Waar in de wereld moet je zijn als ondernemer?

Welke landen zijn interessant om in te investeren? Dit is voor veel ondernemers een prangende vraag, maar ook een waar geen eenduidig antwoord op te geven is.

Investeringen in het buitenland zijn er namelijk in verschillende soorten en maten. Sommige ondernemers bouwen in een ander land een bedrijf vanaf de grond op. Anderen nemen juist een lokaal bedrijf over. Ook de beweegredenen om te investeren in het buitenland verschillen. Lage loonkosten, de nabijheid van afzetmarkten, of aanwezigheid van specifieke technische kennis kunnen allemaal een rol spelen. Veel van deze afwegingen zijn sector- of zelfs bedrijfsspecifiek.

Er zijn echter ook gemeenschappelijke delers: denk aan zakenklimaat, de kwaliteit van de rechtstaat, operationele risico’s, politieke stabiliteit en aanwezigheid van meer geavanceerde bedrijven. Daarom zetten we deze vijf factoren op een rijtje om ondernemers te helpen met het nemen van investeringsbeslissingen. Op basis van deze factoren maken we vervolgens vijf groepen waarin we opkomende landen indelen.

Jaarlijks legt de Wereldbank het zakenklimaat in verschillende delen van de wereld langs de meetlat en publiceert zij op basis daarvan een index. Deze index kijkt naar hoe goed het land de volgende factoren heeft geregeld, vanuit het perspectief van ondernemers:

1. Het starten van een bedrijf
2. Het aanvragen van bouwvergunningen
3. Elektriciteit regelen
4. Vastgoed inschrijven
5. Kredieten aanvragen
6. Bescherming van minderheidsaandeelhouders
7. Belasting betalen
8. Buitenlandse handel
9. Contracten handhaven
10. Oplossen van faillissement

Daarmee biedt de index van de Wereldbank handvatten voor een aantal zeer concrete problemen. Is het gemakkelijk om een bedrijf op te zetten? Ben je als mede-eigenaar in een joint venture voldoende beschermd? En kun je apparatuur en machines die nodig zijn voor je bedrijf gemakkelijk en goedkoop inklaren bij de douane? De meeste ontwikkelde landen hebben dit soort processen doorgaans strak geregeld, maar tussen opkomende landen bestaan vaak grote verschillen. Figuur 1 laat dan ook zien hoe diverse opkomende landen scoren qua zakenklimaat.

Vergeleken met bijvoorbeeld exporteren is de kwaliteit van de rechtstaat van het grootste belang om je belangen in een land veilig te stellen. Je kunt de uitvoer naar een exportbestemming (ten dele) stopzetten als er daar problemen zijn, maar een fabriek verhuis je niet zomaar. Je bent en blijft aangewezen op de lokale overheid en het lokale rechtssysteem. De Wereldbank meet de kwaliteit van de rechtstaat aan de hand van de kwaliteit van de bescherming van eigendomsrechten, afdwingen van contracten, politie, rechtbanken en de kans op criminaliteit en geweld. Figuur 2 laat zien hoe landen volgens de Wereldbank scoren voor wat betreft de kwaliteit van de rechtstaat.

Buiten de inzet van een overheid zijn er nog tal van operationele factoren die een onderneming kunnen raken. Het risicoconsultancybureau BMI schat vier soorten operationele risico’s in:

1. Corruptie
2. Regeldruk
3. Verstoring van infrastructuur
4. Arbeidsconflicten en stakingen

Gemakkelijk een contract afsluiten voor energie is mooi, maar als de kwaliteit van de infrastructuur ervoor zorgt dat er geregeld stroomstoringen zijn, dan kunt je daar als ondernemer toch flink last van hebben. Figuur 3 laat zien hoe de opkomende landen scoren op operationele risico’s.

Investeren is een meerjarig commitment en daarom is het handig om te weten waar een land naartoe gaat. De hierboven genoemde factoren zijn immers een momentopname van hoe landen er nu voor staan. Hoewel een echte glazen bol niet bestaat, kunnen we wel kijken naar politieke stabiliteit, als indicatie van toekomstig radicaal beleid of zelfs oprispingen of revolutie. In politiek instabiele regio’s kunnen nieuwe leiders voor radicale beleidswijzigingen zorgen. Denk bijvoorbeeld aan de Iraanse revolutie, de verkiezing van Hugo Chavez in Venezuela of de Arabische lente in Libië.

Om een idee te krijgen van politieke stabiliteit kijken we naar het ontwikkelingsniveau van landen. Landen waar de bevolking rijker en hoger opgeleid is en een hogere levensverwachting heeft, kennen doorgaans een grotere middenklasse. Deze middenklasse heeft het meest te verliezen bij radicaal beleid en zou kunnen voorkomen dat een land een radicale koers inslaat. Figuur 4 laat zien hoe hoog het ontwikkelingsniveau van bevolkingen is.

