Rijdt de gascrisis het economische herstel in de wielen?

Hoewel de meeste landen economisch nog herstellen van de coronapandemie, gooien exploderende gasprijzen mogelijk roet in het eten. De gasprijs (1 maand TTF forward) is recent door de psychologische grens van 100 euro per megawatt-uur gebroken en tikte zelfs de 160 euro aan, een stijging van maar liefst 800 procent ten opzichte van een jaar geleden. En ook de prijs van kolen, als alternatieve energiebron, is inmiddels flink opgelopen.

Eerst maar even de vraag hoe we überhaupt in deze penibele situatie terecht zijn gekomen. De extreme prijsstijgingen weerspiegelen een dreigend tekort aan gas. Onze energieanalist Ryan Fitzmaurice heeft berekend dat de wereldwijde gasvoorraden volledig leeg zullen zijn als we te maken krijgen met een koude winter. Dat de gasvoorraden nu al zo klein zijn, komt onder meer door relatief lage temperaturen begin dit jaar, weinig wind in Europa en aantrekkende wereldwijde economische activiteit in de herstelfase uit de coronacrisis. Bovendien speelt mee dat veel landen bezig zijn met de energietransitie naar een CO2-vrije toekomst. Aardgas speelt hierbij een belangrijke rol, als vervanger van meer vervuilende brandstoffen zoals steenkool en stookolie.

De vraag naar aardgas is dus ongekend hoog, terwijl we aan de aanbodkant te maken hebben met een aanzienlijke productievertraging in de VS. Ook in Nederland is de gasproductie de afgelopen jaren flink teruggeschroefd, terwijl kolencentrales in heel Europa op grote schaal zijn gesloten. Door dit alles zijn we in Europa sterk afhankelijk geworden van gaslevering uit Rusland om onze huizen en kantoren te verwarmen (figuur 1). Rusland weigert voorlopig echter om de gaskraan naar Europa verder open te zetten. Hiermee wil Moskou druk uit blijven oefenen op de Duitse regering om de certificering van de nieuwe Nord Stream 2-gasleiding tussen Rusland en Duitsland te bespoedigen.

Inmiddels beginnen de hoge gasprijzen hun tol te eisen bij producenten die afhankelijk zijn van gas. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de productie van ethanol, aluminium, verf, kunststof verpakkingen en kunstmest. En de verwachting is dat ondernemers zelfs gedwongen worden om hun productie te staken als de energieprijzen zo hoog blijven. Dit kan vervolgens zorgen voor toeleveringsproblemen in de gehele keten.

Ook bestaat het risico dat de energierekening voor huishoudens door de hoge gasprijzen flink oploopt. Momenteel betaalt een gemiddeld huishouden jaarlijks 1.600 euro aan energie, waarvan 1.000 euro aan gas. Mochten de gasprijzen hoog blijven, dan zouden huishoudens in het slechtste geval in 2022 gemiddeld bijna 900 euro (!) per jaar extra kwijt zijn aan kosten voor energie. Dit tast de koopkracht van huishoudens aan en is daarmee een rem voor het economische herstel. Zeker voor de 550.000 huishoudens die te maken hebben met zogenoemde energiearmoede (hoge energiekosten, slecht geïsoleerde woningen en een laag inkomen) is dit een hard gelag.

De Nederlandse overheid onderkent de ernst van de situatie en heeft tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen al 500 miljoen toegezegd om de pijn voor huishoudens en het midden- en kleinbedrijf te verzachten. Maar daarmee zijn nog niet alle problemen opgelost. Het kabinet onderzoekt bijvoorbeeld hoe ons land de gastekorten kan opvangen. Demissionair minister Blok heeft in een recente kamerbrief aangegeven in 2022 toch 4 miljard m in Groningen te willen winnen, terwijl dit politiek uiteraard heel gevoelig ligt. En later deze maand vindt er een EU-top plaats om de gascrisis te bespreken. Al met al is het te hopen dat onze politieke leiders stappen weten te zetten om de huidige gascrisis te bezweren, anders kunnen we wel eens een lange en vooral koude en donkere winter tegemoet zien.

Eerder verschenen bij RTL Nieuws - Opinie.