Tussen droom en daad staan heel wat letters in de weg: o.a. WKB, ESG, SDG, CSRD en ESRS

Voor we beginnen geven we je een kleine waarschuwing: in deze Bouwupdate komen heel veel regels en afkortingen voorbij. Laat je er niet door afschrikken. We leggen ze allemaal uit. Mogelijk vraag je je af: 'Wat moet ik ermee?’ en ‘Waarom is dit relevant voor mij als ondernemer in de bouw?’ Ook dat lees je in deze update. Voor we verder gaan geven we je alvast drie antwoorden op de vraag ‘Wat moet ik ermee?’ Die je hopelijk zullen motiveren door te lezen.

1. In de eerste plaats zullen veel ondernemers een intrinsieke motivatie voelen om met hun projecten niet alleen bij te dragen aan een goed gevulde portemonnee, maar ook aan een betere wereld. De meeste afkortingen die we in deze update behandelen hebben als doel jou hierbij te helpen. Ze laten je zien hoe je de nieuwe regels toe kunt passen en hoe je ze vervolgens in je organisatie kunt borgen.
2. In de tweede plaats zullen de ESG-doelen en regels steeds meer een verplichtend karakter krijgen, waardoor je er aan zult moeten voldoen. In eerste instantie betreft het vooral grote partijen (en dus ook bestuurders van zulke partijen), maar later zullen ook kleinere partijen aan dezelfde (cq vergelijkbare) regels moeten voldoen. Ook voor die tijd zijn de regels en richtlijnen voor kleinere partijen relevant. Laten we een groot Nederlands internationaal werkend bouwbedrijf als voorbeeld nemen. Om aan de voor hen geldende regels te kunnen voldoen moet de hele keten inzichtelijk zijn. Vanwege deze zogenaamde ‘ketenverantwoordelijkheid’ zullen zij van kleinere onderaannemers en toeleveranciers informatie of garanties vragen, die die partijen moeten kunnen leveren. Het niet paraat hebben van de gevraagde gegevens kan leiden tot uitsluiting.
3. Ten derde zien we dat, ook als sommige zaken (nog) niet bij wet verplicht zijn, ze steeds vaker als selectiecriterium bij (overheids-)aanbestedingen worden gehanteerd. Soms als ‘nice-to have’, maar vaak als hard selectiecriterium. Wil je ‘in business’ blijven, dan zul je aan de gevraagde eisen moeten kunnen voldoen. Ook als ze wettelijk misschien nog niet verplicht zijn.

We beginnen deze update met een kort bericht over een andere afkorting: Wkb. Op 1 januari 2024 wordt de Wet Kwaliteitsborging Bouw, samen met de nieuwe Omgevingswet, dan toch eindelijk ingevoerd. De Wkb is bedoeld om een betere bouwkwaliteit te bereiken, door een betere interne borging van die kwaliteit door de sector zelf. De aansprakelijkheid van aannemers wordt vergroot en de kwaliteit van bouwwerken wordt straks extern getoetst door een onafhankelijke kwaliteitsborger. In onze bouwupdate van november 2022 wezen we al op het belang van deze wet. Nu duidelijk is dat hij al over 7 maanden ingaat, doen we dat graag nog een keer.

Ook noemen we de Wkb omdat het een goed voorbeeld is van groeiende wetgeving rondom doelen die samenhangen met ESG en eisen aan niet-financiële verslaglegging. De Wkb raakt alle drie de domeinen van ESG. Environmental bijvoorbeeld in de zin van duurzaam materiaalgebruik. Social als het gaat om bijvoorbeeld veiligheid van medewerkers en kwaliteit en transparantie richting afnemers. En Governance als het bijvoorbeeld gaat over borging, toetsing en aansprakelijkheid. De Wkb is een goed voorbeeld van de groeiende noodzaak om dingen niet alleen te zeggen of te doen, maar om alles wat je doet ook goed vast te leggen en te verantwoorden.

In 2015 stelde de Verenigde Naties een nieuwe wereldwijde agenda voor duurzame ontwikkeling vast. Deze agenda wordt vaak aangeduid met de ‘Sustainable Development Goals’, afgekort SDG. Op de agenda staan 17 doelen en 169 onderliggende subdoelen, die uiteenlopen van het bestrijden van honger en armoede tot schoon water, gendergelijkheid en klimaatactie. Ook het Klimaatakkoord werd in 2015 getekend. Dit akkoord, ook wel het ‘Parijs-akkoord’ genoemd, is een internationaal verdrag om de opwarming van de aarde te beperken.

In de basis zijn het Parijs-akkoord en de SDG’s overheidsdoelstellingen. De doelstellingen zijn dus niet direct sturend voor bedrijven en ondernemers, maar omdat ze doorwerken in wet- en regelgeving krijgen bedrijven er uiteindelijk natuurlijk wel mee te maken.

