Phase One Monitor (POM): een barometer voor de Sino-Amerikaanse handelsoorlog

Coronacrisis of niet, de strijd tussen de economische grootmachten Amerika en China gaat onverminderd door. De Amerikaanse president Donald Trump roept nog steeds dat China zich moet houden aan de gemaakte afspraken tussen beide landen in de fase 1-handelsdeal die begin dit jaar is getekend. Onze nieuwe Phase One Monitor (POM) meet of China op koers ligt om de doelstelling uit de handelsdeal te halen. Uit Amerikaanse exportdata voor de eerste vijf maanden blijkt dat China nu al meer dan 40 miljard dollar achterloopt op schema. Wij achten de kans daarom groot dat de fase 1-deal nog dit jaar zal sneuvelen.

De Verenigde Staten en China zijn inmiddels alweer twee jaar verwikkeld in een handelsoorlog. De Amerikanen zijn deze handelsoorlog begonnen omdat ze al langere tijd ontevreden waren over de handelspraktijken van China. Het enorme tekort op de Amerikaanse handelsbalans met China, diefstal van intellectueel eigendom, wisselkoersmanipulatie en staatssteun aan Chinese staatsbedrijven waren voor de regering Trump een bevestiging dat China de regels van eerlijke handel overtrad.

Hardere lijn VS in 2018

Hoewel deze problemen al decennialang spelen, trekt president Donald Trump duidelijk een hardere lijn dan zijn voorgangers en begon in juni 2018 met het heffen van tarieven op 50 miljard dollar aan Chinese exportgoederen naar de Verenigde Staten (zie figuur 1). Deze eerste steen in de tot dan toe rimpelloze mondiale handelsvijver mondde uit in een periode waar over en weer tarieven werden verhoogd. Eerder dat jaar had de Amerikaanse regering al tarieven ingesteld op staal en aluminium, zonnepanelen en wasmachines, maar de 50 miljard aan extra heffingen was de eerste protectionistische actie die specifiek was gericht tegen China.

De fase 1-deal

Na een periode van flinke onzekerheid en ruzie op het mondiale handelstoneel, werden eind 2019 onderhandelingen opgestart om een einde te maken aan de handelsoorlog. Uiteindelijk wisten beide partijen op 15 januari 2020 een akkoord te bereiken met de zogenoemde fase 1-handelsdeal, die de opmaat voor een breder overkoepelend handelsverdrag zou moeten worden. In deze deal heeft China beloofd sommige van de bovengenoemde pijnpunten aan te pakken. Zo heeft het land zich gecommitteerd aan het tegengaan van verplichte overdracht van technologie door buitenlandse bedrijven die zaken willen doen op de Chinese markt. Ook heeft China aangegeven dat het de markt voor financiële dienstverlening zal openstellen voor buitenlandse partijen. De meest concrete afspraak betreft de toezegging van de Chinezen om de komende twee jaar 200 miljard dollar extra aan Amerikaanse goederen en diensten te kopen (zie tabel 1). Hiermee zou het Amerikaanse handelstekort flink worden teruggedrongen.

De VS heeft, in ruil voor de Chinese beloftes in de deal, aangegeven af te zien van verdere protectionistische maatregelen aan het adres van China. Daarnaast heeft de VS de tarieven op een deel van Chinese export ter waarde van 120 miljard dollar verlaagd van 15 procent naar 7,5 procent. Wel blijven de hogere tarieven op 250 miljard dollar aan Chinese goederen van kracht als drukmiddel richting Beijing om de beloftes in de fase 1-deal ook daadwerkelijk na te komen.

Om te monitoren of China ook echt de afspraken nakomt, hebben we de ‘Phase One Monitor’ (POM) ontwikkeld. Hierin houden wij op maandbasis bij of China op koers ligt. Hierbij maken we gebruik van Amerikaanse exportdata van de US Census. Het monitoren van de handelsdoelstelling in de fase 1-deal is overigens niet nieuw. Het Peterson Institute of International Economics (PIIE) heeft al eerder een vergelijkbare Phase One tracker ontwikkeld. Wij brengen echter drie verbeteringen aan:

1. Ten eerste plaatsen we de Chinese importdoelstellingen uit de fase 1-deal in historisch perspectief, waarmee inzichtelijk wordt wat nodig is om de doelstellingen te bereiken. Daarmee wordt beter inzichtelijk hoe ambitieus de doelstellingen zijn.
2. Ten tweede nemen we in onze monitor afspraken mee over de import van Amerikaanse diensten, daar waar het PIIE alleen kijkt naar de import van goederen.
3. Tot slot concentreren we ons niet alleen op de afspraken voor 2020, maar kijken ook naar 2021.

