Detail- en groothandel: op weg naar een digitale, circulaire toekomst

De retailmarkt heeft de afgelopen twintig jaar enorme veranderingen doorgemaakt en dat houdt de komende twintig jaar zeker aan. Technologie, verduurzaming en demografische ontwikkelingen blijven gevolgen hebben voor de retailmarkt. Ook tekorten aan arbeid, ruimte en grondstoffen vormen een uitdaging.

De detailhandel is essentieel voor de Nederlandse economie en draagt bij aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van steden en dorpen. Maar het beeld verandert. Het aantal fysieke winkels neemt af. Hoewel de winkels die overblijven een sociale meerwaarde bieden vergeleken met online winkelen, verdwijnen er steeds meer kleine winkels. Om te overleven blijft het noodzakelijk om aanpassingsvermogen te hebben en de klant centraal te stellen. In deze update lees je welke transities invloed hebben op de sector en waar nieuwe kansen ontstaan.

Transities op het gebied van arbeidsmarkt, digitalisering en duurzaamheid

Retailers moeten zich aanpassen aan de nieuwe arbeidsmarkt, die kampt met vergrijzing en personeelstekorten. Digitalisering en automatisering kunnen de arbeidsproductiviteit verhogen, maar deskundig personeel in fysieke winkels blijft belangrijk. Daarnaast zijn een sterke digitale strategie en het optimaal benutten van data-analyse en personalisatie cruciaal. Om zich te onderscheiden, moeten retailers meer bieden dan alleen productverkoop, zoals service, beleving en duurzaamheid. Circulariteit speelt een steeds belangrijkere rol in de waardeketen van de retailsector. De milieu-impact ontstaat grotendeels in de productieketen, vaak op verre locaties. Retailers moeten zich daarom richten op duurzamer ontwerp, productie en logistiek om hun ecologische voetafdruk te verkleinen.

Kansen vanuit transities

Transities bieden kansen voor nieuwe aanbieders met unieke concepten. In deze sector zullen altijd nieuwe winnaars opstaan: de omzet blijft significant, net als de sociale meerwaarde in dorpskernen en stadscentra. Ondernemers moeten blijven inspelen op macro- en sectortrends. Het is belangrijk om de klant centraal te zetten, strategie aan te passen als dat nodig is, te digitaliseren en verduurzamen. Op die manier blijft de markt zich ontwikkelen en groeit de sector naar een duurzamere, circulaire en inclusieve toekomst.

Energie, waardeketen en circulariteit

De CO2-voetafdruk van de non-food sector is slechts een klein deel van de totale waardeketen. De detailhandel is de laatste schakel naar de consument. De productieketen heeft de grootste impact op het milieu.

Verduurzaam eigen onderneming

Toch zijn er manieren voor ondernemers om duurzamer te worden. Dat kan bijvoorbeeld door:

Zulke investeringen zijn niet alleen goed voor het milieu, maar door de kostenbesparingen vaak ook goed voor de winst.

Steeds meer verplichtingen

Deze investeringen worden wel steeds minder vrijwillig. Het verduurzamen van vastgoed, inclusief energie labels, is vaker verplicht. Ook zien we meer emissievrije binnensteden ontstaan en door nieuwe wetgeving zullen niet-duurzame producten in 2040 niet meer verkrijgbaar zijn. Dit komt door strengere Europese regels op het gebied van consumentenbescherming, duurzaamheid, digitalisering en internationale handel. Grote bedrijven zullen deze druk als eerste voelen en moeten zorgen voor meer transparantie en traceerbaarheid in de keten, duurzamer produceren en het hergebruik van reststromen bevorderen.

Schaarste aan grondstoffen

Wet- en regelgeving is één drijfveer van deze transities. Maar vooral het gebrek aan grondstoffen, waardoor producten minder beschikbaar zijn, gaat een rol spelen. Retailers, groothandels en producenten moeten daarom samen aan de slag om reststromen efficiënt in te zamelen en om te zetten naar nieuwe grondstoffen. Een soepele klantreis voor reststromen wordt daarmee net zo belangrijk als die voor aankopen. Europa speelt hierin een cruciale rol.

In een globaliserende wereld kunnen producenten, ook uit andere landen, consumenten zelf bereiken en bedienen. Dit heeft gevolgen voor retailers die producten importeren om in Nederland met marge door te verkopen en dit zet ook een nieuwe norm voor prijs- en waardeperceptie.

Het dichter bij huis brengen van de productie, ook wel nearshoring genoemd, wordt steeds belangrijker voor circulaire businessmodellen. Dit biedt kansen om grondstoffen in Europa te houden en maakt de Europese en Nederlandse detailhandel veerkrachtiger en weerbaarder.

Dankzij duurzame innovaties van ondernemers zal de echte prijs (‘true price’) steeds dichter bij de marktprijs komen. Dit zorgt ervoor dat de consumentenprijs concurrerend blijft. Producten worden steeds duurzamer gemaakt en zijn makkelijker te repareren en te recyclen zodat consumenten steeds meer worden aangemoedigd om hun spullen langer te gebruiken.

