Is 2024 het jaar van contractinnovatie in de zorg?

Eind 2023 zijn de regioplannen in het kader van het Integraal Zorg Akkoord (IZA) bekend gemaakt. In de indrukwekkende hoeveelheid plannen staan goede ideeën en intenties om samen de zorg te verbeteren. Tegelijkertijd de vraag hoe we al die plannen snel in de praktijk kunnen brengen. Veel van deze plannen vragen namelijk om vervolg initiatieven. Denk aan het opzetten van een regionale digitale infrastructuur, nieuwe bestuursmodellen en aanpassingen van wetten en regels, bijvoorbeeld over bekostiging en mededinging.

Opvallend is ook dat veel plannen de ambitie uitspreken om de focus te verleggen naar preventie en samenredzaamheid. Een goed idee, we weten tenslotte dat veel zorgkosten voortkomen uit ongezond gedrag, vaak gerelateerd aan een ongezonde leefomgeving. De huidige wet- en regelgeving helpt helaas niet echt bij de plannen van het IZA. De verschillende bestuurlijke akkoorden, zoals het Woon/Zorg akkoord (WOZO), Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en de Green Deal 3.0, geven wel een richting aan, maar om dit echt te doen slagen, moeten wetten en regels het ook mogelijk maken. Er is weinig draagvlak voor het inzetten van een nieuwe stelselwijziging. De grote vraag is nu wat het toekomstige kabinet gaat doen.

Het IZA, en ook andere bestuurlijke akkoorden op landelijk niveau, hebben een lange termijn perspectief. Echter, de harde realiteit op korte termijn is dat veel zorginstellingen voor grote financiële uitdagingen staan. Vooral de structurele en doorwerkende effecten van recent afgesloten CAO’s, samen met de hoge kosten voor het inhuren van personeel buiten loondienst (PNIL) door tekorten op de arbeidsmarkt en algemene prijsstijgingen, leggen een aanzienlijke druk op het vaak al beperkte rendement van zorginstellingen. Met grote interesse en tegelijkertijd ook de nodige zorg zien we de jaarrekeningen van 2023 tegemoet, die de komende maanden worden gepubliceerd. We verwachten dat het gemiddelde rendement van zorginstellingen verder zal verslechteren en dat meer instellingen rode cijfers zullen presenteren. Dit vraagt om directe interventies en herstelmaatregelen.

Dit kan leiden tot een spanning tussen de lange termijn ambities van het IZA en de korte termijn noodzaak om positieve financiële resultaten te behalen. De uitdaging is, ook voor zorginstellingen die niet in de financiële problemen verkeren, om de strategie in lijn te brengen met de regionale plannen van het IZA en tegelijkertijd voldoende rendement te behalen om noodzakelijke investeringen te kunnen doen. Natuurlijk zitten zorginstellingen (en banken) niet te wachten op financiële tegenvallers. Maar als het dan toch gebeurt, schuilt er ook een kans in om de urgentie die dan ontstaat te benutten als een stimulans voor de beoogde transformatie in de zorg, zoals beschreven in het IZA.

In voorgaande jaren was het gebruikelijk dat zorgaanbieders en zorginkopers (zoals zorgverzekeraars, zorgkantoren en gemeenten) zorginkoop contracten afsloten op basis van het principe prijs/product maal volume (= PxQ). Vaak werden deze jaarlijks opnieuw onderhandeld, en soms waren er meerjarencontracten, al dan niet met plafondafspraken.