Figuur 2 laat de uitkomsten van onze analyse zien. De exportdata wordt in de figuur weergegeven als een lopende som van de Amerikaanse exporten naar China over de afgelopen 12 maanden. Wij tellen dus de uitvoer van de voorafgaande 11 maanden op bij de uitvoer in een bepaalde maand. De stippellijn is een interpolatie tussen de 12-maands som bij de inwerkingtreding van het handelsakkoord (15 januari 2020) en de gestelde importdoelen voor 2020 en 2021. De gele bolletjes laten de gerealiseerde 12-maand som zien voor iedere maand sinds de inwerkingtreding van het akkoord. Als China zich aan de afspraken uit de fase 1-deal zou houden, dan komen de gele bolletjes aan het eind van 2020 en 2021 op de streefwaarden uit.

Uit onze monitor blijkt dat China duidelijk achterligt op schema. Uit de beschikbare data tot en met mei 2020 heeft de VS voor 119 miljard dollar aan goederen en diensten (die binnen de afspraken van de handelsdeal vallen) naar China geëxporteerd. Als we kijken naar het lineair geïnterpoleerde pad richting de uiteindelijke doelstelling voor 2020 van 210 miljard dollar, zou China op koers hebben gelegen om de doelstelling te halen als het in mei voor 162 miljard dollar aan Amerikaanse producten en diensten zou hebben geïmporteerd. Dit betekent dus concreet dat China al meer dan 40 miljard dollar achterloopt om de importdoelstelling voor 2020 te halen, een achterstand die ze in de resterende maanden van dit jaar moeten goedmaken.

De afgelopen maanden zijn de diplomatieke spanningen tussen de VS en China weer sterk toegenomen. Dit begon met verwijten aan elkaars adres over de wijze waarop het coronavirus werd aangepakt, maar inmiddels zijn de eerste maatregelen genomen om elkaar te dwarsbomen. China heeft in maart diverse Amerikaanse journalisten het land uitgezet en staatsbedrijven (Cofco en Sinograin) opdracht gegeven om minder landbouwproducten uit de VS te kopen. De Amerikanen op hun beurt werken aan wetgeving om buitenlandse bedrijven in China met subsidies en belastingvoordelen over te halen om hun activiteiten te verplaatsen naar de VS. Ook heeft Trump een presidentieel decreet ondertekend waarmee Amerikaanse bedrijven geen producten van de Chinese telecomgigant Huawei meer mogen gebruiken. Tot slot is het waarschijnlijk dat de VS sancties zal instellen als reactie op de Chinese veiligheidswet voor Hongkong.

Naast oplopende diplomatieke spanningen spelen ook nog de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november een belangrijke rol. President Trump staat er niet gunstig voor in peilingen. Hij heeft de afgelopen maanden flink aan populariteit ingeboet door zijn aanpak van de coronacrisis, de snel verslechterde economie en zijn reactie op de recente protesten en sociale onrust. Wij achten de kans groot dat Trump zijn anti-Chinese retoriek gebruikt als bliksemafleider richting de verkiezingen. Deze strategie lijkt te resoneren bij de Amerikaanse bevolking en zou kunnen werken om het electorale tij alsnog te keren (figuur 5).

Tegen de achtergrond van de oplopende politieke spanningen en de naar verwachting steeds stevigere anti-Chinaretoriek van president Trump kunnen de afspraken in de fase 1-deal wel eens doorslaggevend worden voor het verdere verloop van de handelsoorlog. Dit zijn immers de enige echt concrete afspraken waar China ook daadwerkelijk op afgerekend kan worden. Ondanks de coronacrisis heeft Trump al aangegeven dat hij wil dat China zich aan de afspraken houdt en heeft gedreigd om de handelsdeal op te blazen wanneer ze dit niet doen.

Na vijf maanden is al pijnlijk duidelijk dat het onwaarschijnlijk, zo niet onmogelijk is dat de Chinezen de importdoelstelling voor 2020 gaan halen. Gezien het ongeduldige karakter van president Trump achten we de kans klein dat hij het volledige jaar zal afwachten om de balans op te maken.

Verschenen op MeJudice, 7 juli 2020