Welke GTI gaat het worden?

Hoewel het economische herstel in volle gang is, heeft de Europese economie ook na corona een flinke impuls nodig. Anders zullen we ons imago als schildpad, met lage investeringen en trage groei, nooit van ons afschudden. Wat we dus nodig hebben, is een GTI! U weet wel, zo’n felrode. De term komt oorspronkelijk uit Italië – Gran Turismo Iniezione – en staat voor snelheid, innovatie en vooral: durf. Investeringen, dus, die lef tonen en een nieuwe reeks aan innovaties uitlokken en ons het tijdperk van globalisering en efficiëntie uitslingeren naar een nieuwe EU die groener is en technologisch minder afhankelijk van de VS en China.

Het goede nieuws is dat er op dit vlak wel wat is gebeurd in de afgelopen anderhalf jaar. Het Europese Herstelfonds van bijna 700 miljard euro is zo’n voorbeeld: ontstaan uit de pandemie, maar met als doel om de lidstaten aan te zetten tot investeringen in vergroening en digitalisering. Het past in de wereldwijde trend naar meer zelfredzaamheid, door building back better. In het slotcommuniqué dat de G7-leiders op 13 juni in Carbis Bay ondertekenden, tel ik het woord ”bouwen” maar liefst 33 keer! Ondertussen heeft de Europese Commissie sinds het verstrijken van de ‘deadline’ van 30 april de plannen van twaalf landen (Nederland schittert door afwezigheid) een stempel van goedkeuring gegeven. Er kan dus worden gebouwd.

Maar ambitieuze bouwplannen roepen natuurlijk ook meteen vragen op. Want wie in Nederland herinnert zich niet de Fyra – de hogesnelheidstreindienst tussen Nederland en België, die uiteindelijk door technische problemen het veld moest ruimen. Of wat te denken van Castellón-Costa Azahar Airport, dat officieel openging in maart 2011, maar waar pas in september 2015 de eerste commerciële vluchten landden? Het werd het symbool van verspilling in Spanje. De geschiedenis ligt bezaaid met dergelijke flops, van onbevaarbare kanalen tot overwoekerde snelwegen en ongebruikte metrolijnen. Een Belgische journalist verzon daar in de jaren tachtig zelfs een naam voor: Grands Traveaux Inutiles (Grote Nutteloze Werken), ofwel GTI!

De kranten staan bol van chiptekorten, waardoor, onder andere, de productie van personenauto’s grote hinder ondervindt. Het is daarom verleidelijk om te denken dat wij straks enorme chipfabrieken nodig hebben om onze dorst naar halfgeleiders te lessen. Maar zullen die uiteindelijk staan te verpieteren vanwege ‘overcapaciteit’?

Een blik op de plannen die overheden bij de Europese Commissie hebben ingediend, leert ons echter dat het zo’n vaart niet zal lopen. De geldstromen zijn opgedeeld in veel kleine deelprojecten, waardoor het schrikbeeld van megalomane projecten niet direct opdoemt. Het risico op verdrukking van de private sector lijkt eveneens beperkt. Afgezien van het feit dat het nieuwe herstelfonds het voormalige InvestEU programma (waar publieke en private partijen samen optrekken) heeft geabsorbeerd, is het speerpunt ‘groen’ (37 procent van de projecten moet aan dit label voldoen) juist gekozen omdat de private sector onvoldoende (snel) handelt. De markt kan de positieve ‘externe’ effecten op de maatschappij geen goede prijs geven. Bovendien probeert de Commissie de centrale regie te houden, wat problemen, zoals overlap, moet voorkomen.

De Commissie heeft ook een poging gedaan om de economische impact van de plannen te berekenen, al zijn de langetermijneffecten moeilijk te becijferen. Voor de meeste plannen zijn de bijdrages aan de economische activiteit in de eerste jaren hoger (voor sommige landen 2 tot 3 procent) dan op langere termijn (0,2 tot 1,2 procent). Maar dat laatste is wel een conservatieve schatting die bovendien met veel onzekerheid is omgeven.

Dus gaat de Europese economie die snelle rode GTI worden of gaan we straks een heleboel minder geslaagde GTI’tjes op de weg zien? Vooralsnog denk ik eigenlijk geen van beide. Maar dat we een sprong in het diepe moeten maken, staat voor mij wel vast. Want de vrees voor de verkeerde GTI’s heeft de afgelopen jaren vooral lage investeringen, trage groei, weinig vergroening en veel technologische afhankelijkheid opgeleverd. De EU kan een injectie van extra brandstof dus wel gebruiken.

Eerder verschenen bij RTL Nieuws - Opinie.