Het IZA streeft ernaar om ‘de juiste zorg op de juiste plaats’ (DJZODJP) te realiseren. De focus ligt niet langer op het onderhandelen over de hoeveelheid geleverde zorg, maar op het waarborgen van de juiste zorg. Dit vereist meer samenwerking tussen zorgaanbieders, inclusief het sociaal domein. Om dit gedachtegoed in de praktijk te brengen, is contractinnovatie noodzakelijk. Van jaarcontracten gebaseerd op PxQ (waar volume centraal staat) naar meerjarencontracten die “waarde-gedreven” zijn. De afgelopen maanden zien we dat er inderdaad meer waarde-gedreven zorgcontracten worden afgesloten, wat een positieve ontwikkeling is, en voor ons als bank van groot belang. Voor de lange termijn leningen die Rabobank verstrekt, is het cruciaal dat zorgaanbieders en zorginkopers contracten sluiten met een gezamenlijke toekomstvisie. Niet alleen moet de inhoud van het contract kloppen, maar het moet ook voldoende financiële ruimte bieden aan zorginstellingen om te blijven investeren, bijvoorbeeld in digitalisering en duurzaamheid van de bedrijfsvoering (waaronder gebouwen en wagenparken). Als een lening van Rabobank daarvoor nodig is, moet de onderliggende businesscase solide zijn, met voldoende kasstroom om rente en aflossing te kunnen betalen. Vanwege de vele onzekerheden in de afgelopen jaren, zoals de COVID-pandemie en sterk stijgende kosten, zien we dat veel investeringsplannen van zorginstellingen zijn uitgesteld. Het is nu zaak dat daar snel verandering in komt.

Vaak wordt gezegd dat er meer geld beschikbaar moet worden gesteld voor de zorgsector. Deze bewering komt regelmatig vanuit partijen binnen de zorg, maar ook politici gebruiken dit argument om bij kiezers in de smaak te vallen. Hiermee weten ze vaak de gevoelige snaar van burgers te raken. Onze visie is dat er binnen de huidige financiële kaders van de zorg (zowel op sector niveau als op instellingsniveau) meer ruimte is voor investeringen dan vaak wordt aangenomen. Een van de redenen hiervoor is dat er instellingen zijn die ook in de huidige uitdagende marktomstandigheden zowel inhoudelijk als financieel goed presteren. Het behalen van goede resultaten vraagt wel om een ondernemende en creatieve aanpak, en meer kennis wat betreft de belevingswereld van stakeholders.

Zorgaanbieders die visie en leiderschap tonen (bijvoorbeeld door strategische keuzes te maken en een solide bedrijfsvoering te voeren) zijn aantrekkelijk voor zorg inkopende partijen om langdurige contracten mee af te sluiten. Dit biedt voor Rabobank een goede basis om daar op aan te sluiten met op maat gemaakte financieringscontracten. In zo’n combinatie zou de instelling voldoende financiële ruimte moeten hebben om rente en aflossing aan de bank te kunnen betalen voor noodzakelijke investeringen. Als een instelling bijvoorbeeld aanzienlijk wil investeren in verduurzaming, zijn er aantrekkelijke financieringsproducten beschikbaar, zoals lagere rentetarieven en/of langere afschrijvingstermijnen. Sommige investeringen verdienen zichzelf ook op korte termijn terug, bijvoorbeeld met isolatiemaatregelen en lokale opwekking van zonne- en/of windenergie. Dit is niet alleen gunstig voor de zorgaanbieder, maar ook voor de zorgverzekeraar en banken, die zich immers allemaal hebben verbonden aan klimaatdoelstellingen. Dit komt uiteindelijk ten goede aan individuele burgers en patiënten en de samenleving als geheel.

Rabobank roept zorgaanbieders op om hun strategie grondig te herzien en doortastende keuzes te maken. Maak concrete meerjarenafspraken over de financiële gevolgen hiervan met zorgverzekeraars, zorgkantoren en/of gemeenten. Betrek Rabobank al in een vroeg stadium bij het gezamenlijk ontwikkelen van een meerjaren investeringsplan en een passend financieringsarrangement. Maak gebruik van de inhoudelijke expertise van Rabobank op het gebied van vastgoed, digitalisering, duurzaamheid en preventie (bijvoorbeeld op het gebied van voeding en gezondheid). In de samenwerking tussen zorginstelling, zorginkoper en Rabobank is het mogelijk om met dezelfde financiële middelen veel meer klantwaarde te creëren. Als er toch nog financiële obstakels zijn, kan de pot van 2,8 miljard euro aan transitiemiddelen worden aangesproken.