Detail- en groothandel: kansen ondanks knellende coronaschulden

In de Rabobank Sectorprognoses richten wij ons op de vooruitzichten voor dit en volgend jaar: een periode met een bescheiden economische groei.

2023 start met omzetplus maar volumedaling

De totaalomzet in de detailhandel liet volgens cijfers van het CBS in het eerste kwartaal van 2023 een plus van 8% zien. Oorzaken hiervoor waren dalende volumes tegen hogere prijzen. Het volume in de detailhandel daalde met 3%. In non-food daalde het volume met 1% maar door de hogere prijzen leverde dat alsnog een omzetgroei op van bijna 8%. In food was de volumedaling 5% maar zorgden hogere prijzen alsnog voor 9% omzetgroei.

Brutowinst staat onder druk

Dalende brutowinsten door gestegen inkoopkosten, gecombineerd met gestegen personeelskosten, hoge energiekosten en huurstijgingen met dubbele cijfers binnen retail, raken veel ondernemers in de dynamische detail- en groothandel. De hogere kosten kunnen niet allemaal worden doorberekend zonder omzet en marktaandeel te verliezen. Dat is zorgwekkend.

De terughoudende consument blijft wel consumeren. Dat geeft ondernemers enige ruimte om in te spelen op de vele uitdagingen; van schaarste aan personeel en materialen tot een versnelling van de klimaat- en energietransitie. Om aan verwachtingen van consumenten en overige stakeholders te kunnen blijven voldoen, moeten digitalisering en duurzaamheid prioriteit krijgen.

Coronaschulden gaan knellen

Tijdens de coronapandemie was het aantal faillissementen, vooral door alle steunmaatregelen van de overheid, eigenlijk te laag. Nu de steun moet worden terugbetaald, voorzien brancheorganisaties als INretail, MKB-Nederland en ONL voor Ondernemers een slagveld, met name onder kappers, horecazaken en winkeliers. De belastingschuld had weinig prioriteit bij ondernemers die liever eerst leveranciers en verhuurders betaalden.

Tijdens de pandemie maakten bijna 270.000 ondernemers gebruik van uitstel voor inkomstenbelasting, loonheffingen en vennootschapsbelasting voor een bedrag van in totaal 19,6 miljard euro. Ondernemers moeten die belastingschulden sinds oktober 2022 in 5 jaar aflossen. Wie dat niet redt krijgt 2 jaar extra. Maar liefst 55.000 ondernemers met een gemiddelde schuld van € 35.000 zijn nog niet eens begonnen met aflossen. Bij bedrijven die geen betalingsregeling hebben getroffen, wordt de coronaschuld vanaf medio juni 2023 met dwang ingevorderd.

De sterk gestegen kostenstructuur van retailers en groothandels met forse stijgingen in de inkoopkosten, personeelskosten, huurverhogingen en energiekosten zorgen dat steeds meer ondernemers richting de rode cijfers gaan. Het verhogen van de prijzen richting de consument, of volgende schakel in de keten, lijkt dan een logische oplossing. Maar niet elke retailer of groothandel kan dit (voldoende) doen zonder omzet te verliezen. Samenwerking binnen de keten en met andere stakeholders biedt mogelijkheden om rondom medewerkers, huisvesting, energie en in de inkoop grote uitdagingen aan te pakken.

Samenwerken met hele goede medewerkers

De strijd met het gemak van online kan alleen gewonnen worden vanuit een (bijna) obsessieve focus op de klant. Het trainen op het gewenste gedrag van medewerkers is dan ook een grote kans. Focus bij het aannemen van personeel op ‘trainbaar’ talent dat zelfstandig kan denken en klanten echt blij kan én wil maken. Concentreer je in de zoektocht daarbij vooral op competenties als klantgerichtheid, gastvrijheid en betrokkenheid in plaats van op ervaring. Kijk hierbij naar mogelijke samenwerking met omliggende scholen voor begeleid-leertrajecten. Zo kun jij je bezetting aanvullen met jong talent, een waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij én je eigen kweekvijver creëren.

Samenwerken rondom huisvesting en energie

De forse stijging in de huisvestingslasten (huur en energie) leidt bij menig ondernemer tot grote zorgen. Ga hierover in gesprek met de verhuurder. Welke mogelijkheden zijn er als het gaat om de huurverhoging? Welke afspraken zijn er mogelijk rondom het verduurzamen van het pand? Vastgoedeigenaren komen in vele smaken en vormen en niet iedereen staat open voor deze aanpak. Toch zien wij in de praktijk dat er ook genoeg verhuurders zijn die willen meedenken met hun huurders en het belang van een duurzaam pand erkennen. Een duurzaam vastgoedobject met een goed energielabel wordt over het algemeen als toekomstbestendiger gezien, dan een ouder pand met een slecht label.

Samenwerking in de inkoop

Het kan lonen om het gesprek aan te gaan met je toeleverancier. Dit vergt een andere rol van de inkoper waarbij de focus meer komt te liggen op het managen van de relatie in plaats van alsmaar lagere inkoopprijs. Leveranciers zijn in de regel blij met hun afnemers en er niet op uit om die het laatste duwtje richting de rode cijfers te geven. Uiteraard moet je daar ook iets tegenover kunnen zetten. Denk bijvoorbeeld aan het delen van (verkoop)data met elkaar. Op die manier verander je de relatie van koper/verkoper naar samenwerking in de keten. Ook het samenwerken met vakgenoten en allianties kan helpen in het verbeteren van de inkoopcondities.

De trend dat online retail, zeker in non-food retail, harder groeit dan de bestedingen in fysieke winkels is al jarenlang zichtbaar. De coronapandemie bracht die trend nog in een versnelling. Na jaren van groei kampt de e-commerce sector met stagnatie ten opzichte van de hoge vergelijkingsbasis. Een tijdelijke dip volgens ons.

