Steden dubbel getroffen door corona

‘Een man weet niet wat ie mist, maar als ze er niet is, weet een man pas wat ie mist’. Aan deze tekst van De Dijk moet ik in deze coronacrisis vaak denken. Ons jachtige leven kwam ineens tot stilstand en we ervaren hoe zeer we contact met andere mensen nodig hebben. We missen niet alleen onze naasten, maar ook collega’s, teamgenoten en toevallige ontmoetingen in café, theater of op het perron.

Gedwongen thuiswerken en reisbeperkingen maken ons duidelijk hoe vaak en hoe ver we iedere dag onderweg waren. Twee op de drie Nederlanders werkt in een andere gemeente dan die waar hij of zij woont, een op de drie in een andere regio. Vrienden, familie en collega’s wonen vaak niet om de hoek, maar in een ander deel van het land. Door de corona-nood gedwongen zoeken we het nu dichter bij huis. Ook in de steden lijkt er iets als ‘noaberschap’ te ontstaan.

De afgelopen maanden voelde Nederland zowel rustiger aan dan voorheen, als drukker. Minder files, lege treinen, maar ook meer wandelaars en volle terrassen overdag in de voorsteden. Stel nu, dat corona een systeemverandering met zich meebrengt. Niet langer elke dag de trein in of de snelweg op, maar een deel van de week of zelfs permanent thuiswerken. Uitgaande van wat vuistregels omtrent verschillen in de mogelijkheden tot thuiswerken per beroep en sector zou het woon-werkverkeer tussen gemeenten zomaar kunnen halveren. De concentratie van werkzame personen in de grote werkgelegenheidscentra zou afnemen doordat mensen thuis werken en niet meer daar waar hun werkgever is gevestigd. Aangezien deze centra vaak ook veel inwoners tellen, is deze daling van de concentratie niet groot. Het ‘ruimtelijke patroon’ van Nederland verandert er nauwelijks door.

Mogelijk belangrijker zijn de gevolgen voor het verhuisgedrag. Werkgelegenheid is, naast studie, relatie of woning en woonomgeving, vooral tijdens het ‘spitsuur van het leven’ een belangrijke reden om te verhuizen. Als we echter niet meer of veel minder vaak naar kantoor hoeven te reizen, scheelt dat een belangrijke reden om te verhuizen. Op honderd thuiswerkenden scheelt dat misschien wel vijf verhuizende personen. Hierdoor zouden de grote werkgelegenheidscentra – en hun voorsteden – wel flink worden getroffen. Steden als Amsterdam, Zwolle en Eindhoven zouden hun instroom zomaar met een kwart of meer kunnen zien teruglopen. Het landelijke gebied zou het aantal inwoners per saldo zien toenemen doordat minder mensen vertrekken.

Zo’n kentering in het verhuispatroon zou wél een forse verandering van het Nederlandse ‘ruimtelijke patroon’ betekenen. We zouden weliswaar nog altijd 300.000 woningen te kort komen, maar de plek waar deze woningen moeten komen te staan zou een andere kunnen worden. Niet langer zou woningbouw voornamelijk moeten plaatsvinden in de steden (de Randstad), maar ook in landelijke gemeenten (elders). Zo zou corona – onbedoeld – kunnen bijdragen aan het bestrijden van het tweekoppige monster van congestie in het westen en krimp in perifere en landelijke regio’s. Congestie en krimp: ‘een man weet niet wat ie mist, maar als het er niet is, mist ie het ook niet’.

Eerder verschenen bij Reformatorisch Dagblad.