Onderzoek
Waarom El Salvador de deur opende voor de Bitcoin
Als eerste land ter wereld voerde El Salvador in september 2021 de Bitcoin in als wettig betaalmiddel, naast de Amerikaanse dollar. Dit is in veel opzichten een ongebruikelijke stap, die internationaal veel aandacht heeft getrokken.
Toen in oktober 2008 Satoshi Nakamoto de beginselen van de Bitcoin wereldkundig maakte, duurde het nog zo’n 13 jaar voordat het eerste land de cryptomunt als wettig betaalmiddel omarmde. In El Salvador (Midden-Amerika) kan namelijk sinds september 2021 naast de Amerikaanse dollar met de Bitcoin betaald worden. Het nieuws werd door sommigen met gejuich ontvangen, maar door anderen juist met argusogen bekeken. Tijd voor een terugblik op de totstandkoming hiervan.
Vermeende voordelen
El Salvador heeft al vele jaren geen eigen valuta meer, waardoor het geen eigen monetair beleid kan voeren. De komst van de Bitcoin als betaalmiddel verandert daar niets aan. Toch ziet de Salvadoraanse president Bukele de mogelijkheden.
Vermeend voordeel 1: meer inkomsten
Jaarlijks ontvangt El Salvador zo’n zes miljard dollar aan transfers (ongeveer 25 procent van het bbp) van in het buitenland wonende Salvadoranen. Deze dollars worden vooral vanuit de VS overgemaakt, via het reguliere bankwezen of betaalinstellingen, wat deze betalingen in het algemeen traag en duur maakt. Het is veel sneller en goedkoper om dit via Bitcoin te doen. El Salvador verwacht zo honderden miljoenen dollars per jaar binnen te halen. Die verwachting lijkt realistisch. Overigens is het voor dit voordeel niet nodig dat de Bitcoin als betaalmiddel wordt ingevoerd.Omdat veel Salvadoranen geen bankrekening hebben, worden de meeste transacties met contant geld gedaan. Met een Bitcoin-wallet krijgen ze toegang tot een alternatief giraal betaalsysteem. Hoe meer mensen zo’n wallet hebben, hoe effectiever de Bitcoin is als betaalmiddel. Het is wel waarschijnlijk dat de meeste ontvangen Bitcoins direct in dollars worden omgezet. Maar als mensen besluiten om de ontvangen Bitcoins te houden in plaats van ze om te zetten in dollars, dan stellen zij zich bloot aan het prijsrisico van de cryptomunt.
Vermeend voordeel 2: aantrekken investeerders
Daarnaast hoopt president Bukele dat buitenlandse partijen naar El Salvador komen. Hij zet in op de komst van Bitcoinminers, -beurzen en vermogende Bitcoinbezitters en verwacht dat dit een positieve invloed op de Salvadoraanse economie zal hebben. Om eigenaren van de cryptomunt aan te moedigen om te komen, zijn hen fiscale voordelen beloofd. Zo zullen vermogens in Bitcoin worden vrijgesteld van belasting. Miners worden gelokt met lage energiekosten en het perspectief dat de benodigde energie op duurzame wijze zal worden geproduceerd met aardwarmte. Of dit echt zo uitpakt, moet nog blijken. Naast de gestelde voordelen, kleven er ook nadelen aan bedrijfsvestiging in El Salvador. Zo zijn de hoge misdaadcijfers een belemmering voor ondernemers, die in overgrote meerderheid moeten betalen voor hun eigen veiligheid.
