Wereldhandel varkensvlees blijft dynamisch

Producenten in onder meer Brazilië en de VS, zullen waarschijnlijk in het voordeel zijn. Exporteurs kunnen verschillende benaderingen toepassen om succesvol te blijven of te worden op de wereldmarkten. Zo kunnen ze eindbestemmingen diversifiëren, hun aanpassingsvermogen op veranderende markten verbeteren en sterke en langdurige handelsrelaties opbouwen en inspelen op de wensen van klanten.

De wereldwijde handel in varkensvlees bedroeg 9,7 miljoen ton in 2018 (24 miljard USD), groeide tot 12 miljoen ton in 2021 (34 miljard USD) en daalde tot 11 miljoen ton in 2022 (30 miljard USD) (zie figuur 1).

De toename van de handel werd voornamelijk veroorzaakt door uitbraken van Afrikaanse varkenspest (AVP) in Azië, die in 2018 begonnen. Grootschalige uitbraken van AVP decimeerden de varkensstapel in China, Vietnam en de Filipijnen, waardoor de importbehoefte toenam. Grote exporteurs vulden graag de leemte op. De EU-27+VK (van 1,7 miljoen ton in 2018 naar 3,5 miljoen ton in 2020) en Canada (van 327.000 ton in 2018 naar 669.000 ton in 2020) verdubbelden ruwweg hun uitvoer naar deze landen. De VS verviervoudigden hun uitvoer naar deze drie bestemmingen, hoewel ze vanuit een relatief laag basisniveau begonnen (van 249.000 ton in 2018 naar 1 miljoen ton in 2020). Tegen 2022 keerde de uitvoer uit deze landen echter terug naar volumes die meer vergelijkbaar waren met de niveaus van vóór de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Dit gold echter niet voor Brazilië. Brazilië verdubbelde tussen 2018 en 2020 bijna zijn uitvoer naar deze drie bestemmingen (van 633 000 ton in 2018 tot 1 miljoen ton in 2020), maar de uitvoer is na 2020 blijven stijgen (tot 1,1 miljoen ton in 2022).

Terwijl de productie in Azië herstelde van AVP, begon ook de handel in varkensvlees te vertragen. China's varkensvleesproductie bereikte in 2020 een dieptepunt van 36 miljoen ton en veerde in 2022 weer op naar 56 miljoen ton. De invoer van varkensvlees bereikte een piek van 5,6 miljoen ton in 2020 en daalde tot 2,8 miljoen ton in 2022. Vietnam en de Filipijnen hebben hun varkensstapel ook weer opgebouwd, maar de varkensvleesproductie in Zuidoost-Azië ligt nog steeds onder het niveau van 2018 (4,4 miljoen ton in 2018 versus 4,1 miljoen ton in 2022).

De handelsstromen werden ook beïnvloed door regionale ontwikkelingen, zoals Brexit, en andere economische verstoringen, zoals Covid-19 en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Vooral Covid-19 had gevolgen voor de productie en de vraag, evenals voor de logistiek in 2020 en 2021. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne leidde tot een verschuiving in de vraag als gevolg van de hoge inflatiedruk, die verschillende markten nog steeds beïnvloedt. Bovendien hebben sommige producenten en exporteurs (zoals Duitsland) zich de afgelopen vijf jaar minder op de export gericht, terwijl andere hun productie hebben verhoogd en zich juist meer op de export hebben gericht (bijvoorbeeld Spanje en Brazilië).

Invloed AVP neemt af maar is nog niet voorbij

AVP blijft de productie beïnvloeden, zowel direct (in Azië) als indirect (in Europa) via handelsbeperkingen. In Europa is de export van varkensvlees uit landen die getroffen zijn of zijn geweest door AVP, zoals België, Duitsland en Italië, onderworpen aan handelsbeperkingen, wat heeft geleid tot verschuivingen in de handelsstromen en dalende prijzen in de afgelopen jaren. Na de eerste uitbraak van AVP in Duitsland heeft Spanje het meest geprofiteerd van de handelsbeperkingen voor Duits varkensvlees. Het land verhoogde zijn export naar met name China, Japan en Zuid-Korea (zie figuur 2). Dit leidde ook tot een herschikking van de handelsstromen binnen Europa. Duitsland verhoogde zijn export binnen Europa als gevolg van de handelsbeperkingen, terwijl Spanje meer naar derde landen exporteerde en zo het gat opvulde dat Duitsland achterliet. In 2022 ging 12 procent van de totale Duitse uitvoer van varkensvlees naar derde landen, tegenover 31 procent in 2018. Voor Spanje daarentegen steeg het exportaandeel van bestemmingen buiten Europa van 43 procent in 2018 naar 55 procent in 2022.

In Italië werd de export ook beïnvloed door handelsbeperkingen na de uitbraak van AVP begin 2022. Het totale volume daalde met 8 procent op jaarbasis. De totale waarde steeg daarentegen met 1 procent op jaarbasis in 2022. Handelsbeperkingen hadden de grootste impact op de waarde van de export van slachtafval (zie figuur 3). De handelsstromen van slachtafval verschoven van China naar Ivoorkust en Nederland, maar tegen een lagere prijs. De uitvoer van diepgevroren varkensvlees had ook te lijden onder het feit dat China de invoer uit Italië opschortte. De volumes naar Japan daalden in 2022 met 60 procent ten opzichte van 2021.

