Samenwerken aan toekomstbestendige arbeid land- en tuinbouw

Personeel zoeken voor de land- en tuinbouw draait niet alleen om het vinden van productiemedewerkers. Het gaat ook om kwaliteit van medewerkers, het goed behandelen van mensen, de stijgende kosten van arbeid en het regelen van huisvesting en andere voorzieningen voor arbeidskrachten uit het buitenland. Op lange termijn zal de agrarische sector behoorlijk veranderen. Dat komt voornamelijk door technologische innovaties in bijvoorbeeld automatisering en digitalisering. Aangezien deze veranderingen en de vraag om arbeiders in de hele sector spelen, moeten ondernemers verder kijken dan vandaag, het huidige oogstseizoen en het eigen erf.

Voor een sector met veel piek- en seizoenswerk is flexibele arbeid een uitkomst. Denk hierbij aan werkzaamheden die niet het hele jaar door gedaan worden zoals het plukken van appels, het wieden van onkruid in de biologische teelt en het laden van kippen in de pluimveesector. Het gedeelte werk dat door flexwerkers wordt gedaan is in de afgelopen vijftien jaar toegenomen, terwijl agrarische ondernemers en hun eigen gezinsleden minder in de sector werken. Hoewel er voordelen aan flexibele arbeid zijn, is de onzekere beschikbaarheid van arbeidskrachten een risico. Zo is in vergelijking met 2016 het aantal vacatures in de land- en tuinbouw verdubbeld en geven veel meer bedrijven aan dat het personeelstekort een belemmering is (bron: CBS). Dit heeft te maken met de toenemende werkgelegenheid en dus concurrentie voor werkgevers in Nederland, maar ook met de toegenomen welvaart in midden- en oost-europa (zie Figuur 1). Daardoor is het moeilijker om arbeidsmigranten te werven.

Door ingrijpende ontwikkelingen blijft arbeid ook op lange termijn een thema dat aandacht vraagt van agrarische ondernemers. Bedrijven worden namelijk groter en complexer. Daarnaast zullen veel processen automatisering. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van robots om ziektes op te zoeken in bloembollen of drones om schadelijke insecten onschadelijk te maken in een kas. Daarnaast speelt digitalisering een steeds grotere rol, bijvoorbeeld door het volgen van ziektes bij planten of dieren via de mobiele telefoon.

Het werk bij agrarische bedrijven verandert door deze ontwikkelingen. Daardoor komen er veel interessante functies bij die vragen om speciale vaardigheden. Daar zijn meer technisch opgeleide mensen, data-analisten, ICT-ers en managers voor nodig. Tegelijkertijd worden sommige taken door de samenwerking met machines juist eentoniger en soms zelfs zwaarder. Zo bepalen machines vaker het tempo van werkzaamheden, bijvoorbeeld bij het inpakken van komkommers.

Land- en tuinbouwondernemers kunnen op veel manieren werken aan een arbeidsbehoefte die klaar is voor de toekomst, zowel dichtbij als ver weg. We zien hiervoor drie mogelijke oplossingen. Die kun je vaak beter samen oppakken: met concurrenten, andere schakels in je keten, maar ook partijen buiten de agrarische sector. Zo heb je meer budget en een groter bereik.

Door technologie in te zetten, kun je het personeelstekort deels oplossen. Robots kunnen bijvoorbeeld zwaar werk overnemen, maar ook eentonig werk. Van simpele handelingen, tot ingewikkelde processen. Zo is techniek in te zetten om onkruid te wieden, pallets op te stapelen, met drones problemen te signaleren of automatisch je voorraad aan te vullen.

Als robots een handje komen helpen in je bedrijf, moet je je medewerkers natuurlijk niet vergeten. Zorg ervoor dat ze prettig kunnen samenwerken met de robots door bijvoorbeeld te zorgen voor prettige werkkleding zoals gehoorbeschermers en goede schoenen. Maar zorg er ook voor dat je werknemers voldoende sociale contacten houden in hun werk. Misschien logisch, maar niet onbelangrijk om te noemen: behandel de mensen die met robots werken niet als robots.

Nieuwe medewerkers aantrekken? Dan is het imago van de sector belangrijk. Verkoop dus de sector door jongeren aan te spreken. Dat doe je door samen te werken met scholen en universiteiten en bijvoorbeeld een tussenjaar aan te bieden. Maar je maakt ook goede reclame voor je bedrijf door bijvoorbeeld vlogs te maken. Je trekt mensen ook aan door goede werkomstandigheden te bieden: een fijne werkplek, goede huisvesting en opleidingen bijvoorbeeld. Kijk ook eens verder dan je sector, bijvoorbeeld voor functies binnen de ICT. Daar kan de technologie binnen je bedrijf ook gelijk van profiteren.