Toekomstbestendig ondernemen is kansen pakken

Het retailjaar 2022 was, net als 2021, bewogen. De winkelstraten konden halverwege januari weer volledig open en nieuwe restricties vanuit de overheid bleven uit. Toch was er niet alleen goed nieuws. De oorlog in Oekraïne veroorzaakte ongekende prijsstijgingen voor energie, die zowel particulieren als ondernemers raakte. Ondernemers werden daarnaast uitgedaagd om om te gaan met een haperende particuliere consumptie die werd veroorzaakt door:

Al deze uitdagingen zullen ook in 2023 grotendeels blijven bestaan. Toch lijkt de fysieke detailhandel weer op te leven. De detailhandel liet in 2022 een recordgroei in omzet zien van 6,7% (koopdag gecorrigeerd, CBS). Het verkoopvolume lag daarbij 0,6 procent lager dan in 2021. De consument is dus niet zo zeer meer gaan consumeren, vooral de prijzen zijn gestegen. De omzetstijging wordt vooral veroorzaakt door de hoge inflatie.

De relatief kleine daling in verkoopvolume is opvallend. Het consumentenvertrouwen en de koopbereidheid kwamen in 2022 uit op het laagst gemeten niveau ooit. Op basis daarvan was een veel sterkere daling in verkoopvolume een reëel vooruitzicht geweest. Eerder gaven het gemeten consumentenvertrouwen en de koopbereidheid namelijk behoorlijk goed richting aan de omzet- en volumeontwikkeling. In 2022 lijkt dat verband ver te zoeken.

Het laatste kwartaal ontstond er wel een omslag in volume binnen verschillende subsectoren. Kleding- en schoenenwinkels kunnen terugkijken op forse groei in zowel volume als omzet. Een welkome opsteker in sectoren die heel hard zijn geraakt tijdens de coronapandemie. Vooral de sectoren die in en rondom het huis actief zijn (bouwmarkten, doe-het-zelfzaken, meubelzaken etc.), lieten in het laatste kwartaal forse volumedalingen zien. Dat is niet vreemd. Juist deze sectoren lieten tijdens de coronapandemie een enorme groei zien.

Iedere retailer verkoopt wat hij inkoopt en daarom zijn goede relaties met leveranciers, als strategische partners in de productie van de handelsvoorraden, noodzakelijk. Toegang tot productiecapaciteit is echter geen vast gegeven meer. Retailers, merken, groothandels en producenten hebben in de afgelopen jaren vrijwel allemaal de impact van de coronapandemie op hun supply chain (bevoorradingsketen) ervaren. Pré-corona werd de waardeketen zoveel als mogelijk afgestemd op de vraag vanuit ‘lean principes’. De uitgangspunten? Maximale efficiëntie, minimale verspilling en genoeg flexibiliteit om bij te sturen wanneer nodig.

Een strak georganiseerde supply chain draagt bij aan minimale voorraad, waardoor minder kosten worden gemaakt voor opslag, verzekering en veroudering. Dat heeft een positief effect op de liquiditeitspositie, de exploitatie en zelfs op duurzaamheid. Producten worden op het juiste moment (Just-In-Time), tegen de juiste prijs, in de juiste hoeveelheid op voorraad ontvangen. Maar bij grote verstoringen, zoals lockdowns, blijkt zo’n strakke supply chain toch veel minder controleerbaar en beheersbaar dan gedacht.

Veel groothandels en retailers lieten het ‘Just-In-Time’ gedachtegoed tijdens de jaren 2020-2022 noodgedwongen los. Het was geen kwestie meer van ‘op tijd ontvangen’, maar van ‘überhaupt aan voorraad komen’. Retailers zochten met wisselend resultaat volop naar voorraad via substituten (vergelijkbare producten) en nieuwe inkoopkanalen zoals parallelle handel en nieuwe leveranciers. Ook stijgende kostprijzen zorgden ervoor dat retailers met het oog op winstgevendheid extra voorraden aanlegden. Een ‘Just-In-Case’ gedachte. Bovendien kampten retailers met te late leveringen van seizoensgebonden voorraad, zoals kledingcollecties en barbecues, met buitengewoon hoge voorraadposities als gevolg.

Nu de particuliere consumptie lijkt te stokken als gevolg van de koopkrachtdaling, is het de vraag hoe je als retailer van je hoge voorraad afkomt. De mogelijkheden zijn er. Zo kunnen ondernemers werkkapitaal vrijspelen door voorraad door te schuiven, te verplaatsen, als partij te verkopen of met kortingen uit te verkopen.

