Ondanks de energietransitie is ons elektriciteitsverbruik nog niet gestegen

Toen ik eind vorig jaar een artikel publiceerde met als titel ‘Niet meer elektriciteitsverbruik, toch volle netten. Wat is netcongestie en wat voor opties hebben bedrijven?’ kreeg ik via social media veel vragen. Wist ik wel zeker dat het elektriciteitsverbruik in Nederland de afgelopen tien jaar niet is toegenomen? De energietransitie zorgt er toch voor dat we meer elektriciteit (gaan) verbruiken? En hoe zit het met de elektriciteit die zonnepanelen produceren, wordt die wel meegenomen in de cijfers?

Op deze en andere vragen geef ik in deze column een antwoord.

1. Hoeveel elektriciteit verbruikt Nederland?

Volgens de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verbruikte Nederland in 2022 374 PJ aan elektriciteit. Dit staat gelijk aan ongeveer 104 miljard kWh. De afgelopen jaren schommelde het elektriciteitsverbruik een beetje, zie figuur 1 (y-as begint niet op nul), maar ten opzichte van tien jaar geleden is ons elektriciteitsverbruik nagenoeg hetzelfde gebleven ondanks een groeiende bevolking en economie. Over 2023 zijn nog geen volledige cijfers bekend, maar op basis van maandcijfers tot en met oktober ligt het elektriciteitsverbruik van afgelopen jaar ongeveer twee procent lager dan in 2022.

2. Welke sectoren verbruiken het meeste elektriciteit?

Figuur 2 laat zien dat het grootste deel van de in Nederland verbruikte elektriciteit naar de gebouwde omgeving gaat. Dit is het geheel van woningen, kantoren, scholen, winkels, cafés, restaurants en overige panden. In elke sector lag het elektriciteitsverbruik in 2022 (net iets) lager dan in 2012, behalve in de sector ‘Binnenlands vervoer’. De stijging in die sector komt volledig door toenemend elektriciteitsverbruik in het wegverkeer. In tien jaar tijd is dat elektriciteitsverbruik grofweg verzestigvoudigd, maar het bedroeg in 2022 alsnog pas 5,9 PJ.

In de landbouwsector nam het elektriciteitsverbruik tussen 2012 en 2020 elk jaar toe, om vervolgens weer te dalen. De daling tussen 2021 en 2022 is fors, namelijk ruim 30 procent. Dit is voor een groot deel te verklaren door de hoge elektriciteitsprijzen, waardoor vooral glastuinders minder elektriciteit hebben verbruikt.[1] Het effect van hoge elektriciteitsprijzen op het elektriciteitsverbruik is veel minder duidelijk waarneembaar in de industrie. In de gebouwde omgeving steeg het elektriciteitsverbruik in 2021 en 2022 zelfs licht.

[1] Het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouw beslaat ongeveer twee derde van het totale elektriciteitsverbruik van de landbouwsector.

3. Is het elektriciteitsverbruik van huishoudens gedaald?

Het elektriciteitsverbruik van huishoudens lag in 2022 niet hoger dan in 2012, zie figuur 3 (y-as begint niet op nul). Dit komt misschien als een verrassing aangezien het aantal huishoudens in die periode is toegenomen en we de afgelopen jaren steeds meer elektrische apparaten zijn gaan gebruiken. Maar blijkbaar zijn deze apparaten ook steeds zuiniger geworden, waardoor het totale elektriciteitsverbruik van huishoudens niet is toegenomen maar zelfs licht is gedaald.

4. Zit het eigen verbruik van zonnestroom wel in al deze cijfers?

Ja, de elektriciteit die zonnepanelen opwekken en die consumenten op dat moment direct verbruiken, is meegenomen in alle cijfers. Het CBS schat de hoeveelheid opgewekte zonnestroom in op basis van het opgestelde vermogen van zonnepanelen in Nederland. Voor 2022 komt het uit op 61 PJ aan opgewekte zonnestroom in totaal en 25,5 PJ aan opgewekte zonnestroom bij woningen. Hierbij geeft het CBS zelf aan dat er een onzekerheidsmarge is van 15 tot 20 procent. Stel dat het de hoeveelheid opgewekte zonnestroom bij woningen onderschat en deze eigenlijk 20 procent hoger ligt. Dan zou er dus ongeveer 5 PJ aan opwek (en verbruik) bijkomen in de cijfers. Slechts een deel van die 5 PJ is echter direct verbruik. Volgens Milieu Centraal is dit gemiddeld ongeveer 30 procent. De rest wordt geleverd aan het elektriciteitsnet en wordt dus gemeten. In het meest ongunstige geval mist het CBS dus 1,5 PJ (30 procent van 5 PJ) aan direct verbruik van zonnestroom bij woningen. Als we dit optellen bij de 80,5 PJ aan elektriciteit die huishoudens volgens het CBS in 2022 hebben verbruikt, dan is dit nog steeds minder dan de 84,1 PJ aan verbruik in 2012 en 2013.

De toename van het aantal zonnepanelen op Nederlandse daken is dus geen verklaring voor het afnemende elektriciteitsverbruik van huishoudens.

5. Gaat ons elektriciteitsverbruik toenemen naar 2030 en 2050 toe?

Op dit moment bestaat slechts 18 procent van ons energieverbruik[2] uit elektriciteit. Als Nederland aan alle klimaat- en energiedoelen wil voldoen, zal dit aandeel fors omhoog moeten, voornamelijk door elektrificatie van vervoer en warmteproductie en door de productie van waterstof. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schat in dat de vraag naar elektriciteit in 2030 ongeveer 32 tot 52 procent hoger ligt dan in 2022. Grote kanttekening bij deze cijfers is de congestieproblematiek op het elektriciteitsnet waar Nederland mee te maken heeft. Deze kan namelijk impact hebben op de snelheid waarmee we ons energieverbruik kunnen elektrificeren.

Naar 2050 toe zal de vraag naar elektriciteit nog verder stijgen. Zowel TNO als Netbeheer Nederland heeft scenario’s opgesteld die aangeven hoe het energiesysteem van Nederland er in 2050 kan uitzien. Deze scenario’s zijn geen verwachtingen, maar mogelijke ontwikkelrichtingen om dan een klimaatneutraal energiesysteem te hebben. Volgens deze studies zou de vraag naar elektriciteit kunnen verdubbelen of zelfs verdrievoudigen. Dus heb geduld, want de toename van het elektriciteitsverbruik komt er aan.

Deze column is eerder verschenen bij EnergiePodium.

[2] ‘Energieverbruik’ is hier gedefinieerd als het totale finale energieverbruik: het energieverbruik van eindgebruikers.