Zuivelmarkt: schakelen naar de volgende fase van de cyclus

Rabobank heeft opnieuw de groeiverwachting voor melkproductie in belangrijke zuivel exporterende regio’s verlaagd. In het derde kwartaal daalde de groei jaar op jaar met 0,2%. Verdere daling wordt verwacht in de komende twee kwartalen, wat de groeiprognose voor 2024 nu op 0,3% brengt.

Nieuw-Zeeland

In oktober, de piek van het seizoen, waren de melkvolumes minder teleurstellend dan verwacht. Er was er een lichte daling in volume (in metrische tonnen), maar een kleine toename (0,9%) in kilogram vet en eiwit. Dit weerspiegelt de trend om meer kilogram vet en eiwit te produceren met minder koeien. Het Noordereiland had een trage start van het seizoen, maar verliezen werden gecompenseerd door gunstige melkproductie- en groeiomstandigheden op het Zuidereiland. Tegelijkertijd neemt de intensiteit van het El Niño-natuurfenomeen toe. De komende maanden wordt droger weer verwacht in het oosten en noorden van het land, terwijl de verwachtingen voor de westkust van het Zuidereiland juist wijzen op meer regen. Voor het gehele seizoen 2023-2024 (juni-mei) verwachten we een daling tot 2%.

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten is de melkproductie vier opeenvolgende maanden (juni-september) gedaald. Deze daling is het gevolg van een afname van de melkveestapel en van de melkproductie per koe. Vanwege de lage melkprijzen en negatieve marges eerder dit jaar waren melkveehouders genoodzaakt kosten te besparen, waaronder voerkosten, en opnieuw selecties te maken in het melkveebestand. De melkproductie is de komende maanden naar verwachting vrijwel stabiel, waarna het in de loop van 2024 positief zal toenemen. Hierdoor wordt de groei van het melkvolume voor het gehele jaar 2023 momenteel geschat op slechts 0,2%. Voor 2024 verwachten we voorlopig een groei van 1%.

Daling in melkaanvoer in EU en het VK

In het derde kwartaal is de groei van de melkaanvoer binnen Europa en het Verenigd Koninkrijk stabiel, maar er is sprake van een dalende trend (-0,1%). In juli was er nog sprake van een groei van 0,5%; dit is echter afgenomen tot een daling van 0,9% in september. Het grootste verlies in melkvolume was zichtbaar in Frankrijk (-3,2%), gevolgd door Italië (-3,2%) en Ierland (-1,9%). Polen daarentegen had een groei van 1,6%. Tijdens het derde kwartaal was er ook groei in melkvolume in Duitsland, Nederland en het VK. De verwachting is dat de groei in deze landen in september of oktober zal dalen. Dit komt door verschillende redenen, zoals de prijzen in dezelfde periode vorig jaar, slechtere marges en minder gunstige weersomstandigheden. Vorig jaar waren deze factoren juist gunstig voor hogere melkvolumes. In Nederland moeten we ook rekening houden met de negatieve invloed van blauwtong op de melkproductie per koe.

Daarom verwachten we dat de melkaanvoer in de EU en het VK in het vierde kwartaal met 0,8% zal dalen ten opzichte van het vierde kwartaal vorig jaar. Voor de eerste helft van 2024 verwachten we ook dalingen, namelijk 0,5% in het eerste kwartaal en 0,4% in het tweede kwartaal.

Sinds medio augustus zijn de Europese zuivelprijzen flink gestegen (zie figuur 3). De prijzen voor melkpoeders, zoals magere melkpoeder (MMP) en volle melkpoeder (VMP) zijn met respectievelijk 16% en 8,6% gestegen. Ook weipoeder (25%) en boter (13%) hebben een prijsstijging doorgemaakt. In de kaasmarkt is het beeld minder eenduidig. De prijs voor EU Goudse kaas blijft nagenoeg hetzelfde (+0,5% naar EUR 4,172 per ton), terwijl de spotprijs voor Goudse foliekaas aanzienlijk is gestegen met 19%. De prijs voor mozzarella is ook gestegen, maar met een kleiner percentage van 5,7%. Tegelijkertijd zijn de spotmelkprijzen verder gestegen. In Nederland lag de spotprijs medio november op €49 per 100 kilogram melk, terwijl dit medio augustus rond de €41 per 100 kilogram melk was. Dit laat zien dat er momenteel sprake is van een relatief krappe melkaanvoer en marktbalans.

