Gaan we de handelsoorlog uit de jaren dertig opnieuw beleven?

In een hilarische scene uit de cultklassieker Ferris Bueller’s Day Off bespreekt een stoffige economiedocent de Smoot-Hawley Tariff Act uit 1932, die volgens hem de Grote Depressie flink had verergerd. De apathisch kijkende pubers vinden het kennelijk geen al te boeiende kost en wellicht dat protectionistisch beleid in het tijdsgewricht van de film (1986) inderdaad wel een ver-van-mijn-bed-show was.

Hoe anders is dat vandaag de dag. Het beleid van Donald Trump zorgt ervoor dat steeds vaker een parallel wordt getrokken met het handelsbeleid uit de jaren dertig. Er zijn inderdaad een paar duidelijke overeenkomsten. Ten eerste stond in zowel de verkiezingscampagne van Herbert Hoover in 1928 als die van Donald Trump in 2016 het behoud van banen voor Amerikaanse werknemers centraal en werd met een beschuldigende vinger gewezen naar het buitenland. Waar Hoover zich vooral richtte op de agrarische gemeenschap die in de jaren dertig nog bijna een kwart bedroeg van de totale beroepsbevolking, probeert Trump werknemers in de maakindustrie te beschermen. De Smoot-Hawley Act zorgde voor een verhoging van de toch al zeer hoge Amerikaanse handelstarieven (van ruwweg 40 naar 60 procent), terwijl de VS tegenwoordig vooral de kroon spant als het gaat om non-tarifaire barrières (NTB’s), zoals importvergunningen, quota’s of veiligheidsvoorschriften. Ter vergelijking: de VS heeft momenteel 2.250 NTB’s geïnstalleerd tegenover 540 maatregelen in China. Je kunt je afvragen wie er nu eigenlijk de meeste oneerlijke handelspraktijken op nahoudt…

Een tweede overeenkomst is dat het protectionistische beleid destijds en ook nu niet gaat werken. De Smoot-Hawley Act heeft niet kunnen verhinderen dat het aandeel van werknemers dat in de landbouw werkte daalde van 26 procent in 1920 tot 8,1 procent in 1960. Ook is het onwaarschijnlijk dat protectionisme de 5 miljoen banen terugbrengt die de afgelopen twintig jaar in de Amerikaanse industrie verloren gingen. De productiekosten in Azië blijven aanzienlijk lager en de VS heeft simpelweg geen comparatief voordeel meer in de arbeidsintensieve laaggeschoolde productie. Daar komt bij dat globalisering slechts 10 procent van de vernietigde banen verklaart. De rest komt grotendeels door automatisering. Maar ja, technologische ontwikkeling kan moeilijk worden teruggedraaid en het scoort electoraal ook niet echt lekker. Bovendien is protectionisme hartstikke duur: casestudieonderzoek laat zien dat het behouden van een baan door protectionistisch beleid een half tot één miljoen dollar kost.

Een derde overeenkomst is dat de Amerikaanse regering al negentig jaar lang niet lijkt te beseffen dat handelspartners tegenmaatregelen treffen. Voor je het weet escaleren handelsspanningen en is de economische schade omvangrijk. Hoewel het lastig is de impact van Smoot-Hawley te scheiden van de financiële crisis in de jaren dertig, zijn economen het er wel over eens dat protectionisme in die tijd een sterk negatieve impact heeft gehad op de economie.

Een belangrijk eerste verschil met de jaren dertig is dat de maatregelen van de regering Trump en de tegenmaatregelen van belangrijke handelspartners tot nu toe slechts speldenprikjes zijn. Maar bij een escalatie van het handelsconflict kan de economische schade al snel oplopen. Een scenariostudie van Rabobank laat zien dat bij een mondiale handelsoorlog de VS 6 procentpunt bbp-groeiverlies kan verwachten, de EU 1,7 procentpunt en China 1,6 procentpunt. En in deze doorrekening is nog geen rekening gehouden met mondiaal geïntegreerde waardeketens. Grote Amerikaanse en Europese bedrijven hebben laaggeschoolde productie in het verleden naar China verplaatst. De kosten van de meest recente Amerikaanse tarifaire maatregelen worden daarom maar voor 40 procent gedragen door Chinese bedrijven en de rest komt voor rekening van buitenlandse bedrijven die actief zijn in China. In de jaren dertig waren productieketens veel minder complex en liep een regering minder risico zichzelf in de voet te schieten.

Terug naar het klaslokaal met de oersaaie docent. Hoe zouden de scholieren hebben gereageerd als de docent was begonnen met: “In de VS zijn we nog steeds kampioen protectionisme en het wordt alleen maar erger. Dit zorgt ervoor dat jullie sportschoenen straks twee keer zo duur worden en papa en mama hun baan verliezen. En het werkt nog steeds niet, dus in bijna honderd jaar hebben we nog geen snars geleerd.” Wij denken dat de meeste scholieren dan wel iets rechter op in hun stoel zouden gaan zitten...

Verschenen op RTLZ.nl, 2 oktober 2018