Andere ziekten beïnvloeden ook de productiviteit en beschikbaarheid in exporterende landen

In de periode 2018-2022 hadden andere ziekten, zoals PRRS (Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome), ook een directe impact op de productiviteit en de beschikbaarheid van producten in exporterende landen, zoals de VS, Mexico en Spanje. Andere diersoorten zijn ook getroffen door ziekten, zoals pluimvee door vogelgriep, wat ook de handels- en consumptiepatronen voor varkensvlees kan beïnvloeden.

Impact ziekte zal afhangen van mitigatie-inspanningen en handelsbeleid

Waarschijnlijk blijven ziektedruk en -risico de komende jaren een belangrijke rol spelen in de varkensvleesproductie. De impact zal echter afhangen van het handelsbeleid en de handelsbeperkingen, en van de mate waarin de sector erin slaagt om bepaalde ziektes te bestrijden. Er zijn recent enkele successen geboekt bij de ontwikkeling van vaccins, zoals voor AVP in Vietnam, maar het is nog onduidelijk in hoeverre de wereldwijde situatie hierdoor verbetert. Ook zien we ontwikkelingen op het gebied van genetica gericht op het verbeteren van de gezondheid van dieren door middel van nieuwe technologie, zoals gene editing. Wettelijke goedkeuring van gene editing in dieren in grote varkensvleesproducerende landen zou een doorbraak kunnen betekenen in het beheersen van sommige ziekterisico's, bijvoorbeeld door de ontwikkeling van PRRS-resistente varkensrassen. Wellicht gebeurt dit op sommige markten eerder (bijvoorbeeld in het VK of de VS) dan op andere (zoals de EU), wat de concurrentiepositie van producenten kan beïnvloeden. Beleidsmakers spelen ook een rol in het beheersen van de gevolgen van ziekten door middel van mondiale en bilaterale handelsovereenkomsten in het geval van ziekte-uitbraken. De uitbreiding van het regionalisatiebeleid van de EU voor AVP[1] naar landen buiten Europa zou essentieel zijn om de impact van de ziekte op de handel te beperken.

Het is duidelijk dat exporterende landen die niet getroffen worden door ziekten een relatief voordeel hebben. Ziektedruk, naast andere factoren (zie volgende paragraaf), zal het concurrentielandschap blijven bepalen.

[1] Het regionalisatiebeleid van de EU legt exportbeperkingen op uit gebieden die getroffen zijn door AVP, terwijl handelsbeperkingen in gebieden die niet getroffen zijn, vermeden worden.

Brazilië gaat wereldwijd, gesteund door lage productiekosten

Veranderingen in valutakoersen, transport-, arbeids- en varkensvleesproductiekosten zijn belangrijke factoren die de concurrentiepositie van exporteurs van varkensvlees wereldwijd beïnvloeden. Brazilië heeft in dit opzicht geprofiteerd van recente ontwikkelingen op de wereldmarkten en wordt een belangrijke speler in de wereldwijde varkensvleeshandel. Ondanks een stijging van de productiekosten behoudt Brazilië zijn productiekostenvoordeel ten opzichte van met name Europese exporteurs (zie figuur 4). In de periode 2018-2022 heeft de devaluatie van de Braziliaanse Real waarschijnlijk ook bijgedragen aan het toegenomen concurrentievermogen van Brazilië op de exportmarkten (zie figuur 5). De arbeidskosten per eenheid product in de belangrijkste exportlanden, waaronder Brazilië, zijn in deze periode gestegen. Rekening houdend met de devaluatie van de Real werd Braziliaanse arbeid echter goedkoper naar wereldwijde maatstaven (zie figuur 6). Een factor die in het nadeel van Brazilië lijkt te hebben gewerkt, is de stijging van de tarieven voor koelcontainers naar Azië. Deze waren hoger dan die op routes vanuit Noord-Amerika en Europa, waarschijnlijk als gevolg van de stijgende vraag (zie figuur 7). De afhankelijkheid van Brazilië van China als afnemer van varkensvlees is duidelijk: China vertegenwoordigde 51 procent van de totale export van Braziliaans varkensvlees in 2022. Ook was Brazilië goed voor 24 procent van de Chinese invoer van varkensvlees (spiervlees) in 2022, tegenover 13 procent in 2018, waardoor Brazilië na Spanje de grootste leverancier van varkensvlees aan China is.

Europa meer lokaal actief naarmate productienormen zich ontwikkelen

Tegelijkertijd past de markt van de EU-27+VK zich aan de lagere wereldwijde vraag aan, met een verwachte productiedaling van 8 procent op jaarbasis in 2023, na een daling van 6 procent op jaarbasis in 2022. Het wereldwijde concurrentievermogen van de Europese producenten zal naar verwachting verder verslechteren als gevolg van de strengere normen op het gebied van duurzaamheid en dierenwelzijn en de behoefte aan investeringen op deze gebieden. Hoewel de Europese export van varkensvlees naar derde landen nog steeds enorm is, zullen deze exportstromen de komende jaren naar verwachting afnemen, omdat verwerkers de producten beter kunnen verwaarden in de Europese markt.

