Alternatieve financiering voor het MKB: nieuwe financieringsvormen goed voor miljard euro?

Deze publicatie is verouderd, Bekijk de recentste uitgave.

Hoewel bancaire financiering de belangrijkste bron van vreemd vermogen blijft voor het MKB is de omvang van alternatieve financieringsvormen sinds de crisis sterk gestegen. Zowel gevestigde alternatieve financieringsvormen zoals leasing en factoring als nieuwere vormen zoals microfinanciering en crowdfunding zijn sterk gegroeid en lijken een vaste plek in het financieringslandschap te hebben veroverd. Ook kredietunies, verreweg de kleinste nieuwe partij, winnen langzaam terrein. En er zijn zelfs bedrijven die geld weten op te halen door nieuwe cryptomunten te introduceren. Toch zijn niet álle alternatieve financieringsvormen op de lange termijn succesvol. De rol van MKB-beurzen lijkt vooralsnog beperkt en een aantal MKB-leningsfondsen heeft recentelijk de activiteiten gestaakt.

Banken blijven verreweg de grootste verstrekker van vreemd vermogen aan het niet-financiële Nederlandse bedrijfsleven, met een totale uitstaande kredietverlening van 309 miljard euro[1], waarvan 126 miljard euro door de drie grootbanken[2] aan het MKB is verstrekt. Hiervan betreft 13 miljard euro bedragen kleiner dan 250.000 euro (DNB-cijfers ultimo 2017).

In de afgelopen jaren is de omvang van de uitstaande bancaire kredietverlening afgenomen (zie figuur 1). De daling deed zich overigens vooral voor in de vastgoedfinanciering (‘Exploitatie van en handel in onroerend goed’) en in de sector Vervoer en opslag. In de Industrie, de ICT en de sector ‘Overige dienstverlening’ steeg de uitstaande kredietverlening juist (DNB).

Een daling van de uitstaande kredietverlening wil niet zeggen dat er geen nieuwe leningen zijn verstrekt. In 2017 was er juist sprake van een stijging van de nieuwe verstrekkingen, bij zowel grote als kleine kredieten (figuur 2). Daarbij valt op dat de sterkste stijging zich voordeed bij kredieten kleiner dan een miljoen: van circa 5,5 miljard euro in 2015 en 2016 naar 10 miljard euro in 2017. In de eerste helft van 2018 is al voor 5 miljard euro aan nieuwe kredieten onder een miljoen verstrekt.

[1] Of 265 miljard euro wanneer (zeer) grote bedrijven hun rekeningen salderen (‘cash pooling’).

[2] Ter vergelijking: de uitstaande MKB-kredietverlening van de Volksbank bedroeg 786 miljoen euro in 2017.

Vooral de meer ‘traditionele’ alternatieven voor bancair krediet, zoals leasing en factoring, spelen een grote rol bij de financiering van het MKB. De grootbanken bieden zelf hun eigen leasing- en factoringdiensten aan, maar er zijn ook niet-bancaire spelers. De totale jaarproductie van equipment lease groeide in 2017 van 5,6 miljard euro in 2016 naar 6 miljard euro in 2017. Factoring groeide van 4,6 miljard euro in 2016 naar 5,3 miljard euro in 2017 (zie figuur 3)[3]. Deze sterke groei hangt niet alleen samen met een toegenomen investeringsbehoefte, maar ook met het optimaliseren van de financieringsmix door bancaire aanbieders, de opkomst van nieuwe toetreders, en met een grotere bekendheid van ondernemers met deze financieringsvormen.

[3] De cijfers van FAAN omvatten alleen factoring door bancaire spelers. Vanwege de korte looptijd van factoring is hier niet de jaarlijkse omzet vermeld maar het totale uitstaande bedrag, de ‘funds in use’.

Na de crisis zijn grote bedrijven vaker gebruik gaan maken van obligatie-emissies (DNB, 2016). Voor het MKB speelt de kapitaalmarkt een ondergeschikte rol, ondanks het bestaan van speciale MKB-beurzen.

