Aardbei meer dan in de afgelopen jaren een seizoensproduct

Crisistijd of niet, aardbeien zijn een belangrijk product binnen het fruitassortiment van supermarkten. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk zijn aardbeien de derde fruitsoort gemeten in omzet en in Duitsland de vierde. Van aardbeien worden veel kilo’s gekocht tegen een relatief hoge kg-prijs. De gemiddelde kg-prijs voor vers fruit ligt in Nederlandse supermarkten op zo’n tweeënhalve euro en voor aardbeien is dat meer dan het dubbele (zie figuur 1).

Opmerking: 2022 is een schatting op basis van de cijfers van de eerste helft van het jaar. Cijfers van het Verenigd Koninkrijk zijn op basis van 52 weken t/m 7 augustus. Prijzen zijn in EUR/kg voor Nederland en Duitsland en GBP/kg voor het Verenigd Koninkrijk.

Aardbeien hebben vanwege de hogere productiekosten een hogere kg-prijs dan bijvoorbeeld appels, sinaasappels en bananen. Daardoor is het product in theorie gevoeliger voor veranderingen in aankopen als prijzen stijgen en/of consumenten minder te besteden hebben.

In het Verenigd Koninkrijk zien we dat de aankoop van verse aardbeien na jaren van toename recent is gedaald. Toch moeten we voorzichtig zijn om aan deze cijfers oorzaken en conclusies te verbinden. Door de coronapandemie en samenhangende horecasluitingen waren 2020 en 2021 geen normale jaren en dus geen goed vergelijkingsmateriaal. Ook is het Britse pond sinds april 2022 in waarde aan het dalen waardoor importaardbeien duurder zijn worden in het Verenigd Koninkrijk.

In Nederland en Duitsland laten de supermarktaankopen van aardbeien in de eerste helft van 2022 juist een toename zien ten opzichte van dezelfde periode in het voorgaande jaar. Dit ondanks het opheffen van de horecabeperkingen en dalende besteedbare inkomens. Hier hebben de prijzen van aardbeien wellicht een rol in gespeeld. Aardbeien waren in de eerste helft van dit jaar goedkoper dan vorig jaar.

De grootste impact van de inflatie en dalende besteedbare inkomens gaan we pas in het laatste kwartaal van 2022 en in de eerste maanden van 2023 zien. Dit is ook het seizoen dat er relatief weinig aardbeien gekocht worden. Hoewel verse aardbeien het hele jaar door verkrijgbaar zijn is het nog altijd een seizoensproduct, zoals we eerder concludeerden in de studie ‘De aardbei is nog geen winterkoninkje’. In Nederland wordt bijna 40% van de aardbeien in de twee topmaanden (mei en juni) verkocht. In Duitsland is dat zelfs zo’n 55%. We verwachten dat de huidige situatie het seizoenskarakter van de aardbei versterkt. Dan wordt een nog groter aandeel van de aardbeien verkocht wanneer het aanbod groot is en de prijzen doorgaans laag zijn.

We hebben de verkoopvolumes en supermarktprijzen van aardbeien in de afgelopen vijf jaar voor Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland vergeleken. Geconcludeerd kan worden dat er een negatieve samenhang is. Bij een hogere prijs worden er dus minder aardbeien gekocht.

Voor de langere termijn maken we ons geen zorgen over de populariteit van aardbeien en ander zachtfruit. Zachtfruit stijgt al jarenlang in populariteit. Dit gaat deels ten koste van traditioneel populaire producten zoals appels en bananen. We verwachten geen einde aan deze trend, maar eerder een (tijdelijke) verschuiving in bijvoorbeeld keuze van aankoopkanaal voor aardbeien en momenten van aankoop, bijvoorbeeld vooral tijdens promoties.

Wat we in een crisissituatie voor voedingsproducten in het algemeen zien gebeuren is dat consumenten gaan ‘downtraden’, zowel in kanalen als producten. Bestedingen verschuiven deels van het foodservicekanaal naar het retailkanaal, maar ook van speciaalzaak naar supermarkt en van supermarkt naar discountsupermarkt. Het marktaandeel van discountsupermarkten in bijvoorbeeld Nederland en het Verenigd Koninkrijk is gedurende 2022 gestegen. Bij het downtraden in producten zien we dat consumenten meer aanbiedingen, goedkopere varianten of kleinere verpakkingseenheden kopen.

Consumentengedrag blijft erg moeilijk te voorspellen. Zo daalden bijvoorbeeld consumentenaankopen van appels in de eerste helft van 2022 terwijl deze juist goedkoper waren ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder.

De afgelopen jaren nam de Nederlandse productie van aardbeien geteeld in kassen gestaag toe, terwijl de productie van aardbeien uit de vollegrond daalde (zie figuur 2). In de periode januari t/m mei liggen lokaal geteelde kasaardbeien naast geïmporteerde aardbeien uit voornamelijk Spanje. De prijs van de lokaal geteelde aardbei ligt flink hoger en bedient een andere doelgroep dan de importaardbei.

Door de hoge energieprijzen zal de productie van kasaardbeien in Noordwest-Europa in de maanden januari t/m april 2023 aanzienlijk kleiner zijn dan in de afgelopen jaren. Het assortiment zal zich dan grotendeels beperken tot de importaardbeien, waarvan we geen grote wijzigingen in het aanbod verwachten. Spaanse telers hebben weinig mogelijkheden om het areaal verder te vergroten doordat de beschikbaarheid van water en medewerkers een grote uitdaging is. Ook nemen ze vanwege de kostenverhogingen en dreiging van lagere consumentenaankopen niet massaal het risico om de productie uit te breiden.

In de maanden mei, juni en juli kunnen we juist een groter aanbod aardbeien verwachten. Dit komt omdat zowel de lokale kasaardbeien als aardbeien uit overkappingen en uit de vollegrond op de markt komen. In bepaalde weken zorgt dit mogelijk voor prijsdruk. Maar in welke mate zal zoals altijd grotendeels afhangen van de weersomstandigheden.

De aardbeiensector is gewend aan de grote, soms abrupte schommelingen in aanbod, vraag en prijs. Wat dat betreft zal 2023 ook weer een ‘normaal’ abnormaal seizoen worden. Wat nieuw is, zijn de grote kostenstijgingen voor telers en andere ketenpartijen. Die hebben we niet eerder in deze omvang gezien en worden de grootste uitdaging voor het komend jaar. Zelfs groter dan een veranderende marktvraag, verwachten wij.

Als we verder kijken dan een enkel teeltseizoen zien we een vrij stabiele markt waarin gemiddelde telersprijzen over een heel seizoen niet heel sterk wisselen van jaar tot jaar. De uitdaging in deze sector blijft om zoveel mogelijk in te spelen op de hectiek van de dag, bijvoorbeeld met aantrekkelijke promoties bij een groot aanbod, en tegelijkertijd de lange termijn in het oog te houden.

Van de verschillende strategieën om risico’s te beperken wordt door telers al veelvuldig gebruik gemaakt. Denk aan samenwerking binnen vraaggestuurde ketens waarbij ketenpartners ook een deel van de kostenstijgingen absorberen, het combineren van verschillende teeltsystemen (kas, stellingen, vollegrond) of de combinatie met een heel ander gewas. Andere zaken die kunnen bijdragen aan minder risico zijn automatisering, data-gedreven telen, teelt van verschillende rassen, teelt uit de grond (in substraat), tunnels of kassen om een meer voorspelbare productie te krijgen.