Behalve de kwaliteit van de instituties is het voor de investeringsvraag ook van belang of een economie goede randvoorwaarden heeft om te investeren. Zeker voor industriële bedrijven is de aanwezigheid van (andere) industriële clusters van belang voor de aantrekkelijkheid van een land. Worden er nu bijvoorbeeld vooral laagwaardige producten gefabriceerd in een land? Dan is de kans klein dat er voldoende lokale know how aanwezig is om geavanceerdere producten te maken. Daarom kijken we ook naar de zogeheten Economic Complexity Index (ECI). Deze meet hoe complex het productieprofiel van een land is aan de hand van de producten die een land exporteert. Figuur 5 laat zien hoe het staat met deze complexiteit.

Zestien jaar geleden bedacht Jim O’Neill, hoofdeconoom bij Goldman Sachs, de term BRIC (Brazilië, Rusland, India, China). Vanwege hun omvang en groeipotentieel zag hij deze landen als nieuwe drijvers van de wereldeconomie, en daarmee als kansrijke export- en investeringsbestemmingen. Met het oog op de bovengenoemde factoren is dat wat kort door de bocht. Of kansen gemakkelijk kunnen worden gepakt, hangt onder andere af van het zakelijke klimaat, de kwaliteit van de rechtstaat en economische randvoorwaarden. Daarnaast is uiteraard relevant of een bedrijf veel ervaring heeft in (moeilijkere) landen en of de omvang van een bedrijf toestaat om bepaalde risico’s te dragen.

Om een eenduidig beeld te geven van het gemak waarmee je je als bedrijf kunt vestigen, maken we daarom gebruik van de hierboven genoemde factoren om landen te categoriseren naar hun geschiktheid voor investeringen.

Met behulp van een clusteralgoritme wijzen we landen toe aan vijf groepen. Dit algoritme zorgt ervoor dat de landen die het meest op elkaar lijken, in dezelfde groep terecht komen. Hierdoor worden ook landen in verschillende werelddelen onderling vergelijkbaar.

Tabel 1 laat zien welke categorieën er zijn en wat de gemiddelde scores van deze categorieën zijn op de relevante dimensies. De hoogst presterende groep bestaat uit de zogeheten Top Tien: Chili, Costa Rica, Uruguay, Polen, Hongarije, Kroatië, Georgië, Qatar, Verenigde Arabische Emiraten en Maleisië. Deze landen scoren over de hele linie zeer behoorlijk. De stap vanuit Nederland, of andere ontwikkelde landen, om hier te investeren is relatief het kleinst. Sommige landen in deze groep, zoals Polen of Hongarije, zijn de laatste tijd negatief in het nieuws, wat laat zien dat de risico’s hier wel degelijk wat groter zijn dan in ontwikkelde landen. Maar tegelijkertijd scoren deze landen gemiddeld genomen aanzienlijk beter dan hun opkomende concullega’s in andere groepen.

Buiten de Top Tien wordt het spannender. De donkerblauwe groep bevat twee van de vier BRIC-landen, te weten China en Rusland. Het potentieel van deze landen als afzetmarkt is natuurlijk nog steeds groot, maar als we kijken naar de aantrekkingskracht voor investeerders, dan zien we dat deze groep wel onderdoet voor de Top Tien. Gemiddeld genomen is de rechtstaat even ontwikkeld maar is zakendoen uitdagender en zitten deze landen in verschillende sectoren op een lagere plek in de economische waardeketen. Binnen deze groep zijn echter flinke verschillen aanwezig. Zo heeft China juist een zeer hoog ontwikkelingsniveau maar is het zakelijke klimaat het slechtst van alle donkerblauwe landen.

De afweging om naar dit soort landen te gaan, hangt af van het type bedrijf. Een bedrijf met veel internationale ervaring kan de risico’s die gepaard gaan met investeringen in dergelijke landen beter inschatten. En grotere bedrijven kunnen risico’s gemakkelijker dragen.

Een goede afweging maken is helemaal belangrijk als het gaat om de andere groepen landen. De lichtblauwe groep, waartoe Argentinië, Brazilië en Vietnam behoren, doet het weer net iets slechter dan oranje en donkerblauw, gevolgd door bruin en grijs. De moeite en risico’s van daar zakendoen nemen navenant toe.

De bovenstaande analyse schept een beeld van het investeringsklimaat van opkomende markten. Deze analyse maakt landen in verschillende werelddelen met elkaar vergelijkbaar. Vooral Chili, Costa Rica, Uruguay, Polen, Hongarije, Kroatië, Georgië, Qatar, Verenigde Arabische Emiraten en Maleisië (Top Tien) springen eruit met hun relatief goede investeringsklimaat.

Co-author: Jurriaan Kalf