De toekomst van eiwit- en vlinderbloemige gewassen in Nederland

De teelt van eiwit- en vlinderbloemige gewassen is goed mogelijk in Nederland. Een voorbeeld hiervan zijn de peulvruchten. Peulvruchten maken al langer deel uit van het Nederlandse bouwplan. In 1987 bereikte het areaal een piek van 45.000 hectare, gestimuleerd door Europese landbouwsubsidies. Na hervormingen van het Europese landbouwbeleid in 1992 nam het areaal met peulvruchten snel af. De afgelopen jaren groeit de teelt weer licht. In 2024 beslaat het ongeveer 6.700 hectare, goed voor 1,2% van het totale akkerbouwareaal (zie figuur 1). Sinds 2020 is er een stijging van ruim 2.500 hectare zichtbaar. Toch blijft de oppervlakte beperkt in vergelijking met andere teelten, zoals te zien in onderstaande figuur.

De productie van plantaardige eiwitten en de marktvraag stijgen licht. Deze ontwikkeling sluit aan bij de doelstelling van de Nationale Eiwitstrategie: een gezonde balans tussen dierlijke en plantaardige eiwitten in ons dieet in 2030. Het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) stimuleert de teelt van eiwitrijke en vlinderbloemige gewassen, omdat deze bijdragen aan een betere bodem. Telers ontvangen hiervoor een hogere premie uit het GLB. Door aangepaste wet- en regelgeving maken agrariërs de keuze hun bouwplan te hierzien. Hierdoor keren stikstofbindende eiwitgewassen terug in het bouwplan.

De vraag naar eiwitten zal door verschillende factoren wereldwijd de komende jaren structureel toenemen. Op dit moment bestaat de eiwitconsumptie in Nederland voor 60% uit dierlijk en 40% uit plantaardige eiwitten. Nederland en andere Europese landen zijn echter nog sterk afhankelijk van de import van plantaardige eiwitten. In 2020 is de Nationale Eiwitstrategie gepresenteerd met als doel de zelfvoorziening te vergroten.

De teelt van vlinderbloemige en eiwitrijke gewassen draagt bij aan een duurzamer voedselsysteem en een betere gezondheid voor mens, dier en natuur. In 2022 werd in dit kader de Green Deal Eiwitrijke Gewassen gelanceerd.

Rabobank committeerde zich in 2022 aan de Green Deal Eiwitrijke Gewassen, samen met ruim vijftig andere organisaties. Doelen van de Green Deal:

De bijdrage van Rabobank aan de Green Deal Eiwitrijke Gewassen ligt in het bevorderen van ketensamenwerking om plantaardige eiwitten van Nederlandse bodem op het bord te krijgen. Deze samenwerking is gerealiseerd binnen het Plant Protein Forward-programma. Sinds de lancering in mei 2024 zijn verschillende ketens ontwikkeld of in ontwikkeling, waaronder de eerste keten Dutch Edemame. Momenteel wordt gewerkt aan de ketenontwikkeling van lupine, veldbonen en Nederlandse soja.

Tijdens de looptijd van drie jaar werkt Plant Protein Forward nauw samen met Eiwitboeren van Nederland. Eiwitboeren van Nederland wordt ondersteund door Rabobank. Deze samenwerking richt zich op het opbouwen van plantaardige eiwitketen van Nederlandse bodem en het delen en opbouwen van kennis. De toegevoegde waarde van deze teelten wordt financieel vertaald naar robuuster verdienmodel voor de agrariër. Dit draagt bij aan versterking van de economische positie van Nederlandse telers binnen de plantaardige eiwitketen. De toegevoegde waarde draagt bij aan duurzamere landbouw, met voordelen voor bodem, biodiversiteit en de maatschappij.

De teelt van eiwitrijke en vlinderbloemige gewassen biedt voordelen voor bodem, water en biodiversiteit, maar brengt voor telers ook extra kosten met zich mee. Voor de groei van deze teelt speelt true value een belangrijke rol. In de agrofoodvisie van Rabobank produceert de landbouwsector in 2040 in Nederland voedsel en groene producten in evenwicht met de omgeving. Om dit te bereiken is een systeemverandering nodig, met true value als basis.

Wat is true value?

De aanpak van true value maakt verborgen kosten en opbrengsten van de landbouw zichtbaar. Dit zijn kosten en opbrengsten waaraan we momenteel geen economische waarde toekennen, maar die wel van invloed zijn op onze brede welvaart. True value betekent dat de kosten en opbrengsten van natuur, klimaat, milieu, gezondheid en dierenwelzijn worden meegenomen in de prijs van voedsel.

Voor de toekomst van eiwit- en vlinderbloemige gewassen in Nederland is het belangrijk dat de teelt voldoende inkomen oplevert voor de akkerbouwer. Dit is mogelijk als true value de norm is in de Nederlandse landbouw. Lees meer over true value en de effecten van de agrarische sector op de brede welvaart in ons eerder verschenen onderzoek.

De Nationale Eiwitstrategie heeft een ambitieuze doelstelling van 100.000 hectare eiwitgewassen. Dit omvat echter ook diervoedergewassen, zoals luzerne. Om dit te realiseren, dragen initiatieven zoals Plant Protein Forward, Eiwitboeren van Nederland, het GLB en true value bij aan de verdere ontwikkeling van deze sector. Zie figuur 3 voor een overzicht van deze ontwikkelingen.

De voedselketen begint bij de consument. In een eerder door Rabobank gepubliceerde trendrapportage is beschreven hoe de consument verandert en steeds vaker kiest voor duurzamere en gezondere producten. Eiwit is een essentiële voedingsstof die de mens dagelijks nodig heeft. Op dit moment komt het grootste deel van onze eiwitconsumptie uit dierlijke bronnen. Er zijn echter verschillende ontwikkelingen gaande:

Na een sterke groei in de afgelopen jaren is de vraag naar plantaardige vlees- en zuivelalternatieven in 2022 tijdelijk teruggevallen. Toch verwachten we dat dit marktsegment zich herpakt en doorgroeit richting 2030 (zie figuur 3). Dit sluit aan bij onze eerder gepubliceerde analyses over de eiwittransitie. Innovatie en samenwerking zijn cruciaal om deze transitie te versnellen. Veel innovatie richt zich op het ontwikkelen van betere vlees- en zuivelvervangers, met verbeteringen in smaak, textuur en productietechnieken.