Voor de eerste maanden van 2024 verwacht Rabobank een zijwaartse beweging in zuivelprijzen. De kaasmarkt blijft stabiel. Het is vooral afwachten in hoeverre de prijsstijgingen voor boter zullen doorzetten. De verwachting is dat de prijzen voor melkpoeder minder snel stijgen dan in de afgelopen periode. Dit komt door ontwikkelingen in China, Zuidoost-Azië en de concurrentie waarmee Europese melkpoeders te maken hebben in (Noord-)Afrika en het Midden-Oosten. Over het algemeen lijkt het erop dat de voorraadniveaus dit jaar lager zullen zijn dan vorig jaar.

Chinese zuivel importeren

In de eerste tien maanden van 2023 zijn de Chinese zuivelimporten jaar op jaar met 15% gedaald in vloeibare melk equivalenten. Dit komt door de sterke groei van Chinese melkaanvoer, die naar schatting 6,3% is, en een minder snelle toename van de zuivelconsumptie en voorraden. Toch zijn er signalen dat de marktsituatie langzaam verbetert. In de tweede helft van 2023 is de zuivelconsumptie hoger dan in de eerste helft van het jaar. Voor de tweede helft van 2023 en het jaar 2024 wordt zelfs een verdere verbetering van de vraag verwacht. Wat betreft de groei van de binnenlandse melkproductie wordt juist een afzwakking voorspeld, met een verwachte toename van 2,5% voor heel 2024. Deze afzwakking wordt toegeschreven aan verminderde winstmarges bij Chinese melkveebedrijven, als gevolg van dalende melkprijzen en stijgende kosten. Om de marktbalans in evenwicht te brengen, moeten de voorraden verder worden afgebouwd. Dit kan bijvoorbeeld door lagere importvolumes in het eerste kwartaal van 2024. Voor het gehele jaar 2024 wordt een bescheiden groei van zuivelimporten verwacht, namelijk 0,2% op basis van vloeibare melk equivalenten.

Europese inflatie van zuivel

In oktober bedroeg de jaarlijkse prijsstijging van zuivelproducten in Europa 5,6%, wat een afname is ten opzichte van de 17,7% in juni. Hoewel de prijzen nog steeds hoger liggen dan 2021, zijn er duidelijke verschillen tussen landen. In Duitsland en Nederland daalde de inflatie respectievelijk tot 4,7% en 2,6% in oktober, terwijl in Frankrijk het prijsverschil voor zuivelproducten ten opzichte van vorig jaar nog steeds op 11,2% ligt.

Wat betreft de vraag naar zuivelproducten in Europese foodservicekanalen is het beeld gestabiliseerd. Dit komt door het herstel van het besteedbaar inkomen voor consumenten, wat het gevolg is van stijgende lonen en afgenomen inflatie. Dit is een positieve ontwikkeling voor de consumptie van zuivelproducten in restaurants. Toch wordt verwacht dat een duidelijk herstel in de vraag (in volume) langzaam groeit en binnen een bepaalde bandbreedte zichtbaar zal zijn. Aan de onderkant van deze bandbreedte kunnen de hogere rentelasten voor consumenten deze trend beïnvloeden. Aan de bovenkant kunnen grootschalige promoties door foodserviceketen en restauranteigenaren de vraag in volume stimuleren. Dit is echter onwaarschijnlijk vanwege de voortdurende druk op marges als gevolg van hoge bedrijfskosten, waaronder arbeid, energie en ingrediënten.

Na eerdere prijsverlagingen heeft Fonterra, het Nieuw-Zeelandse zuivelbedrijf, onlangs de prognose voor de melkprijs voor het seizoen 2023-2024 (juni-mei) herzien. De prijs is aangepast van NZD 6,75 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer €32,50 per 100 kilogram melk) naar NZD 7,25 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer €35,00 per 100 kilogram melk). Deze aanpassing is deels gebaseerd op het herstel dat plaatsvond op de GDT-veilingen sinds september. Ondanks de opluchting door deze hogere melkprijs blijft de druk op de marges voelbaar voor Nieuw-Zeelandse melkveehouders.

Verenigde Staten: herstel in melkprijzen en marges

In de Verenigde Staten zijn de melkprijzen en marges de afgelopen maanden verbeterd, maar voor veel melkveebedrijven is het niet genoeg om de kosten volledig te dekken. De gemiddelde melkprijs (All-milk) steeg naar een voorlopige USD 21,00 per hundredweight (ongeveer € 42,50 per 100 kilogram melk) in september, ten opzichte van USD 17,40 per hunderdweight in juli (ongeveer € 34,00 per 100 kilogram melk). In de eerste helft van 2024 verwachten we een verdere verbetering van melkprijzen en marges. Onder andere voor de melkprijzen voor klasse III (melk verwerkt tot kaas) en klasse IV (melk verwerkt tot boter).

