De Nederlandse export naar het VK: Brexit toont gelijkenissen met de voorbijlandvaart van de achttiende eeuw

Bijna tien jaar geleden kozen de Britten ervoor om zich af te scheiden van de Europese Unie. In veel economische analyses is op dit moment begrijpelijkerwijs veel aandacht voor de geopolitieke ontwikkelingen, de herverkiezing van Donald Trump en de gevolgen daarvan voor de handelsrelaties met de Verenigde Staten. Maar de handel dichter bij huis verdient ook aandacht. Want ondanks eerdere twijfel over de praktische haalbaarheid ervan is de Brexit inmiddels al vijf jaar een feit. Het sentiment en het geopolitieke spectrum zijn intussen veranderd: in april houden de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een bijeenkomst om de handelsrelatie tussen het vaste land en de Britse eilanden weer wat aan te halen. Tijd om de balans op te maken: wat kunnen we na een half decennium zeggen over de gevolgen van de Brexit voor de handel tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk?

We kijken naar de omvang van de Nederlandse handel met het VK nu en schatten in hoeveel groter deze had kunnen zijn als het VK zich nooit had afgescheiden van de EU. De totale gevolgen van de Brexit voor de relatie tussen het VK en Nederland zijn natuurlijk groter dan die van handel alleen. Denk bijvoorbeeld aan foreign direct investment (FDI) en de onderlinge kennisuitwisseling nu de migratie van het continent naar het eiland en vice versa beperkt is.

Volgens de ruwe data exporteert Nederland sinds 2020 minder naar het VK. Ging voor de Brexit nog ongeveer 8% van onze export die kant op, erna is dat percentage afgezwakt tot zo’n 6% (zie figuur 1).

In hoeverre kunnen we dit lagere aandeel van het VK in de Nederlandse export toerekenen aan de Brexit? Het antwoord op deze vraag benaderen we via een simpele regressieanalyse waarbij we corrigeren voor het effect van de coronacrisis. Ook deze snelle berekening (zie bijlage) laat zien dat Nederland significant minder naar het VK exporteert. Er gaat sinds 2020 een bedrag van rond de 4,5 miljard Amerikaanse dollar per jaar minder vanuit Nederland richting de Britse eilanden. Ter vergelijking: in 2022 exporteerde Nederland voor zo’n 38 miljard Amerikaanse dollar naar het VK. Een vervolgvraag is wat de impact hiervan is op de Nederlandse economie.

Kijken we wat dieper naar de handelsstromen, dan zien we dat de lagere Nederlandse export vooral komt door minder wederuitvoer (zie figuur 2). Dat is de export van producten die Nederland niet zelf maakt, maar die naar Nederland worden geëxporteerd om vervolgens weer verder te worden vervoerd. Voor 2020 ging gemiddeld tussen de 8% en 10% van alle door Nederland doorgevoerde producten naar het VK, in 2023 is dat percentage gedaald tot 4%. De uitvoer van Nederlands product nam juist weer toe na 2020.

Nederland exporteert vooral minder machines, elektronische apparatuur en kleding naar het VK. In figuur 3 zien we bijvoorbeeld dat Nederland na 2020 minder elektronische apparatuur naar het VK exporteerde. Bij niet-gebreide kleding (zie figuur 4) is die daling nog groter. In 2019 ging nog iets meer dan 15% van alle door Nederland geëxporteerde kleding naar het VK, maar in 2022 was dat iets minder dan 3%. Het lijkt erop dat het VK deze producten nu rechtstreeks via China of een ander Zuidoost-Aziatisch land koopt, omdat de totale Britse importcijfers nauwelijks zijn veranderd. Dat Nederland een minder belangrijke rol speelt in de doorvoer is niet heel gek, gezien de extra handelsbarrières die de Brexit heeft opgeworpen. De strategische positie van Nederland werd daardoor voor het VK minder belangrijk.