Kansen door uniek aanbod en verticale integratie

Kleinere spelers hebben weinig invloed op de productie van de goederen die ze verkopen. De toeleveringsketens zijn vaak lang, ingewikkeld, internationaal en ondoorzichtig. En dat vergroot de risico’s. Het is makkelijker om goed met prijs en marge om te gaan als je een niche-assortiment hebt en verticaal geïntegreerd bent, dan als je een assortiment hebt dat makkelijk online te vergelijken is. Uniek zijn in je aanbod is belangrijk om op te vallen. Door zoveel mogelijk verticaal te integreren, kunnen retailers exclusiviteit creëren met hun eigen design, signatuur, productie en prijsstelling. Zo worden zij zelf de regisseur van de waardeketen. Steeds meer merken gaan ook direct naar de consument en slaan de handel over. De trend om de waardeketen te willen controleren en te regisseren (verticalisering) zet steeds verder door.

In de snel veranderende wereld van retail is innovatie essentieel. Generatieve kunstmatige intelligentie (Gen AI) biedt retailers veel mogelijkheden om de klantreis te verbeteren en klantloyaliteit te verhogen. Maar er ligt ook een nieuwe dreiging op de loer.

Kansen vanuit Gen AI

Gen AI kan helpen bij het personaliseren van de klantreis, het verbeteren van de klantenservice en het creëren van creatieve marketingcampagnes. Door data-analyse en machine learning kunnen retailers aanbevelingen doen die precies passen bij de voorkeuren en behoeften van elke klant. Dit leidt tot meer tevreden klanten en herhaalaankopen. AI-gedreven chatbots en virtuele assistenten kunnen 24/7 klantenservice bieden en daarmee zorgen voor een soepele en efficiënte klantbeleving. Daarnaast kunnen retailers met Gen AI unieke en gepersonaliseerde marketingcampagnes maken, wat hun marketing effectiever maakt en meer klanten aantrekt.

Bedreigingen door AI-agents

De opkomst van AI-agents vormt een nieuwe uitdaging. Deze persoonlijke AI-assistenten helpen consumenten bij het vinden van de beste deals en producten, ongeacht het platform. Dit betekent dat zelfs als een retailer een geweldig platform heeft, de klant door de AI-agent mogelijk wordt doorverwezen naar een concurrent.

Om die uitdagingen aan te pakken, moeten retailers actief strategieën ontwikkelen. Ze moeten zich richten op een unieke klantbeleving die AI-agents moeilijk kunnen nabootsen, investeren in eigen AI-technologie en data-driven besluiten nemen. Of inzetten op samenwerking met AI-agent platforms.

Door slim gebruik te maken van AI-technologie en te focussen op een unieke klantbeleving, kunnen retailers profiteren van de voordelen van generatieve AI en tegelijkertijd de bedreigingen van AI-agents beheersen. Met de juiste aanpak kunnen retailers succesvol navigeren in dit nieuwe tijdperk van kunstmatige intelligentie.

De uitdagingen in de detail- en groothandel in Nederland zijn terug te zien in het aantal faillissementen. In het derde kwartaal van 2024 is het aantal faillissementen aanzienlijk gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 2023. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (zie figuur 1) kwam het aantal faillissementen in de detail- en groothandel in het derde kwartaal uit op 210, tegenover 155 in hetzelfde kwartaal een jaar eerder.

Toch kunnen we nog altijd niet spreken van de gevreesde faillissementsgolf. Ter vergelijking: in het derde kwartaal van 2019 lag het aantal faillissementen in deze sectoren op 186. Het aantal faillissementen ligt in het laatste kwartaal hoger dan voor de coronacrisis, maar is dus nog niet schrikbarend hoog.

Als we naar de onderliggende cijfers kijken, dan zien we vooral faillissementen in de handelsketen richting de consument (groothandel in non-food). Het aantal faillissementen tot en met het derde kwartaal van 2024 ligt in die sector inmiddels op 106. Dat ligt bijna op het niveau van heel 2023 (108). Verder is van de in totaal 568 faillissementen in de detail- en groothandel 274 faillissementen toe te schrijven aan de detailhandel. En daar zijn de faillissementen van onder meer Blokker, The Body Shop en Stella nog niet in opgenomen omdat die in het vierde kwartaal vielen.

Dat uitgerekend in deze sectoren relatief veel faillissementen plaatsvonden, is geen verrassing meer. Dit zijn sectoren met heel veel ondernemers, sectoren die gevoelig zijn voor de conjunctuur en sectoren die veel klappen hebben gehad tijdens de coronaperiode. Hoewel de lockdowns alweer lang geleden lijken, voelen deze sectoren de na-effecten nog steeds.

Toch vallen de cijfers in economische zin mee, al snappen we goed dat ieder faillissement ook een hoop verdriet en schade met zich meebrengt voor iedereen die het betreft.

Retailers moeten blijven meebewegen

Retailers moeten de komende jaren blijven meebewegen om zich staande te houden. Blijf de klant op de eerste plek zetten, doe aan digitalisering en automatisering om de productiviteit te verhogen. Ook is het belangrijk om gebruik te maken van AI. Die technologieën kunnen worden ingezet om de klantbeleving te verbeteren. Een andere aanpassing is de verduurzaming van de sector. Dat heeft niet alleen impact op het milieu, maar kan door de kostenbesparingen ook impact hebben op de winst. Om te overleven is het inspelen op die transities noodzakelijk en dat is van groot belang voor de Nederlandse economie, waar de detail- en groothandel een essentieel onderdeel van is.