SDG en ESG raken elkaar, maar zijn niet hetzelfde. Als SDG’s de doelen zijn die overheden (cq de maatschappij in het algemeen) stellen, dan is ESG een manier waarop bedrijven een paar van deze doelen kunnen behalen. Of in elk geval kunnen meten en verantwoorden. Aan methoden en processen om de ‘E’ van ESG, Environment, te monitoren en verbeteren zijn we al langer gewend, ook in de bouw. Denk aan afkortingen als EPC, FSC, BENG en MPG . Maar het oplossen van vraagstukken die samenhangen met Social (denk aan veiligheid, inclusiviteit, non-discriminatie en transparantie) en Governance (zoals inspraak, verantwoording, verantwoordelijkheid, aansturing en verslaglegging) is nog betrekkelijk nieuw. Toch zijn deze onderdelen niet minder belangrijk dan de onderwerpen met betrekking tot milieu. Al was het maar omdat nieuwe regelgeving hierover verplichtingen oplegt aan ondernemers.

IMVO staat voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Momenteel ligt er een wetsvoorstel in de Tweede Kamer dat hierover gaat. Nieuwe regels zullen bedrijven verplichten om verantwoordelijkheid te nemen voor de effecten van hun activiteiten op mens, milieu en maatschappij. Ook als die activiteiten plaatsvinden in het buitenland. Bedrijven moeten op deze vlakken doelen formuleren en laten zien in hoeverre ze hun eigen doelen halen. Door individuele bedrijven te wijzen op hun bijdrage aan oplossingen voor bijvoorbeeld klimaatverandering of sociale ongelijkheid, helpen deze bedrijven om de geformuleerde overheidsdoelen te halen. De overheid kan het niet alleen en bedrijven mogen zich niet aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid onttrekken.

Op dit moment is gedetailleerde niet-financiële verslaglegging voor de meeste bedrijven niet verplicht. Alleen grote beursgenoteerde bedrijven, banken en verzekeraars moeten sinds een paar jaar beknopt niet-financiële informatie rapporteren. Dit wordt aangeduid met de Non-Financial Reporting Directive (NFRD). Om meer en betere resultaten en de klimaatdoelstellingen te kunnen halen, heeft de Europese Commissie het rapporteren van niet-financiële informatie steeds verder uitgebreid.

In 2021 is bijvoorbeeld ter vervanging van de NFRD de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) aangenomen. De CSRD is veel minder vrijblijvend dan de NFRD en streeft betere data rondom ESG doelen en goede - door accountants gecontroleerde - rapportages na. Ook is het bereik van de CSRD veel groter dan dat van de NFRD. Vanaf boekjaar 2024 geldt de CSRD voor de allergrootste beursgenoteerde bedrijven. Vanaf het jaar erna moeten ook alle bedrijven die voldoen aan tenminste twee van de drie volgende criteria aan de CSRD voldoen:

In de jaren daarna wordt de CSRD geleidelijk voor steeds meer bedrijven - dus ook kleinere - verplicht.

We noemen kort nog een paar andere begrippen en afkortingen die allen onder dezelfde paraplu vallen als hierboven. Allemaal met een net iets ander accent waar het gaat om de letters ESG, maar met als overkoepelend doel om IMVO-doelen meetbaar en maatregelen controleerbaar te maken. En - niet onbelangrijk - om bedrijven én individuen daar ook verantwoording over te kunnen laten afleggen.

EU-Taxonomie

Een door de EU opgestelde lijst (taxonomie) van economische activiteiten die bijdragen aan het doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Het is een tool die investeringen in duurzame economische activiteiten moet helpen stimuleren. De taxonomie maakt inzichtelijk wanneer bedrijven iets “groen” mogen noemen en helpt zo ‘greenwashing’ tegen te gaan.

ESRS / European Sustainability Reporting Standards

Deze ‘standaarden’ bieden bedrijven handvatten voor het opstellen van een duurzaamheidsverslag. Er zijn 12 standaarden in concept opgesteld (zie figuur 1) die naar verwachting in juni 2023 door de Europese Commissie worden vastgesteld.

SFDR / Sustainable Financial Disclosure Regulation

Deze richtlijn voor duurzame beleggingen werd in maart 2021 van kracht en verplicht beleggers en vermogensbeheerders te definiëren wat zij onder duurzaam of sociaal verantwoord verstaan. Ook moeten zij op hun websites en bijvoorbeeld in hun fonds prospectussen aangeven hoe hun producten hierop scoren. Als je meer belooft dan je waarmaakt, kan dat straks juridische gevolgen hebben. In de Europese Unie wordt ook al lang gesproken over “Sustainable Corporate Governance” (SCG), waarbij het onder andere gaat over persoonlijke aansprakelijkheid van CEO’s van bedrijven als een bedrijf onvoldoende bezig is met duurzaamheid of gemaakte beloften niet nakomt.