Noord-Amerika blijft een betrouwbare, goedkope wereldwijde leverancier van varkensvlees

De VS en Canada blijven belangrijke, goedkope exporteurs van varkensvlees, geholpen door toegang tot goedkoop voer en eenvoudige toegang tot de meeste groeimarkten. De export is geconcentreerd binnen het Noord-Amerikaanse vrijhandelsblok, waarbij de VS voor 44 procent van hun totale export afhankelijk zijn van Canada en Mexico. Consolidatie van het aantal varkens van de VS en Canada en voortdurende vooruitgang in de richting van duurzamere productiesystemen zullen de prijs van varkensvlees uit de VS en Canada in de loop der tijd verhogen en de concurrentiepositie ervan op de wereldmarkten verzwakken. De export van varkensvlees en orgaanvlees uit de VS en Canada zal een centrale rol blijven spelen in de wereldwijde varkensvleeshandel, vooral binnen het Noord-Amerikaanse handelsblok.

Zelfvoorziening betekent niet dat er geen handel is

Vanuit het perspectief van de importvraag blijft China een belangrijk doelwit voor exporteurs. De varkensvleesproductie in China is in 2022 weer gestegen naar 56 miljoen ton, het niveau van voor AVP. Volgens de eigen definitie heeft het land een zelfvoorzieningsgraad van 95 procent bereikt. Dit betekent echter niet dat er geen handel is (zie figuur 8). Het is economisch inefficiënt om 100 procent van de vraag produceren; 95 procent of 105 procent is economisch efficiënter omdat het mogelijk is om de productmix te optimaliseren op basis van de (veranderende) vraag. We verwachten daarom dat de jaarlijkse varkensvleesimport van China zich zal stabiliseren op ongeveer 2,5 tot 3 miljoen ton, waarbij spiervlees en orgaanvlees elk goed zijn voor ongeveer 50 procent van de totale volumes.

Gezien het bovenstaande principe van zelfvoorziening zullen grote importeurs in Zuidoost-Azië, zoals Vietnam en de Filipijnen, belangrijke exportbestemmingen blijven, ondanks hun toenemende zelfvoorziening. De concurrentie tussen exporteurs zal echter toenemen naarmate de markt kleiner wordt. Er zijn ook bestemmingen waar de invoer waarschijnlijk niet zal veranderen, bijvoorbeeld het VK, Zuid-Korea, Mexico en Japan, omdat hun zelfvoorzieningsgraad naar verwachting lager zal blijven.

Groeiende wereldwijde consumptie van varkensvlees zal handel ondersteunen

De wereldwijde consumptie van varkensvlees is de afgelopen jaren redelijk bestand gebleken tegen een aantal verstoringen en zal volgens de meest recente vooruitzichten van de OESO-FAO tot 2030 groeien, met een CAGR van 0,7 procent in de periode 2022-2030. Er wordt verwacht dat de afnemende inflatiedruk en het verdere herstel van AVP in Zuidoost-Azië en Azië het herstel van de consumptie in 2024 zullen bevorderen. Daarnaast zullen bevolkingsgroei en economische ontwikkeling de consumptiegroei op de langere termijn stimuleren in veel delen van de wereld, zoals Vietnam, de Filippijnen, Brazilië, Mexico en China. De verwachte daling van de consumptie in Europa zal worden gecompenseerd door groei in andere delen van de wereld.

Op een steeds meer concurrerende wereldmarkt moeten exporteurs verschillende strategieën toepassen om competitief te blijven of te worden in de export van varkensvlees. Diversificatie van exportbestemmingen blijft belangrijk om de beste karkaswaardering te krijgen, maar ook in het licht van een aantal mogelijke marktverstoringen, zoals ziekte-uitbraken, die de toegang tot een bepaalde markt plotseling kan beperken. Het opbouwen van sterke en langdurige relaties met afnemers is dus nuttig. Dit zal echter ook steeds belangrijker worden naarmate we een hogere mate van differentiatie tussen producten verwachten (bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid of dierenwelzijnsnormen). Meer zekerheid bij het op de markt brengen van dergelijke gedifferentieerde producten gaat de bedrijfsmodellen van verwerkers uiteraard helpen. Ook productkwaliteit en aandacht voor de behoeften van de klant zijn belangrijke factoren die het lagere prijsconcurrentievermogen kunnen compenseren. In alle gevallen zullen exporteurs flexibel moeten zijn in hun manier van werken. De wereldhandel is en blijft onderhevig aan veranderingen op korte termijn, en exporteurs moeten bereid zijn om hun activiteiten aan te passen om in te spelen op kansen en risico's.

Lees hier de Engelstalige studie: "World Pork Map 2023: Global Pork Trade Remains Dynamic"