De coronapandemie heeft veel ondernemers geleerd dat inkopen in één regio kwetsbaar kan zijn. De regio kan compleet ‘op slot’ gaan of er kan een tekort ontstaan waardoor je niet meer aan voldoende spullen kunt komen. ‘Made in China’ was lange tijd de norm, maar steeds meer kledingmerken kiezen ervoor om hun producten ook in andere landen te laten produceren. In het verleden werd bijna 70% van alle textiel in China gemaakt en het land is nog steeds een dominante speler. Consultants van organisatieadviesbureau McKinsey geven aan dat China nog steeds goed is voor de productie van 29% van alle kleding die wereldwijd wordt verkocht.

De dominante positie van China als goedkoop productieland voor elektronica en andere spullen begon af te nemen toen de VS rond 2018 een handelsoorlog startte tegen het land. Vervolgens kwam de coronapandemie, die in China samenging met een zeer streng lockdownbeleid. Resultaat was dat de afhankelijkheid van westerse bedrijven van China als exclusieve productielocatie nog duidelijker werd.

Ook oplopende arbeidskosten en een krimpende beroepsbevolking zijn belangrijke redenen voor internationale bedrijven om hun geopolitieke risico’s (risico's die samenhangen met conflicten tussen landen) opnieuw te beoordelen en alternatieven in Azië te onderzoeken. Goedkope productielanden als India, Vietnam, Thailand, Maleisië en Bangladesh kunnen hiervan profiteren. Steeds meer bedrijven verruilen China voor landen die vanuit lagere loonkosten, gunstig vestigingsbeleid en stabiele politieke situaties aantrekkelijk zijn voor (extra) fabrieken in de regio. Toch zijn er ook uitdagingen, zoals benodigde investeringen in infrastructuur zoals wegen, havens, luchthavens en spoorwegen.

Flexibiliteit van productielocaties is een grote uitdaging en makkelijker gezegd dan gedaan. Het vinden van de noodzakelijke flexibiliteit is vaak een kwestie van lange adem. Retailers kunnen hun producenten helpen door het bouwen van nieuwe of aanvullende fabrieken in bepaalde landen te stimuleren. Het helpen van producenten met de financiering van nieuwe fabrieken is een andere optie. Daarvoor is wel samenwerking tussen retailers nodig. Omdat de meeste partijen te klein zijn om dit alleen te doen, zullen ze samenwerking moeten zoeken met concurrenten.

Het omzetaandeel van e-commerce binnen de non-food sector is de laatste jaren exponentieel gegroeid. De daling van 2021 op 2022 moet vooral bekeken worden vanuit de enorme omzetstijgingen van verkopen via internet in 2021 en de jaren ervoor (index internetverkopen 2015-2022 329,3%, index totaalomzet non-food 2015-2022 123,9%. Zie figuur 1).

Een grotere vraag, steeds meer concurrentie, strengere eisen van wetgevers en steeds hogere verwachtingen van consumenten in combinatie met steeds snellere innovaties zetten veel logistieke systemen onder grote druk.

Vooral retourzendingen vormen een grote uitdaging voor ondernemers. Niet vreemd want retourneren raakt vrijwel alle afdelingen binnen een bedrijf. Van de klantenservice tot het magazijn en van de inkoop tot de administratie. Het retourproces kan vaak slimmer en beter worden ingericht. Hierdoor kunnen retouren in sommige gevallen zelfs volledig worden voorkomen. Voordeel van het voorkomen van retouren is dat daardoor de winst (tijdelijk) wordt verhoogd.

Ter inspiratie de volgende tips:

Kansen herkennen waarmee je je bedrijf voor de toekomst relevant kunt houden. Dat is misschien wel de belangrijkste taak voor ondernemers. Rabobank gelooft dat kansen beter te pakken zijn vanuit samenwerking en krachten bundelen. Daarom brengen we met ons grote netwerk ondernemers bij elkaar, delen we kennis en investeren we in nieuwe mogelijkheden. Vanuit onze coöperatieve mentaliteit zoeken we naar oplossingen waar iedereen beter van wordt, zodat ondernemers duurzaam kunnen groeien. Wij geloven in de noodzaak om innovatie, digitalisering en duurzaamheid binnen het Nederlandse bedrijfsleven aan te jagen en geven daarmee invulling aan onze maatschappelijke rol als coöperatieve bank.