Onderzoek
Gascrisis in Europa: schaffen wir das?
“Wir schaffen das.” Tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 sprak de vorige bondskanselier Angela Merkel deze gevleugelde woorden. En ‘Mutti Merkel’ oogstte daarmee destijds veel lof, vooral buiten Duitsland. Sinds de oorlog in Oekraïne is er echter steeds meer kritiek op haar nalatenschap. Merkel wordt namelijk mede verantwoordelijk gehouden voor de gascrisis waarin Europa zich nu bevindt. In de zestien jaar dat Merkel de dienst uitmaakte, heeft Duitsland zich, net als een aantal andere Europese landen, blindgestaard op goedkoop Russisch gas. Hierdoor is Europa voor de gasvoorziening in grote mate overgeleverd aan de grillen van Moskou. En er was geen plan B voor het geval er ruzie zou ontstaan tussen Brussel en Moskou.
Die ruzie is nu al maandenlang een feit: vanwege de EU-sancties door de oorlog in Oekraïne draait Rusland de gaskraan steeds verder dicht. Kwam voor de oorlog nog gemiddeld 38 procent van de Europese gasinvoer uit Rusland, momenteel is dat nog maar 24 procent. Ook in Nederland is het aandeel Russisch gas gedaald van 16 procent naar 8 procent, doordat Gazprom sinds juni geen gas meer levert aan GasTerra. Met de winter in aantocht moeten we ons afvragen: schaffen wir das?
Ondanks het dichtdraaien van de gaskraan door Rusland, verloopt het vullen van de gasvoorraden in Europa eigenlijk heel voortvarend. Nederland heeft de gasvoorraden al gevuld tot 75 procent (15 procentpunt meer dan de piek vorig jaar) en Duitsland zelfs al voor 85 procent. Nederland heeft het lagere gasaanbod uit Rusland weten op te vangen door meer gas (waaronder veel vloeibaar gas - LNG) te importeren uit Noorwegen, de VS en het VK. Daarnaast is in de eerste helft van 2022 het gasverbruik met zo’n 15 procent gedaald. Zelfs als Rusland totaal zou stoppen met het leveren van gas aan Nederland, dan hebben we hier volgens onze prognoses voldoende gas om de winter door te komen (zie oranje lijn in figuur).
Maar dit is slechts een deel van het verhaal. Nederland deelt namelijk een gasnetwerk met andere Europese landen, zoals Duitsland en België. In de EU-verordening gasleveringszekerheid is vastgelegd dat lidstaten elkaar moeten helpen bij een acuut of dreigend gastekort. In de praktijk kunnen andere landen, onder bepaalde voorwaarden, dus ook aanspraak maken op Nederlands gas. Er moet dan wel voldoende fysieke capaciteit zijn om gas van plek A naar plek B te krijgen. In zo’n scenario zouden we in Nederland volgens onze berekeningen echter nog steeds over voldoende gas beschikken (zie lichtblauwe lijn), wat in lijn is met conclusies uit een recente studie van Gasunie.
Maar het is dan wel kantje boord en er moet dan ook niks onvoorziens gebeuren. Want wat als de vraag naar LNG vanuit China en Japan ineens fors aantrekt en Europa daardoor minder tegemoet kan zien? Of de besparing van gas in Nederland en Duitsland lager uitpakt dan de 15 procent waar we voor de tweede helft van het jaar mee hebben gerekend? Of wanneer we geen normale winter tegemoet gaan, maar een strenge (zie gele lijn)? Laten we hopen dat we komende winter maar even geen Elfstedentocht krijgen.
En dan hebben we het alleen nog gehad over het risico op fysieke gastekorten. Feit is dat de pijn van de gasschaarste nu al duidelijk voelbaar is. Dat de gasprijs liep afgelopen weken op tot boven de 300 euro per megawattuur (waar dat de afgelopen tien jaar gemiddeld 20 euro was), geeft aan dat het aanbod van gas momenteel veel lager is dan de vraag. Die gasprijs zal blijven stijgen net zo lang totdat het gasverbruik is gedaald tot een niveau waarbij vraag en aanbod weer in evenwicht zijn. En die torenhoge gasprijs leidt vervolgens weer tot een verdere stijging van de energierekening voor huishoudens en bedrijven.
Eén ding is zeker: Russisch gas zal binnen afzienbare tijd helemaal uit de energiemix van de EU verdwijnen, ook bij onze oosterburen. Door gebrek aan alternatieve bronnen betekent dit dat gas en elektriciteit voorlopig duur blijven. Dat is een prijs die we met zijn allen zullen moeten betalen vanwege wanbeleid in Europa op het gebied van energievoorzieningszekerheid. Linksom of rechtsom: wir schaffen das. De grote vraag is: zu welchem Preis?
Eerder verschenen bij RTL Nieuws