Wat is de (Green) Deal voor Nederlandse agrariërs?

De Green Deal is het vlaggenschip van de huidige Europese Commissie. Met de Green Deal wil de Commissie drie ambities waarmaken: 1) ontwikkelen van een klimaatneutrale economie en samenleving, 2) loskoppelen van economische groei van grondstoffengebruik (circulaire economie) en 3) herstellen van biodiversiteit. De ambities van de Green Deal worden via strategieën zoals de Farm to Fork-strategie, Biodiversiteitsstrategie voor 2030 en het Fit for 55-pakket doorvertaald naar sector- en themaspecifieke doelen.

Hieronder is een overzicht gegeven van de tien belangrijkste thema’s die de land- en tuinbouw direct raken. Voor de meeste hiervan zijn doelstellingen opgenomen in de Green Deal of onderliggende strategieën. Duidelijk is dat de thematiek breed is, en dat de doelen hoog zijn met (reductie-)doelstellingen tot wel 50 procent. Een deel van deze doelen is wettelijk vastgelegd, voor andere zijn wetten in voorbereiding en een deel is niet vastgelegd in wetten. Deze nuancering is belangrijk omdat wettelijk verankerde doelen verplichtend zijn en minder ruimte geven voor flexibiliteit.

In een uitgebreide analyse is per thema geanalyseerd in hoeverre de doelstellingen van de EU al wetten zijn, wat de afstand tot de doelen is en de mate waarin deze doelen de landbouwsectoren raken. Op hoofdlijnen is het beeld dan als volgt:

Hoge impact: broeikasgassen (1), waterkwaliteit (2), biodiversiteit (3) en gewasbeschermingsmiddelen (4), omdat de doelen hoog zijn en wettelijk zijn/worden vastgelegd. Over gewasbeschermingsmiddelen heeft een recente stemming in het Parlement over het wetsvoorstel dat de sustainable use of plant protection products behandelt geen meerderheid opgeleverd. Het is aan de Raad om te bezien of het voorstel definitief wordt afgewezen of niet. Hiermee is de toekomst van het belangrijkste wetsvoorstel op het gebied van gewasbescherming erg onzeker geworden. Op de thema’s met hoge impact heeft de Europese land- en tuinbouw nog een lange weg te gaan voordat de doelstellingen zijn bereikt. Denk in het geval van Nederland bijvoorbeeld aan het thema biodiversiteit en de stikstofopgave in het kader van de vogel- en habitatrichtlijn. Dit vereist een ingrijpend maatregelenpakket met naar verwachting een hoge impact.

Gemiddelde impact: nieuwe, groene verdienmodellen (5) en antibiotica (6). Wat betreft nieuwe, groene verdienmodellen levert de Green Deal-wetgeving interessante kansen op voor nieuwe inkomstenbronnen (biogas, circulaire economie en koolstofvastlegging) die land- en tuinbouwbedrijven vrijwillig kunnen realiseren. Qua antibiotica is de reductiedoelstelling (-50 procent) niet in wetgeving opgenomen en valt er Europees nog een substantiële verlaging te bereiken zonder dat daarmee het economisch resultaat direct onder druk komt (zie WUR-onderzoek naar de reductie van antibioticagebruik in Nederland). Daarom wordt de impact van wetgeving op beide thema’s als gemiddeld gezien.

Beperkte impact: biologische landbouw (7) en bodemgezondheid (8). Qua biologische landbouw wordt primair gewerkt met een Europees actieplan en vrijwillige regelingen. Door het vrijwillige karakter is de impact hiervan beperkt. Qua bodemgezondheid ligt het accent van wetgeving vooralsnog op monitoring, waardoor de impact eveneens beperkt is.

Onbekend: op het gebied van dierenwelzijn heeft de Commissie vooralsnog geen nieuwe wetgeving gepubliceerd. Eind 2023 wordt een voorstel over diertransport verwacht.

Europese wetgeving bepaalt grotendeels de milieugebruiksruimte voor landbouw in Nederland. Deze wordt kleiner. Lees meer over de Nederlandse milieugebruiksruimte via deze link.

Met de Green Deal wil de Europese Commissie een nieuwe balans brengen tussen economie, klimaat en biodiversiteit. In discussies over de Green Deal - vooral binnen de land- en tuinbouwsector - gaat het vaak over de vele en hoge doelstellingen. In deze discussie zouden echter ook de mogelijke voordelen moeten worden meegenomen voor een meer genuanceerd beeld (figuur 2).

Aan de ene kant is de Green Deal namelijk een concrete stap naar verduurzaming. Hiermee geeft Europa invulling aan internationale klimaat- (Parijs-akkoord) en biodiversiteitsambities (Montreal-akkoord). Daardoor kan Europa mogelijk internationaal een voortrekkersrol vervullen en daarvan op termijn ook (economisch) profiteren. Daarnaast zorgt de Green Deal ervoor dat er een meer gelijk speelveld binnen Europa ontstaat. Door verduurzaming te stimuleren, worden ook de ontwikkeling en het gebruik van innovaties versneld (bijvoorbeeld technieken voor precisielandbouw, veredeling van nieuwe rassen en biologische alternatieven voor chemische gewasbescherming). Aan de andere kant bevat de Green Deal hoge doelstellingen voor een breed scala aan thema’s. Het vereist een grote verandering van (conventionele) methoden en soms ook investeringen om de vele ambities van de Green Deal waar te maken. Bovendien kan de wereldwijde concurrentiekracht van de Europese landbouw onder druk komen te staan. Dit speelt vooral voor bedrijven die op markten buiten Europa actief zijn. Tot slot is er mogelijk een negatieve impact op productievolumes. Het is vooralsnog moeilijk in te schatten welke effecten meer gewicht in de schaal leggen.

In juni 2024 vinden Europese verkiezingen plaats. Dit betekent dat er op een aantal thema’s spannende tijden aanbreken. Wat gaat er bijvoorbeeld gebeuren met het wetsvoorstel voor sustainable use of plant protection products met daarin de doelstelling om het gebruik met 50 procent te reduceren? Dat het Europees Parlement dit voorstel eind november verwierp, zorgt voor nieuwe onzekerheid over toekomstige wetgeving voor gewasbescherming. Ook voor het te publiceren Commissievoorstel over diertransport zijn de verkiezingen een belangrijke mijlpaal. Gaat het huidige Parlement nog meebeslissen over dit voorstel of is dit aan een nieuw Parlement dat anders is samengesteld? De tijd zal het uitwijzen.