In veel van de afkortingen die in deze update voorbij zijn gekomen staat de letter S. Meestal staat die S voor ‘Sustainability’, ‘duurzaamheid’ in het Nederlands. Daarbij denk je al gauw aan energie, klimaat en natuur. In feite dus aan de E van Environment in de afkorting ESG. Je kan ‘sustainability’ ook vertalen met ‘volhoudbaarheid’ of ‘toekomstbestendigheid’. In die betekenis raakt de S alle drie de letters ESG. Maar in ESG staat de letter S voor Social. We zien deze sociale invalshoek van duurzaamheidsbeleid steeds belangrijker worden. Denk bijvoorbeeld aan de afkorting SROI: Social Return On Investment. Toch is het - zeker vergeleken met aspecten rondom ‘Environment’ - nog onduidelijk wat je precies onder ‘Social’ moet verstaan en hoe je dit kan meten.

Als het om de S van Sociaal en de bouwsector gaat, kun je denken aan zeer uiteenlopende zaken. Bouwveiligheid bijvoorbeeld, zowel op de bouwplaats als na ingebruikname. Maar ook aan arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden of aan de manier waarop (flex-)contracten zijn vormgegeven. Het kan ook gaan over hoe je een lokale gemeenschap betrekt bij je planvorming en tijdens de bouwuitvoering. Denk aan inspraak- en participatietrajecten, maar ook aan “Community Benefit Agreements”, waarbij ontwikkelaars of bouwers contractuele afspraken maken met de lokale gemeenschap waar ze een project realiseren over de meerwaarde van dat project voor die gemeenschap. Dat kan gaan om geld, maar ook om voorzieningen die de leefbaarheid in de buurt vergroten. Of over het inhuren van lokale werklozen (met voldoende kwalificaties) bij de bouw zelf. Michel Scholte, co-founder van social enterprise True Price zegt erover: “Sociaal vliegt met 200 kilometer per uur richting Nederlandse boardrooms.”

Veel bouwbedrijven doen al wel ‘iets’ op het sociale vlak. Dat kunnen kleine dingen zijn, maar ook grote projecten. Zonder anderen tekort te willen doen, wijzen we bijvoorbeeld op C3 Living, producent van prefab woonmodules uit Panningen. Dit bedrijf neemt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op in het productiebedrijf. Of bouwbedrijf Heijmans, dat bij de verbouwing van een deel van het hoofdkantoor van Rabobank bouwmaterialen (minerale plafondplaten) door werknemers van een sociale werkplaats heeft laten schilderen.

Zelfs met duidelijkere richtlijnen zal er nooit één manier zijn waarop je als ondernemer goed op de S kunt scoren. Maar dat de S meer aandacht verdient en dat je straks ook op dit vlak heldere doelen moet formuleren én moet kunnen onderbouwen of en hoe je aan jouw doelen voldoet, staat vast.

Er komt veel op ondernemers in de bouw af. Naast alle regels en richtlijnen hebben ze te maken met stijgende bouwkosten, materiaalschaarste, personeelstekort en rentestijgingen. De lijst is nog veel langer. De neiging van sommigen om de kat uit de boom te kijken is daarom niet onbegrijpelijk, maar in het geval van ESG en CSRD regelgeving toch onverstandig.

Een Chinees gezegde luidt: “Als de wind van verandering waait, moet je windmolens bouwen, geen windschermen.” En dat is precies wat we moeten doen. We moeten toe naar een volhoudbare wereld en onze bedrijfsvoering zo inrichten dat we niet alleen voldoen aan onze eigen financiële targets, maar ook aan maatschappelijke doelen op het gebied van ESG.

Wettelijk verplicht of niet, wij willen álle ondernemers in de bouw adviseren om - als ze dat nog niet deden - een duurzaamheidsstrategie op te stellen die alle drie de letters van ESG betreft. Dan gaat het dus niet alleen om zeggen dat je in jaar X klimaatneutraal wilt zijn of vandaag een veilige werkomgeving voor je medewerkers wilt bieden, maar ook om een uitgewerkte strategie met definities, doelen, middelen én bewijsvoering. Uiteindelijk moeten we toewerken naar meetbare rapportages en moeten we processen en systemen inrichten voor het verzamelen van data op indicatoren van zowel E, S als G.

Weet je niet waar je moet beginnen? Bekijk de 17 SDG doelen of de 12 standaarden van de ESRS en kies er twee of drie uit waar jij je op wilt focussen. Dan heb je een breder gedragen en onderbouwd vertrekpunt. Je hoeft niet meteen alles om te gooien, kleine stapjes in de goede richting zetten is een mooi begin. Eén ding is zeker: kiezen voor de S van Stilzitten is geen optie.