Eén daarvan is NPEX, opgericht in 2009. Op NPEX hebben momenteel 25 Nederlandse bedrijven een aandelen- of obligatienotering. Sinds de oprichting hebben 30 bedrijven via NPEX in totaal 63 miljoen euro aan middelen opgehaald (aandelen en obligaties). Ter vergelijking: dat is aanzienlijk minder dan wat er jaarlijks via crowdfunding aan ondernemers wordt verstrekt. Daarnaast zijn twaalf beleggingsfondsen genoteerd.

De in 2016 gestarte beurs Nxchange heeft nog altijd slechts één notering: het bedrijf Fastned, voorheen genoteerd aan NPEX. Op Nxchange kunnen particulieren beleggen zonder tussenkomst van een broker of bank. Ook kent deze beurs geen officiële ondergrens voor emissies. In de praktijk zorgen de kosten die gemoeid gaan met het voorbereiden van een beursintroductie (opstellen van prospectus en benaderen van potentiële investeerders) ervoor dat dit vooral voor het grotere MKB interessant is.

Kijken we naar andere alternatieve financieringsvormen zoals microfinanciering, MKB-fondsen, crowdfunding en kredietunies dan zien we dat de totale verstrekte kredietomvang vermoedelijk meer dan 1 miljard euro bedraagt. Dat is weinig in vergelijking met de 126 miljard euro die de drie grootbanken gezamenlijk bij het MKB hebben uitstaan. Deze alternatieve financieringsvormen staan in de belangstelling vanwege hun hoge groeitempo.

Zo zag microfinancieringsorganisatie Qredits de nieuwe verstrekkingen ieder jaar stijgen (figuur 4). Deze non-profitorganisatie is in 2009 gestart met het verstrekken van microkredieten (tot 50.000 euro) aan bedrijven en zelfstandigen maar heeft haar dienstverlening de afgelopen jaren uitgebreid naar MKB-leningen en zakelijke hypotheken (50.000-250.000 euro), flexibel werkkapitaal (tot 25.000 euro) en leasing. Ondernemers kunnen ook begeleiding krijgen, bijvoorbeeld door vrijwilligers die als coach fungeren. Overigens leent Qredits op zijn beurt van de Nederlandse grootbanken en van de Europese Investeringsbank (EIB).

Ook andere nieuwe financieringsvormen zijn gegroeid. In 2017 is in totaal 223 miljoen euro opgehaald via crowdfunding, waarvan 193 miljoen euro door ondernemingen (figuur 5).

Nederland kent inmiddels tientallen operationele crowdfunding- of peer-to-peerplatforms, waarvan er veertien een AFM-vergunning hebben als beleggingsonderneming of financiële dienstverlener en 36 een ontheffing voor het bemiddelen in opvorderbaar geld (AFM Register, stand 22 juni 2018). Platforms verschillen in doelgroep en in de mate waarin zij informatie verstrekken over het kredietrisico en het netto rendement. Het door de platforms zelf gerapporteerde netto rendement (rekening houdend met betalingsachterstanden en wanbetaling) varieert van 4 tot 8 procent. Volgens de conservatievere rekenmethode van de AFM behaalt een aantal platforms een lager en sommige zelfs een negatief rendement (zie crowfundingcijfers.nl). De Rabobank werkt samen met een klein aantal geselecteerde crowfundingplatforms en heeft ook een eigen platform opgericht (Rabo&Co) waarop private en institutionele geldverstrekkers kunnen participeren in MKB-leningen. Inmiddels hebben steeds meer banken een eigen platform (zie tabel).

Voor meer informatie over de verschillende vormen van crowdfunding, zie ook onze eerdere Crowdfunding Special.

Minder bekend, maar in omvang mogelijk even belangrijk als crowdfunding, zijn de verschillende MKB-leningsfondsen. Dit zijn fondsen die geld aantrekken van private en institutionele beleggers en dit uitlenen aan MKB-bedrijven. Een aantal fondsen heeft de markt inmiddels ook weer verlaten (zie box 1). Niche-spelers die zich concentreren op een specifieke financieringsvorm of specifiek marktsegment lijken vooralsnog een langere adem te hebben.

