Wetgeving en verduurzaming in de binnenvaart: wat staat ons te wachten?

De binnenvaartsector streeft naar nagenoeg emissieloos vervoer in 2050. Om dit te bereiken, wordt de komende jaren nieuwe wetgeving ingevoerd. Regelgeving die de meeste impact zal maken, zijn RED III en ETS2. Sinds de invoering van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) in 2024 ligt de focus van ondernemers vooral op de verplichtingen die deze richtlijn met zich meebrengt. Sommige bedrijven hebben een directe rapportageverplichting, terwijl anderen hier indirect mee te maken hebben. Toch komt er binnenkort regelgeving aan die iedere ondernemer direct raakt en een grote bijdrage zal leveren aan de doelen van de Green Deal. In figuur 1 zijn de tijdslijnen van deze wetgeving en ambities weergegeven.

Daarnaast kan binnen twee jaar aanvullende wetgeving worden aangekondigd. Op 14 oktober 2024 heeft de Europese Raad formeel nieuwe richtlijnen voor luchtkwaliteit aangenomen. Op locaties waar veel industrie is, zullen er mogelijk nieuwe regels worden ingevoerd om de emissies te reduceren, wat ook de binnenvaart kan raken. Daarom is het cruciaal om naast CO₂ reductie ook in te zetten op verdere vermindering van stikstofemissies.

De herziene richtlijn hernieuwbare energie (RED III) heeft grote impact op de binnenvaart. RED III stelt dat minimaal 14,5% van de energie die in de binnenvaart wordt gebruikt, afkomstig moet zijn van hernieuwbare bronnen. Dit betekent een aanzienlijke verschuiving naar biobrandstoffen of andere duurzame energiebronnen, zoals waterstof, methanol of batterijen. Voorlopig blijven de kosten van deze duurzame opties hoger dan diesel, maar de nieuwe wetgeving zal het kostenverschil geleidelijk verkleinen.

In 2027 wordt ETS2 ingevoerd, een emissiehandelssysteem dat geldt voor alle fossiele brandstoffen in Nederland. Het systeem werkt met een maximum aan emissierechten, het zogenaamde plafond, dat elk jaar wordt verlaagd. Hierdoor wordt jaarlijks een CO₂ reductie van circa 5% gerealiseeerd (zie schema in figuur 2). Als binnenvaartondernemer hoef je niet zelf emissierechten te verhandelen; dat doet de brandstofleverancier. De kosten voor emissierechten worden wel doorberekend in de dieselprijs. Dit stimuleert bedrijven om te investeren in schonere technologieën en processen.

Een logisch gevolg van deze maatregelen is dat brandstofkosten zullen stijgen. Vooral ondernemers met een hoog brandstofverbruik krijgen te maken met forse operationele kosten, tenzij deze kosten in contracten met klanten zijn opgenomen. Dan zijn de extra kosten voor de klanten. Hoe groot de kostenstijging precies wordt, is lastig te voorspellen. De Europese Commissie schat dat de prijs van één emissierecht in 2030 rond de € 48 zal liggen. Wat neerkomt op ongeveer 13 cent per liter diesel. Er zijn Europese afspraken gemaakt om de prijsimpact te beperken.

De urgentie om te verduurzamen is hierdoor groot. In tegenstelling tot eerdere jaren wordt het met de nieuwe wetgeving steeds belangrijker om inzicht te bieden in hoeveel je bespaart, en dit kan dan ook beter worden beloond. Een milieulabel kan daarbij een extra stimulans bieden.

1. Brandstofreductie

Brandstofreductie kan op verschillende manieren worden bereikt:

2. Gebruik van alternatieve brandstoffen

Alternatieve brandstoffen zijn bijvoorbeeld biobrandstoffen en synthetische brandstoffen. Biobrandstoffen worden geproduceerd uit biomassa zoals plantaardig materiaal of afval. Synthetische brandstoffen zijn koolstofarme brandstoffen, kunstmatig geproduceerd met groene elektriciteit. Met alternatieve brandstoffen kunnen CO₂ emissies tot circa 90% worden gereduceerd. Voor stikstof zal de impact minder groot zijn.

3. Zero-emissie

Bij zero-emissie varen is het schip volledig geëlektrificeerd en gebruikt het waterstof, batterijen of andere volledig emissieloze technologieën. Dit resulteert in een emissiereductie van 100%.

Verduurzaming begint met brandstof besparen. Met de aankomende regelgeving helpt dit niet alleen om emissies te verlagen, maar ook om operationele kosten te drukken. Een belangrijke eerste stap is inzicht krijgen in je brandstofverbruik met behulp van datamanagement. Hiermee kun je je totale verbruik monitoren, eerste besparingen realiseren en analyseren hoeveel vermogen je echt nodig hebt aan boord. Dit inzicht is waardevol, vooral wanneer je in de toekomst overstapt op een elektrische aandrijving. Veel schepen hebben namelijk meer vermogen dan nodig, wat extra kosten met zich meebrengt. Bij het kiezen van een nieuwe motor, bijvoorbeeld bij nieuwbouw of retrofit, is het essentieel om het benodigde vermogen nauwkeurig te bepalen. Hoewel de binnenvaart per ton/km veel minder CO₂ uitstoot dan wegtransport, gaat de verduurzaming in het wegtransport snel. Om concurrerend te blijven, moet de binnenvaart verder verduurzamen. Sterker nog, dit biedt kansen om bij te dragen aan de Europese ambitie om meer vervoer van de weg naar het water te verschuiven.

Kijk op de korte termijn naar quick wins, zoals efficiënter varen. Dit kan door in gesprek te gaan met je klanten en je personeel of door zelf nog beter te kijken naar waar je kan besparen. Voor grotere investeringen en besparingen hangt het af van de mogelijkheden per schip.