Gemak en transparantie
De verschuiving van offline naar online zal zowel in business-to-consumer (B2C) als in business-to-business (B2B) weer gaan versnellen vanuit de combinatie van gemak en prijstransparantie. De lat komt daarbij ook steeds hoger te liggen door de verder toenemende verwachtingen van zowel consumenten als businesspartners. Dat vereist dat ondernemers in de detail- en groothandel digitaal gedreven handel én de klant compleet centraal stellen. Succesvolle bedrijven worden onmisbaar voor hun klanten door digitaal ervaringen te bieden die veel meer oplossingen bieden dan alleen een simpele basistransactie.

Van transactiegedreven naar klantgedreven

E-commerce is binnen de detailhandel al lang en breed omarmd door de consument. Het biedt diverse voordelen voor de klant: het is snel, efficiënt, overzichtelijk en transparant. En vooral gemakkelijk. Maar het gemak dat consumenten ervaren wanneer ze voor zichzelf shoppen, wordt niet ervaren door inkopers in het B2B-domein. De techniek is er al lang, nu de groothandel nog…

Heel veel concurrentie

In het speelveld van de groothandel barst het van de concurrentie. Waar voorheen groothandels vooral alleen met elkaar concurreerden, zien we nu van allerlei kanten concurrentie ontstaan. En die wordt met name aangejaagd door twee factoren: veranderend koopgedrag waarbij ‘convenience’ steeds belangrijker wordt én technologische ontwikkelingen die daar vol op inspelen. Met name in de waardeketens waarin retailers en groothandels beiden onderdeel van zijn, zien we dat die ontwikkelingen leiden tot extra concurrentie waarbij retailers de positie van groothandelaars onder druk zetten.

Handelsplatformen leggen de lat hoog

Via handelsplatformen als Amazon of Bol.com kunnen ondernemers via het platformmodel de concurrentie aangaan met traditionele groothandels. De druk op prijs en (leverings)condities wordt vanuit transparantie steeds groter en het gemak dat zulke partijen bieden, kunnen veel groothandels nog niet leveren. De ontwikkelingen staan niet stil en versnellen steeds meer. Het is slechts een kwestie van tijd voordat ook grootzakelijke klanten van aanbieders eisen dat zij snellere en efficiëntere klantbedieningsmodellen ontwikkelen. De techniek bestaat al lang, maar qua implementatie loopt het B2B-kanaal heel ver achter op het B2C-kanaal.

Het fundament moet goed zijn

Groothandel ondernemers moeten dus aan de slag met digitalisering en e-commerce. Kijk daarbij vooral goed naar de back-end van de operatie die verschillende touchpoints in de klantreis mogelijk moeten maken. Klanten van de groothandel zoeken en kopen echt anders maar bepalen, net als consumenten, zelf of en hoe er gekocht wordt gekocht via bijvoorbeeld een portal, accountmanager of e-mail.

Stel voldoende middelen en tijd beschikbaar om toekomstbestendige Enterprise Resource Planning (ERP) en Product Information Management (PIM) systemen te ontwikkelen. Alleen op basis van een goed fundament kunnen groothandels ook via e-commerce voldoende toegevoegde waarde blijven leveren middels digitale touchpoints van hoge kwaliteit.

Volgens het CBS telde Nederland op 1 januari 2023 1.600 fysieke winkels minder dan een jaar eerder. En Locatus telde een afname van bijna 2.000. Ondanks dat deze cijfers afwijken is de tendens hetzelfde: het aantal winkels neemt af. De daling is vooral heel duidelijk in non-food. Maar liefst ruim 22.000 winkels en 1 miljoen winkelmeters verdwenen uit de markt sinds 2010 (zie figuur 1).

Historisch perspectief

De afname van het aantal fysieke winkels tussen 2010 en het eerste kwartaal van 2023 is overduidelijk. Het aantal nam vanaf het hoogtepunt in 2010, toen er nog 108.436 winkels waren, af met ruim 23.000. Van die verdwenen winkels waren er per saldo 1.011 food winkels (terwijl er ruim 600 supermarkten zijn bijgekomen) en maar liefst 22.441 non-food winkels. Tegelijkertijd nam het aantal horecapanden toe van bijna 39.000 naar bijna 45.000.

Het totaal aantal winkelmeters is in bovenstaande periode overigens stabiel en vrijwel gelijk gebleven. Dat komt doordat het aantal winkelmeters in food retail met ruim 25% toenam van een kleine 4,7 miljoen naar bijna 5,9 miljoen. En die groei in food meters komt vrijwel alleen uit de toegenomen meters van supermarkten die sinds 2010 bijna 1,2 miljoen winkelmeters hebben toegevoegd. In non-food daalde het aantal winkelmeters juist met bijna 5%, van 22,7 miljoen naar 21,7 miljoen.

Verschuiving van non-food naar food

Vorig jaar leek voor het eerst sinds 2010 het aantal fysieke winkels weer toe te nemen. Maar die groei zat in eten en drinken vanuit supermarkten en food-speciaalzaken en zeker niet in non-food. Op basis van gemiddelden zijn fysieke non-food winkels wel zo’n 30% groter geworden. De groei in meters per winkel wordt echter vooral veroorzaakt doordat er op de meubelboulevards een enorme schaalvergroting heeft plaatsgevonden. Een nieuwe Ikea voegt zo maar eens 20.000 winkelmeters toe en compenseert de sluiting van misschien wel 200 kleinere winkels in de binnensteden en kernen van ons land. Er is op hoofdlijnen dus vooral een uitruil geweest van non-food naar food en van dure (binnenstads)meters naar goedkopere (buitenstads)meters.