Het concurrentievermogen van de Nederlandse economie bezien vanuit lonen en productiviteit

Meteen de diepte in? Lees de volledige studie.

In Nederland is er discussie over de ontwikkeling van de lonen in relatie tot inflatie en arbeidsproductiviteit. Werkgeversorganisaties en De Nederlandsche Bank waarschuwen ervoor dat te hoge loongroei de concurrentiepositie kan ondermijnen, terwijl vakbond FNV pleit voor een inhaalslag van de lonen. Naast loonkosten zijn ook andere kosten zoals die van energie, grond en grondstoffen van belang voor de concurrentiepositie van onze sectoren, net als het ondernemingsklimaat. In Europa en Nederland speelt een bredere vraag over het internationale concurrentievermogen. Oud-ECB-president Mario Draghi heeft hierover in 2024 een uitgebreid rapport gepubliceerd. RaboResearch brengt de ontwikkeling en het niveau in kaart van de loonkosten per eenheid product voor exporterende sectoren, en draagt zo bij aan de analyse van de internationale concurrentiepositie van Nederland.

De loonkosten p.e.p. zijn in de afgelopen jaren gestegen, maar minder hard in exporterende sectoren. In binnenlandse dienstensectoren met een lage productiviteitsgroei, zoals onderwijs en zorg, groeien de lonen op de lange termijn mee met sectoren met een hoge productiviteitsgroei. De loonkosten per eenheid product veranderen niet alleen door trends in loonkosten en productiviteit binnen dezelfde economische activiteiten, maar ook door samenstellingseffecten. Bijvoorbeeld wanneer hoogproductieve bedrijven sneller groeien.

Sinds 2015 zijn de loonkosten p.e.p. in Nederland sneller gestegen dan in de eurozone als geheel, maar Nederland is geen uitschieter. We verwachten dat de loonkosten p.e.p. in Nederland tussen 2023 en 2026 sneller stijgen dan in de eurozone. Het verschil is echter niet groot genoeg om het huidige beeld sterk te veranderen.

Een trendanalyse van de loonkosten p.e.p. geeft een onvolledig beeld van het concurrentievermogen van onze economie, omdat ook de uitgangspositie belangrijk is. De door ons uitgevoerde niveauvergelijking laat zien dat Nederland een relatief goede uitgangspositie heeft (figuur 1). De loonkosten p.e.p. zijn lager dan gemiddeld in de eurozone. Opvallend is dat Duitsland relatief hoge loonkosten p.e.p heeft, maar toch een overschot op de lopende rekening. De VS heeft lage loonkosten p.e.p., ondanks structurele handelstekorten. Het handelstekort van de VS hangt onder meer samen met de rol van de dollar als reservevaluta.

Nederland heeft een structureel overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Ook dit wijst op een goede uitgangspositie van Nederland als het gaat om het internationale concurrentievermogen, aangezien dit overschot vooral te danken is aan een handelsoverschot. Andere factoren, zoals pensioenvermogen in het buitenland en de aanwezigheid van multinationals, spelen echter ook een rol.

Tussen de Nederlandse sectoren zijn grote verschillen in concurrentiekracht bezien vanuit de loonkosten p.e.p. Ten opzichte van de eurozone hebben de sectoren handel, machinebouw en farmaceutische industrie hun concurrentievoordeel vergroot. Sectoren zoals chemie, landbouw, vervoer en opslag, de voedingsmiddelenindustrie en ICT staan juist onder druk. Veel van deze sectoren zijn energie-intensief en hebben te lijden onder de afgelopen jaren fors gestegen energiekosten. Ten opzichte van de VS hebben sectoren zoals handel en machinebouw een gunstige concurrentiepositie. De loonkosten p.e.p. in de ICT-sector, de overige industrie en de textiel-, kleding- en lederindustrie lopen in Nederland veel harder op dan in de VS.

Sectoren met gestegen loonkosten p.e.p. ten opzichte van de eurozone hebben vaak een hogere loongroei én een achterblijvende productiviteitsontwikkeling (figuur 2). De figuur laat zien hoe de loonkosten p.e.p. zich in Nederland tussen 2015 en 2023 hebben ontwikkeld ten opzichte van de eurozone, en splitst het verschil met de eurozone uit in de bijdrage van de ontwikkeling van loonkosten en de ontwikkeling van productiviteit. Nederland wordt relatief goedkoper als de loonkosten minder hard stijgen dan elders en/of als de productiviteit harder stijgt.

Ten opzichte van de VS is de dynamiek anders: sectoren met hoge loonkosten p.e.p. hebben de schade beperkt door minder sterke loongroei (figuur 3). Op de lange termijn is de productiviteitsontwikkeling in exporterende sectoren leidend voor de loonontwikkeling: door productiviteitsstijging kunnen lonen toenemen zonder dat de concurrentiepositie verslechtert.

Hoge energieprijzen hebben een grote impact op energie-intensieve sectoren. De gasprijzen in Europa zijn veel hoger dan in de VS, wat het concurrentievermogen van sectoren zoals de chemische industrie beïnvloedt. Ook de elektriciteitsprijzen en aansluitingskosten zijn hoger in Nederland dan in de VS en veel andere landen. Al met al drukt dit ons concurrentievermogen.

In welke mate verdere loongroei in verschillende sectoren mogelijk en wenselijk is, laat zich aan de hand van onze studie niet goed beantwoorden. Onze studie richt zich namelijk alleen op loonkosten, terwijl voor het concurrentievermogen van bedrijven alle kostenverschillen met het buitenland van belang zijn. Verder zijn er ook binnen hoofdsectoren grote verschillen tussen bedrijfstakken en individuele bedrijven.

Lees de studie Het concurrentievermogen van de Nederlandse economie bezien vanuit lonen en productiviteit

Dit artikel verscheen in verkorte vorm ook bij MeJudice.