EU: betere melkprijzen in aantocht

De gemiddelde melkprijs in de EU is de afgelopen maanden weinig veranderd, van €43,73 in juli naar een voorlopige €43,47 per 100 kilogram melk (-0.6%) in oktober. In vergelijking met dezelfde maand vorig jaar is dit een daling van meer dan 23%. Voor Nederland, Duitsland, Ierland en Denemarken liep dit zelfs op tot meer dan 30%, met melkprijzen voor oktober van €40 tot €42 per 100 kilogram. Aangezien de kosten niet met hetzelfde niveau zijn gedaald, is de margedruk de afgelopen maanden aanzienlijk toegenomen.

Vooruitkijkend naar de eerste maanden van 2024 wordt een stijging van de melkprijzen verwacht op basis van recente verbeteringen van de zuivelprijzen, een relatief krappe marktbalans en lagere voorraadniveaus (zie figuur 5). Voor november en december hebben verschillende melkverwerkers al hogere melkprijzen aangekondigd.

In het derde kwartaal zijn de hoeveelheden zuivel die geëxporteerd werden iets afgenomen vergeleken met het tweede kwartaal, maar de groei blijft sterk in vergelijking met vorige jaren. De export volumes van boter (+32% of 14.300 ton) en volle melkpoeder (+15% of 8.800 ton) stijgen jaar op jaar. Ook de handelsvolumes van magere melkpoeder (9,3%) en kaas (5,6%) zijn flink toegenomen. Daarentegen nam de export van vloeibare melk (-6,9%) en weipoeders (-1,4%) wel af.

Voor de toekomst blijven concurrerende prijzen een uitdaging voor Europese basis zuivelproducten. Ook zal de beperkte melkaanvoer en beschikbaarheid invloed hebben op de handelsvolumes. Aan de andere kant zijn de referentiepunten voor het vierde kwartaal van dit jaar nog relatief laag. Daarom verwachten we dat de volumes in het komende kwartaal verder dalen, maar op jaarbasis nog altijd toenemen.

In het derde kwartaal van 2023 was de melkproductie in Nederland nagenoeg hetzelfde als in 2022, met slechts een klein verschil van +0,3%. In juli was er meer melk, en in augustus bleef het gelijk (zie figuur 6). Vanaf september 2023 is de melkproductie lager dan in dezelfde periode vorig jaar. Dit komt vooral doordat in 2022 het najaar gunstig was en de melkprijs erg hoog, wat boeren heeft aangemoedigd om meer melk te leveren. Het najaar van 2023 heeft echter lagere melkprijzen, druk op winstmarges en hogere kosten voor mestafvoer. Tegelijkertijd heeft Nederland te maken met een uitbraak van blauwtong en is 2023 hard op weg het natste jaar sinds jaren te worden volgens het KNMI. Het is daarom momenteel veel moeilijker om dezelfde hoeveelheid melk te produceren als in 2022. We verwachten dat de Nederlandse melkproductie daalt in november, december en het eerste kwartaal van 2024.

De melkprijzen in Nederland laten in het vierde kwartaal een stijging zien. Na een eerste verhoging in november (€1,25 per 100 kg) steeg de garantieprijs van FrieslandCampina voor december naar €46,31 per 100 kg. Gezien de recente ontwikkeling van de prijzen voor zuivelproducten, een relatief krappe markt en lage voorraden aan het einde van dit jaar, verwachten we dat de meeste andere melkverwerkers ook zullen volgen met hogere melkprijzen. Of deze stijging in 2024 zal aanhouden, hangt af van het product- en afzetportfolio van elke melkverwerker en zal niet altijd direct zichtbaar zijn in de prijzen.

Ondanks de verwachte en aangekondigde stijging van de melkprijzen blijven de kosten op bedrijfsniveau hoog. Een liquiditeitsbegroting geeft inzicht in de toekomstige financiële situatie. Het ontvangen van GLB-subsidies, belastingaangifte, extra mestafzetkosten en de jaarlijkse pacht en huur kunnen de financiën sterk beïnvloeden. Werk de liquiditeitsbegroting periodiek bij.

De komende jaren wordt de derogatie afgebouwd. Er is minder mestplaatsingsruimte. Het vinden van een passende oplossing is cruciaal, bijvoorbeeld door meer opslagruimte te creëren of maximaliseren van mestverwerking. Op nationaal niveau kan een snelle implementatie van de Landelijke Beëindigingsregeling bijdragen aan een betere balans tussen de mestplaatsingsruimte en de mestproductie.