Tenslotte kent Nederland enkele tientallen kredietunies, die doorgaans in een specifieke branche of regio actief zijn. De leden zijn doorgaans ondernemers en oud-ondernemers. De branche telt twee koepelorganisaties, met een verschillende werkwijze. Voor een uitgebreidere bespreking zie ook ons eerdere Themabericht. Leden van de Kredietunie Nederland (VKN) zijn traditionele kredietunies in de zin van de Wet Toezicht Kredietunies: zij verstrekken uitsluitend krediet uit een gemeenschappelijke kas. Medio 2018 hadden de leden van VKN in totaal voor 9 miljoen euro aan krediet verstrekt aan circa 250 MKB-ondernemers. Leden van de Vereniging Samenwerkende Kredietunies (VSK) hebben in totaal 6,2 miljoen euro verstrekt; hierbij moet worden opgemerkt dat een deel hiervan is verstrekt via kredietbemiddeling in plaats van via een centrale kas. Deze kredietbemiddeling lijkt meer op een vorm van crowdfunding.

Een aantal bedrijven heeft nóg een manier gevonden om financiering aan te boren: het zelf uitgeven van een cryptomunt of token. Dit wordt ook wel ‘initial coin offering’ (ICO) genoemd, een afgeleide van de term ‘initial public offering’ die wordt gebruikt voor de beursgang van een regulier bedrijf. Het ophalen van geld met een ICO gaat vaak in twee stappen: een onderneming creëert een nieuwe cryptomunt of token en haalt bij de ICO reguliere cryptomunten op, zoals Bitcoin of Ether. Deze cryptomunten kunnen vervolgens op een exchange worden omgezet in euro’s of dollars.

De bedrijven die zo’n cryptomunt of token introduceren zijn doorgaans bedrijven die zelf blockchaintoepassingen ontwikkelen. Een voorbeeld is het Nederlandse bedrijf GUTS, dat een blockchaintoepassing heeft gebouwd voor concert- en theatertickets. Dit bedrijf heeft een eigen token gecreëerd, de ‘Get’, en bij de ICO Ethers opgehaald met een waarde van ruim 6 miljoen euro. Als financieringsvorm voor reguliere MKB-bedrijven zijn crypto’s echter een brug te ver.

Zie voetnoot hier [4].

[4] Grote verzekeraars richten zich op grotere financieringsprojecten en werken daarbij vaak samen met banken in syndicaatsleningen.

Bancaire financiering blijft de belangrijkste bron van vreemd vermogen voor het Nederlandse MKB. Wel zijn alternatieve financieringsvormen zoals leasing, factoring, microfinanciering en crowdfunding sterk gegroeid en lijken deze een vaste plek in het financieringslandschap te hebben veroverd. Ook kredietunies, verreweg de kleinste nieuwe partij, winnen langzaam terrein. Toch zijn niet álle alternatieve financieringsvormen op de lange termijn succesvol. Zo heeft een aantal MKB-fondsen recentelijk de activiteiten gestaakt.

AFM (2018), Register Crowdfundingplatformen, stand 22 juni.

Amsterdam School of Real Estate (2017), De omvang van de vastgoedbeleggingsmarkt in Nederland.

DNB (2016), Kredietmarkten in beweging.

Finance Ideas (2018), MKB Impulsfonds overgegaan naar een fonds van vermogensbeheerder Schroders.

Financieel Dagblad (2018), Nederlandse Investeringsinstelling stopt ermee.

Financieel Dagblad (2018b), Lukt Invest-NL wel, wat de Nederlandse Investeringsinstelling niet lukte?

M & A Community (2017), Delta Lloyd Mezzanine Fund roept onafhankelijkheid uit.

Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (2018), Kamerbrief Invest-NL.

PropertyNL (2018), Top financiers 2017: grote verschuivingen op financiersmarkt.

RaboResearch (2017), Crowdfunding: van grote ‘crowd’ tot besloten marktplaats.

RaboResearch (2015), Alternatieve financiering voor het MKB: een update.

Sprout (2018), Lessen van Nederlandse ondernemers over geld ophalen met een Initial Coin Offering (ICO)