Vermeend voordeel 3: enorme impuls
Toen hij zijn plan in juni 2021 bekendmaakte, stelde President Bukele dat de Bitcoin een boost aan de economie van El Salvador zou geven. Hij rekende voor dat als 1 procent van de totale hoeveelheid Bitcoin naar zijn land zou komen (tegen de op dat moment geldende prijs van de Bitcoin), dat dat een impuls van 25 procent van het Salvadoraanse bbp zou betekenen. Deze bewering is helaas onjuist. Een verplaatsing van vermogen van het ene land naar het andere is iets anders dan een bestedingsimpuls. Pas als dat geld vervolgens ook werkelijk binnen El Salvador wordt uitgegeven aan binnenlandse consumptie en/of investeringen, is sprake van een bestedingsimpuls. De Salvadoraanse economie is nu echter te klein en te laagwaardig om zo’n grote bestedingsimpuls te kunnen verwerken. Dit vermeende voordeel zal dan ook zo goed als zeker een utopie blijken.Reactie financiële markten
Financiële markten zijn vooralsnog kritisch op het experiment met als gevolg dat hun terughoudendheid de kredietwaardigheid van El Salvador heeft verslechterd. Dit heeft geleid tot een scherp oplopende rente op Salvadoraans overheidspapier. Als dit aanhoudt, kan op termijn de hieruit voortvloeiende rentelast op de Salvadoraanse (dollar)schuld de extra inkomsten van de transfers tenietdoen. Het IMF heeft aangegeven dat het gebruik van een crypto als wettig betaalmiddel een stap te ver is (IMF, juli 2021), gezien de grote instabiliteit van de Bitcoin. Twee wettige betaalmiddelen naast elkaar, die stevig ten opzichte van elkaar kunnen fluctueren, verstoren de werking van het marktmechanisme. Aan de Bitcoin kleeft daarbij ook de reputatie dat een aanzienlijk aantal criminele transacties op het dark web in Bitcoin wordt afgewikkeld. El Salvador kan daardoor internationaal gezien een paria-staat worden, met alle consequenties van dien. Eind november waarschuwde het IMF nogmaals voor de mogelijke gevolgen voor de Salvadoraanse economie. Dit is een forse tegenvaller want het IMF heeft namelijk een steunprogramma voor El Salvador ter grootte van 1,3 miljard dollar op de lange baan geschoven. Zonder overeenstemming met het IMF staan ook steunprogramma’s van andere instellingen, zoals de Wereldbank en de IDB (Inter-American Development Bank), op losse schroeven.
Geen geweldig begin
De eerste ervaringen van de Bitcoin in El Salvador waren niet geweldig. De geplaatste geldautomaten voldeden in een aantal gevallen niet waardoor mensen geld kwijtraakten. Er braken vrijwel meteen protesten uit, die tot halverwege oktober aanhielden. Los van de onvrede over het ongemak, deelden veel demonstranten de zorg van het IMF dat de invoering van de Bitcoin de financiële stabiliteit zou ondermijnen en criminaliteit zou aanwakkeren. Het is onduidelijk hoe massaal de protesten zijn, al melden bronnen dat circa twee derde van de Salvadoranen tegen de invoering van de Bitcoin als wettig betaalmiddel is. Inmiddels zou circa 45 procent van de bevolking een Bitcoin-wallet hebben geopend, waardoor El Salvador momenteel meer inwoners heeft met een Bitcoin-wallet dan met een bankrekening. Verder zouden dagelijks vanuit het buitenland miljoenen dollars via de wallet het land binnenstromen, al bestaat voorlopig de indruk dat dit slechts een klein deel van de binnenkomende transfers betreft.
De centrale bank handelt namens de regering zelf in Bitcoins en heeft tot nu toe een goed resultaat behaald. De Bitcoin-winst van El Salvador wordt gebruikt voor populaire projecten zoals het openen van nieuwe scholen en ziekenhuizen. Verder wordt regelmatig verslag gedaan van de positieve effecten van het gebruik van de Bitcoin op de opbrengsten van de transfers vanuit het buitenland. Het is nog te vroeg om te stellen of invoering van de Bitcoin als wettig betaalmiddel een goede, of een foute keuze is geweest.
Een meer uitgebreide analyse is hier te vinden.