Verkiezingsuitslag: een liberale economische koers?

De grote winnaars zijn de VVD en D66, zowel in absolute zetelaantallen als in zetelwinst. Samen zijn zij goed voor bijna 60 van de 150 zetels. FvD haalt de grootste zetelwinst (+6), maar blijft met acht zetels een relatief kleine partij. Daarnaast staan deze verkiezingen in het teken van de ‘kleine winnaars’: nieuwkomers Volt, JA21, Bij1 en BBB die samen acht zetels wisten binnen te slepen. De zetelwinsten gingen vooral ten koste van het CDA, GroenLinks en de SP, die samen 16 zetels verloren. Opvallend is ook dat de partijen op de rechterflank (PVV, FvD, JA21) nu samen groter zijn dan de linkerflank van PvdA, SP en GroenLinks.

De uitslag zorgt voor een redelijk overzichtelijke coalitievorming. VVD en D66 zijn daarin hoogstwaarschijnlijk de vaste deelnemers en ook het CDA heeft een grote kans om mee te doen. Zij bezetten gezamenlijk 73 zetels, dus is er nog één partij nodig voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Voor de plek van de vierde partij lijken ChristenUnie en PvdA de meest waarschijnlijke gegadigden: beide hebben geen verliezen geleden en bij geen van de partijen zijn principiële bezwaren tegen samenwerking. Belangrijk is wel dat de vier partijen in de Eerste Kamer geen meerderheid hebben. Ze missen daar vier of zes zetels. Dat betekent dat ook (wisselende) steun van een deel van de oppositie nodig is.

Spannender is hoe het regeerakkoord eruit komt te zien. Welke afruilen vinden er plaats en welke partij houdt haar belangrijkste speerpunten het best overeind tijdens de onderhandelingen? Op de vijf belangrijkste economische thema’s zetten we hieronder de belangrijkste overeenkomsten en twistpunten tussen VVD, D66 en CDA op een rij.

Wij kunnen ons vinden in het bovenstaande lijstje met overeenkomsten. Deze zijn veelbelovend, al is het de vraag of dit het juiste moment is voor een minimumloonstijging. Op korte termijn is het mogelijk verstandiger om mensen met een minimuminkomen tegemoet te komen met een belastingverlaging. Wel is het voornemen, om het minimumloon op uurbasis in plaats van maandbasis vast te stellen, positief: het bevordert transparantie en vereenvoudigt de controle.

Op alle thema’s zijn er ook serieuze twistpunten. Zo hebben partijen een duidelijk andere visie op de huursector. Wij vinden het belangrijk dat een versterkte regie vanuit het Rijk voorziet in een forse versnelling van de bouw van betaalbare huur- én koophuizen, vooral in het middensegment. De doelgroep daarvan valt nu vaak tussen wal en schip, wat hun situatie het meest acuut maakt. De bouw van sociale huurwoningen moet worden gestimuleerd door onder andere afschaffing van de verhuurdersheffing, in ruil voor bouw- en verduurzamingsafspraken.

Ondanks dat er een ruime meerderheid is voor een aanscherping van de CO2-reductiedoelstelling naar 55 procent, is men het niet eens over de emissieverlagende technologieën. Er is geen duidelijk afgetekende meerderheid voor één vergroeningsstrategie. ‘Wat we willen kunnen we nog niet, wat we kunnen willen we niet’, lijkt het devies in de Kamer. Met de meerderheidscoalities op basis van de zetelverdeling is het gevolg dat we aarzelend ’van het gas af’ gaan en de energietransitie vertraagt. Om de reductiedoelstellingen te halen moet het nieuwe kabinet inzetten op een heldere vergroeningsstrategie en op korte termijn uitbreiden op de succesnummers die door vrijwel alle politieke partijen en de samenleving worden gedragen: 'wind op zee’ en ‘zon op dak'.

Investeringen zijn van groot belang om de arbeidsproductiviteit te verhogen en de structurele groei te bevorderen. Wij juichen een Nationaal Groeifonds toe, maar denken dat de huidige omvang te beperkt is om Nederland écht te transformeren tot een kenniseconomie. Dat kan ambitieuzer. Ook is het belangrijk om voldoende kritisch te zijn in de selectie van projecten en het fonds niet aan te wenden voor algemene overheidsuitgaven die niet gericht zijn op het structureel versterken van het economische groeipotentieel.

Een grote vraag is hoe voortvarend het nieuwe kabinet zal zijn met de hervorming van het belasting- en toeslagenstelsel. Alle partijen zijn het erover eens dat het huidige toeslagenstelsel te complex is. Ook is het huidige kabinet gevallen vanwege ernstige fouten in de uitvoering ervan. Minder consensus bestaat er over welke hervormingen noodzakelijk zijn. Waar VVD en CDA in hun programma slechts kleine aanpassingen noemen, pleit D66 voor een ingrijpende hervorming van het gehele stelsel. Wij pleiten voor een doelmatig, neutraal en transparant stelsel. Daarbij hoort ook het terugbrengen van de fiscale verschillen tussen werknemers en zelfstandigen. Verder zijn lagere lasten op arbeid verstandig, gecombineerd met hogere lasten op kapitaal, CO2-uitstoot en ongezonde voeding (zoals een suikertaks).

Kortom, er is werk aan de winkel. Voor het volgende kabinet ligt er een grote opgave op het gebied van investeren, wonen, werken en klimaat. Daarbij is een efficiënt en transparant belastingstelsel essentieel om de economische beslissingen van mensen en bedrijven te faciliteren en zo min mogelijk te verstoren. Mede door de coronacrisis zijn belangrijke hervormingen te lang blijven liggen. Wij hopen daarom op een voorspoedig formatieproces en een ambitieus regeerakkoord.

Geactualiseerd op 26 maart 2021.