Binnen de food en agri-sector zien we dat bijvoorbeeld de Spaanse en Nederlandse tomaten aan marktaandeel hebben verloren binnen het VK. Kwam 40% van de Britse geïmporteerde tomaten in 2019 nog uit Nederland, in 2023 is dat aandeel gezakt naar 34%. Voor Spaanse tomaten daalde het aandeel van ongeveer 30% in 2019 naar 18% in 2023. Deels hebben Spaanse en Nederlandse exporteurs er overigens zelf voor gekozen om naar andere bestemmingen te exporteren, omdat de Brexit voor extra logistieke problemen en administratieve lasten zorgde. Daarnaast was er voldoende vraag vanuit andere markten. Voor fruit ziet het plaatje er hetzelfde uit als voor kleding en computers: dat was voornamelijk al doorvoer. Het VK haalt het fruit waarschijnlijk nu zelf rechtstreeks vanuit Peru of Zuid-Afrika.

Voor bloemen en planten nam het exportaandeel naar het VK af met circa 17%. Toch is Nederland nog altijd verreweg de grootste speler als het gaat om de import ervan door het VK: ongeveer 64% van de totale Britse import van bloemen en planten komt uit Nederland. Het bundelen van pakketten of het samenstellen van een gemengde bos bloemen gebeurt nu waarschijnlijk vaker in het land van herkomst of in het VK zelf.

Rond de achttiende eeuw had Nederland te maken met zogenoemde voorbijlandvaart. Dit was een methode van de Britten en de Fransen om de Amsterdamse stapelmarkt, een markt waar goederen werden verzameld voordat ze verder werden vervoerd, te vermijden en daarmee de Nederlandse economie te raken.

Bijna drie eeuwen later omzeilen de Britten door de Brexit opnieuw de Nederlandse markt, hoewel de beweegredenen hierachter volledig anders zijn dan in de achttiende eeuw.

Nederland verdient veel met de export van het eigen product, maar het verdient ook zeker aan zijn havens die goederen opslaan en overslaan. De functie van de Nederlandse havens is historisch en belangrijk voor Nederland. Toch is het lastig om de daadwerkelijke impact op de Nederlandse havens te bepalen van de lagere doorvoer vanuit Nederland naar het VK. Meer doorvoer naar andere landen compenseert mogelijk de afgenomen doorvoer naar het VK.

Om de effecten van de Brexit op de directe handel tussen Nederland en het VK te schatten, moeten we een filter gebruiken voor de coronaperiode, die net als de Brexit plaatsvond in 2020. Dit doen we door een lineaire relatie te schatten tussen de categorieën van verhandelde goederen tussen Nederland en het VK met een Brexit-variabele en een bbp-variabele van het importerende land. Deze relatie staat afgebeeld in figuur b1.

De Brexit-variabele gaat ervan uit dat er twee relaties zijn, één voor 2019 en één daarna. Als die relatie statistisch significant is, concluderen we dat Brexit de handel heeft beïnvloed door de waarde van de resulterende Brexit-coëfficiënt. Omdat de handel en het bbp ook in dezelfde richting kunnen bewegen zonder dat ze echt aan elkaar gerelateerd zijn, hebben we de data eerst gedifferentieerd. Daardoor kunnen we schatten hoe een verandering in handel wordt beïnvloed door een verandering in het bbp en door de voor-en-na Brexit-variabele. De meest robuuste resultaten krijgen we als we geaggregeerde productcategorieën gebruiken in plaats van productcategorieën. Dit is een veelvoorkomend verschijnsel: aggregatie heeft het effect van het middelen van extreme veranderingen. Onze resultaten laten zien dat zoals verwacht de handel toeneemt wanneer het bbp toeneemt. De Brexit-variabele is statistisch significant en negatief. Dit impliceert dat de Brexit de Nederlandse export naar het VK heeft verminderd.

We gebruiken de BACI-handelsdataset van de CEPII, die jaarlijkse, bilaterale handelsgegevens bevat vanaf 1995 voor ongeveer vijfduizend gestandaardiseerde producten. Deze gegevens worden vaak gebruikt in handelsanalyses omdat ze in balans zijn in de zin dat CEPII-analisten een schattingsproces gebruiken om gerapporteerde exporten van land A naar land B gelijk te maken aan gerapporteerde importen van land B uit land A; niet-gebalanceerde gegevens garanderen die één-op-één-relatie niet.