Prinsjesdag 2021: economisch herstel maskeert gebrek aan visie op woningmarkt en klimaat

De Nederlandse economie herstelt sterk en snel van de coronacrisis. Dit herstel hebben we voor een groot deel te danken aan de genereuze steunpakketten van de overheid. Dat is een groot compliment waard. Maar als we verder kijken dan alleen de economische groei, wordt duidelijk dat de Brede Welvaart sinds corona onder druk staat. Het subjectief welzijn en de gezondheid van mensen hebben klappen gekregen. Tegelijkertijd stokt de voortgang op urgente dossiers, zoals de woningmarkt en energie en klimaat, al langere tijd. Dit betekent dat politiek Den Haag inmiddels dringend verder moet kijken dan de coronacrisis. Diverse grote thema's schreeuwen om duidelijke keuzes en bijbehorend beleid.

De Miljoenennota bevat extra geld voor de reeds genoemde thema's woningmarkt en energie en klimaat. Hierop zullen we later meer in detail ingaan. Hoewel de aandacht voor deze thema's goed is, zijn de toegezegde middelen bij lange na niet genoeg om het verschil te maken. Maar belangrijker nog, op veel fronten mankeert het aan een duidelijke visie: hoe moet Nederland er over tien, twintig of dertig jaar uitzien? Een concreet probleem is uiteraard de demissionaire status van het kabinet vanwege de langdurige formatie. Aangezien het kabinet ook vorig jaar al een relatief beleidsarme Miljoennota presenteerde met het oog op de verkiezingen, betekent dit twee jaar grotendeels stilstand.

De volgens ons meest urgente thema's om snel mee aan de slag te gaan, zijn de woningmarkt en energie en klimaat. Niet alleen omdat ze nu al het handelen van veel mensen en bedrijven beperken, maar ook omdat het vereiste beleid bij langer wachten nog ingrijpender wordt. Het is daarom essentieel dat er snel een kabinet wordt geformeerd dat op deze en andere grote uitdagingen een visie presenteert, inclusief het bijbehorende beleid, en zorgt voor de financiering daarvan.

Om met de woningmarkt te beginnen, het demissionaire kabinet zet daar helaas geen echte stappen voorwaarts. Het is weliswaar goed dat het kabinet één miljard euro, oftewel 100 miljoen euro per jaar, vrijmaakt om de bouw van huizen de komende tien jaar aan te jagen, maar het bedrag is volstrekt onvoldoende om de wooncrisis te beslechten.

Het gebrek aan locaties waar kan en mag worden gebouwd, is op de lange termijn een van de belangrijkste oorzaken van de achterblijvende bouwproductie. Vooral de bouw op buitenstedelijke locaties stuit vaak op belemmeringen, met name vanuit provincies. Ook is er vanuit gemeenten sprake van stapeling van eisen op gebieden als ruimtelijke kwaliteit, duurzaamheid en parkeren, die leidt tot vertraging van projecten. Door nieuwbouw financieel aantrekkelijker te maken voor gemeenten en hun burgers, zullen gemeenten op meer locaties nieuwbouw toestaan.

Om tot een gezondere woningmarkt te komen, is het daarnaast essentieel dat het kabinet prijsopdrijvende prikkels afschaft. Maar daar wordt in deze Prinsjesdag-editie niet over gerept. Zo bouwt het kabinet de hypotheekrenteaftrek vooralsnog niet verder af na 2023. Een gemiste kans. Want naast het prijsopdrijvende karakter van de regeling belemmert zij ook de ontwikkeling van een volwaardige betaalbare vrije huursector. Ook trekt het kabinet geen streep door de schenkingsvrijstelling voor onder meer het kopen van een huis. Terwijl deze regeling de huizenprijzen zeker in deze markt opstuwt en bijdraagt aan een toenemende ongelijkheid tussen huizenkopers met vermogende ouders en de kinderen van Jan Modaal.

Tot slot kondigt het kabinet tijdens deze Prinsjesdag ook geen verlaging of afschaffing van de verhuurdersheffing aan om de bouw van sociale huurwoningen te stimuleren, buiten een kleine korting ter compensatie voor misgelopen huurinkomsten door het bevriezen van de sociale huren. Al met al ontbreekt het in deze Miljoenennota aan een langetermijnvisie op zowel de vraag- als de aanbodzijde van de woningmarkt. Samen met de beperkte extra budgettaire middelen die het kabinet voor de woningmarkt vrijspeelt, komt dit in feite neer op stilstand.

Klimaatverandering staat inmiddels hoger op de politieke agenda dan ooit. Al voor Prinsjesdag lekte uit dat het kabinet 6,8 miljard euro extra uittrekt voor energie- en klimaatbeleid. Dat beloofde heel wat. Uit de Miljoenennota blijkt echter dat het kabinet dit bedrag in eerste instantie bijna volledig reserveert en pas later uitgeeft, uitgesmeerd over meer jaren. Conclusie is dat ook hier een duidelijke visie ontbreekt, waardoor het kabinet niet voortvarend genoeg aan de slag gaat met de grote uitdagingen die op ons afkomen en er deels zelfs al zijn.