Meer aandacht nodig voor watermanagement in de industrie

De industrie is verantwoordelijk voor maar liefst 25% van het totale waterverbruik. In de industrie wordt water voor verschillende doeleinden gebruikt. De meest voorkomende zijn:

1. Koeling: industriële processen genereren warmte die afgevoerd wordt om apparatuur te beschermen en te behouden. Water wordt gebruikt als koelmiddel in systemen zoals koeltorens en warmtewisselaars.
2. Reiniging en spoelen: water wordt gebruikt om apparatuur, producten en installaties te reinigen en te spoelen. Dit is vooral belangrijk in sectoren zoals de voedingsmiddelenindustrie, waar hygiëne van groot belang is.
3. Proceswater: in veel industrieën wordt water direct gebruikt in het productieproces. Bijvoorbeeld in de chemische industrie, waar water als oplosmiddel of reactiemedium wordt gebruikt.
4. Stoomproductie: water wordt omgezet in stoom voor gebruik in energieopwekking en andere industriële processen. Stoom wordt gebruikt om turbines aan te drijven, chemicaliën te verwerken en producten te steriliseren.
5. Transport en distributie: water wordt gebruikt om materialen te transporteren, bijvoorbeeld in de papierindustrie, waar papierpulp met water wordt verplaatst.

De bron van het water voor de industrie is verschillend. Het kan afkomstig zijn uit opgepompt grondwater, oppervlaktewater (zout of zoet) of leidingwater. Leidingwater komt weliswaar ook uit grondwater of zoet oppervlaktewater, maar wordt door drinkwaterbedrijven gezuiverd zodat we het kunnen drinken. En ook al gebruikt de industrie niet het meeste leidingwater, toch gaat ongeveer 20% van het leidingwater naar de industrie.

Recentelijk hebben waterbedrijven en waterschappen de noodklok geluid. De beschikbaarheid en kwaliteit van drinkwaterbronnen, grondwater en oppervlaktewater, staan onder druk. Het watersysteem bereikt zijn grenzen door droogte, verzilting en een toenemende vraag naar water door bevolkingsgroei en economische ontwikkeling. Ook is het steeds ingewikkelder om water te zuiveren door toenemende vervuiling van onder andere medicijnen, PFAS stoffen en microplastics. Zonder actie zullen industriebedrijven in de problemen komen. Bij daadwerkelijke tekorten is wettelijk bepaald hoe we het resterende zoet water verdelen. In deze zogenaamde ‘verdringingsreeks’ komt de industrie als laatste aan de beurt; vitale functies zoals dijkbewaking, natuur, drinkwatervoorziening en de energiesector hebben voorrang. Dit is geen theoretisch scenario: in 2023 was deze situatie bijna werkelijkheid geworden.

Hoewel de situatie regionaal verschilt, hebben nu al zeven van de tien drinkwaterbedrijven aangegeven dat ze onvoldoende reserves hebben. Er is geen aansluitplicht vastgelegd in de waterwet voor bedrijven (wel voor huishoudens). Drinkwaterbedrijven weigeren nu soms al grootgebruikers aan te sluiten of capaciteit van aansluitingen te vergroten. Ook het oppompen van grondwater wordt steeds verder aan banden gelegd. Er ontstaat zelfs congestie op het Nederlandse waternet, wat een bedreiging vormt voor de groei van de Nederlandse industrie. Dat is een van de redenen waarom voormalig minister Harbers (IenW) in juni van dit jaar een plan met de Tweede Kamer heeft gedeeld. Het doel van dit plan is om het drinkwatergebruik van zakelijke gebruikers in 2035 met 20% te reduceren ten opzichte van de referentieperiode 2016-2019.

Het gebruik van water in het productieproces is helaas niet het enige probleem voor de industrie. Ook de lozing van water levert steeds meer uitdagingen op. Dit komt onder andere door de Kaderrichtlijn Water (KRW), een Europese richtlijn die sinds 2000 geldt. Deze richtlijn heeft als doel om de kwaliteit van al het oppervlaktewater en grondwater in Europa te bereiken en te behouden. Hiervoor zijn duidelijke doelen gesteld voor 2027. Europese lidstaten, waaronder Nederland, moeten dan laten zien dat het voldoet aan de gestelde kwaliteitsnormen.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) waarschuwt in een advies uit 2023 dat Nederland waarschijnlijk niet zal voldoen aan de KRW-doelen met het huidige beleid. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is in 2023 gestart met een impulsprogramma om aanvullende maatregelen te nemen, onder andere om de verontreiniging van grond- en oppervlaktewater door chemische stoffen te verminderen. Dit betekent dat industriële bedrijven meer druk zullen ervaren en dat vergunningen strenger worden. Hier zijn enkele gevolgen:

Klimaatverandering leidt niet alleen tot waterschaarste, maar ook tot hevigere regenbuien. Veel industriebedrijven zijn gevestigd op bedrijventerrein waar vaak veel asfalt ligt. Hierdoor kan het regenwater niet goed wegstromen, wat schade kan veroorzaken aan panden op dat terrein. Van de 100.000 hectare aan bedrijventerreinen in Nederland is slechts 1% groen. Bovendien zijn 87% van de 3.500 bedrijventerreinen gevoelig voor wateroverlast bij hevige neerslag. Verder is de verwachting dat de gevoelstemperatuur op een zomerse dag op een bedrijventerrein over dertig jaar kan opgelopen tot 40,8 graden. Dit kan bedrijfsprocessen ernstig vertragen of zelfs stilleggen voor meerdere dagen. Daarnaast heeft het impact op werknemers die op deze bedrijfsterreinen werken. Als bedrijven nu niet ingrijpen, zal de impact van klimaatverandering alleen maar toenemen.

Daarom moeten bedrijven beginnen met klimaatadaptatie, zoals het aanleggen van meer groen op bedrijventerreinen. Groene zones met gras en bomen helpen, omdat ze verkoeling bieden tijdens warme dagen en het regenwater beter door de bodem laten infiltreren. Dit vraagt wel om grote investeringen.

In de afgelopen decennia hebben relatief kleine investeringen en operationele verbeteringen Nederlandse waterleveranciers in staat gesteld de waterprijzen voor drinkwater laag te houden. Hierdoor werd water zelfs goedkoper in vergelijking met andere goederen en diensten. In 2022 lagen de waterprijzen voor huishoudens 22% lager dan in 1997. Industriële watergebruikers betaalden 14% minder dan in 2017. Maar in 2023 begonnen de waterprijzen te stijgen, met een gemiddelde verhoging van 14% tot 15% voor huishoudens en industriële gebruikers. De verwachting is dat de prijzen verder zullen stijgen.

Er is een duidelijke trendbreuk zichtbaar. De totale investeringen van Nederlandse waterbedrijven zullen tot 2029 waarschijnlijk met 50% toenemen om te voldoen aan bevolkings- en economische groei, klimaatverandering en watervervuiling. Hierdoor zullen de waterprijzen ongetwijfeld verder stijgen, zoals RaboResearch al eens heeft onderzocht. Dit kan voor grootverbruikers van water tot financiële problemen leiden.

Om waterproblemen aan te pakken, moeten bedrijven in de industrie goed watermanagement toepassen. Vaak kunnen zelfs kleine aanpassingen in het productieproces al meer dan 10% water besparen. Enkele voorbeelden:

Voor een grotere reductie van (afval)water zijn ingrijpendere maatregelen nodig, zoals:

Het reduceren van watergebruik en/of afvalwater alleen is niet voldoende. De Nederlandse industrie heeft ook behoefte aan nieuwe innovaties. Gelukkig hebben we in Nederland een rijke traditie in het omgaan met water. Het is dan ook niet verrassend dat hier veel innovatie plaatsvindt op het gebied van watermanagement. Zo zijn er bedrijven die decentrale waterzuiveringssystemen en modulaire waterzuiveringsinstallaties ontwikkelen. Andere bedrijven zetten in op circulair denken om het watergebruik duurzaam te maken, bijvoorbeeld door omgekeerde osmose (RO) te gebruiken. Deze technologie zuivert proces- en afvalwater zeer effectief, waardoor bedrijven het kunnen hergebruiken. Ook zijn er initiatieven zoals Susphos en Fulvic, dat grondstoffen en mineralen terugwint uit afvalwater en grondwater. Het zo circulair mogelijk gebruik maken van water is de enige echte oplossing op lange termijn.

Nederland kan als voorbeeld dienen in de strijd tegen waterproblemen, net zoals de Deltawerken na de watersnoodramp een voorbeeld waren van hoe om te gaan met wateruitdagingen. Eén ding is zeker: de wereldwijde problemen met de beschikbaarheid en kwaliteit van water zullen toenemen, net als de behoefte aan innovatieve oplossingen.