering. De tamelijk beperkte opkomst tempert waarschijnlijk de snelheid waarmee de regering van Catalonië de onafhankelijkheidsprocedure doorzet. We denken dat Catalonië uiteindelijk voornamelijk meer autonome macht in plaats van volledige onafhankelijkheid voor ogen heeft. Tegelijkertijd lijkt Madrid bereid om de Catalaanse regering tot op zekere hoogte tegemoet te komen. Daarom denken we dat Spanje de impact op de economie en de markt wel kan opvangen. Maar met het oog op de toegenomen spanningen zal het wel heel moeilijk zijn de geest weer in de fles te krijgen en de relatie tussen Madrid en Barcelona te herstellen. De onderhandelingsperiode gaat dan ook lang duren en met het aanhoudende uiteindelijke risico van eenzijdige onafhankelijkheid blijven er nog een hele tijd onzekerheden boven de economie en de markt hangen.