Onderzoek
EU maakt werk van reductie verpakkingsafval
De komende maanden komt er meer duidelijkheid over de 'Packaging and Packaging Waste Regulation' die de Europese Unie volgend jaar wil invoeren. Op basis van de voorstellen uit 2022 is te verwachten dat de nieuwe regulering grote impact heeft op verpakkingsproducenten. De aangescherpte eisen met betrekking tot het hergebruik van verpakkingsmaterialen vergen aanpassingen in productportfolios, creëren mogelijk substitutie-effecten en vragen om een andere kijk op sourcing. Ook de verpakkers – de voedingsindustrie is een grootverbruiker van verpakkingsmaterialen – zullen aan de slag moeten om aangepaste verpakkingen te incorporeren in hun bedrijfsvoering.
In Nederland verbruiken we jaarlijks ongeveer drie miljoen ton verpakkingsmateriaal. Een groot deel daarvan – denk aan glas, blik en PET-flessen - wordt hergebruikt. Ruim 700 kiloton gooien we echter weg. Dat zijn meer dan 14.000 vrachtauto’s vol met afgedankt karton, papier, plastic, glas, hout en blik. In de EU gaat het jaarlijks om bijna 30 miljoen ton aan weggegooid verpakkingsmateriaal. Het is dus niet vreemd dat de EU probeert om deze afvalberg te reduceren. In november 2022 presenteerde ze in het kader van de European Green Deal-doelstellingen een voorstel voor de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR). Deze ‘regulation’ is een zwaardere opvolger van de Packaging and Packaging Waste Directive uit 1994.
De afspraken en maatregelen kunnen nog wijzigen en het duurt nog wel even voordat ze daadwerkelijk worden ingevoerd, maar de verwachte impact op de verpakkingsindustrie én grootverbruikers zoals de voedingsmiddelensector is groot.
De voorgestelde PPWR behelst een aanscherping van de regelgeving om de hoeveelheid verpakkingsafval in de EU terug te dringen:
1. Preventie
Onder het motto ‘voorkomen is beter dan genezen’ wil de EU de hoeveelheid verpakkingsmateriaal terugbrengen en wil ze stimuleren om bestaande verpakkingen opnieuw te gebruiken.
Elke lidstaat moet de totale hoeveelheid verpakkingsmateriaal in 2030, 2035 en 2040 met respectievelijk 5, 10 en 15 procent terugbrengen ten opzichte van het verbruik in 2018. Landen zijn vrij in de manier waarop ze dit willen bewerkstelligen. Dat kan bijvoorbeeld door bijvoorbeeld bepaalde verpakkingen te verbieden, zoals single use plastics om groente en fruit of in de horeca. Of door verpakkingen te beperken in omvang tot de minimaal functionele grootte.
Daarnaast zet de EU erop in om verpakkingseenheden te hervullen. In Noordwest-Europa is het redelijk ingeburgerd om bierflesjes en PET-flessen op te halen, om te spoelen en opnieuw te gebruiken. In Nederland heeft deze maatregel dan ook met name impact op de horeca en gemakswinkels, omdat het vooral gaat om dranken en afhaal-/bezorgmaaltijden. Het verschilt per productgroep hoeveel producten in hervulbare verpakkingen moeten worden aangeboden. In 2040 moet bijvoorbeeld 80 procent van de bekers voor frisdrank, koffie of thee hervulbaar zijn. Voor afhaalmaaltijden ligt de eis op 40 procent (zie figuur 1). Er is momenteel nog veel discussie over deze maatregel.
Figuur 1: Doelstellingen hergebruik en hervulling per type product
2. Hergebruik grondstoffen
Door grondstoffen te hergebruiken, gaat er minder verpakkingsmateriaal als afval richting vuilstort of de verbrandingsoven. Daarnaast draagt hergebruik van grondstoffen ook bij aan de circulariteit van de keten. De EU stelt daarom hogere eisen aan de hoeveelheid verpakkingsmateriaal die herbruikbaar moet zijn en – specifiek voor plastic – aan de hoeveelheid gerecyclede grondstoffen.
In de PPWR geeft de EU per soort verpakkingsmateriaal doelstellingen af over hoeveel materiaal hergebruikt dient te worden. Eind 2025 moet van de EU minimaal 65 procent van alle verpakkingsmateriaal worden gerecycled. In 2030 moet dat percentage zijn opgelopen tot ten minste 70 procent. Naast deze algemene doelstellingen kent de PPWR ook doelstellingen per verpakkingsmateriaal. Nederland scoort goed op het hergebruik van glas, karton en metaal ten opzichte van de verwachte nieuwe EU-doelstellingen. Vooral op het gebied van plastic verpakkingen is nog wat werk te verzetten (zie figuur 2).
In aanvulling op de doelstellingen per verpakkingsmateriaal, stelt het PPWR-voorstel ook separate eisen aan de hoeveelheid hergebruikt plastic per plasticsoort.
Figuur 2: Doelstellingen hergebruik per verpakkingsmateriaal
3. Beschikbaarheid grondstoffen
Met doelstellingen alleen ben je er niet. Om verpakkingsmateriaal te kunnen hergebruiken, moeten de gebruikte verpakkingen ook worden ingezameld en moeten ze verwerkbaar zijn. Een gebrek aan discipline bij het scheiden van afval door consumenten of een slecht ingerichte inzamelingsstructuur kunnen verhinderen dat de grondstoffen de recycler bereiken. Daarnaast hinderen zaken als toevoegingen (lijm/inkt), meerder lagen, grootte, kleur en vervuiling mogelijk het verwerkingsproces.
Verpakkingsproducenten én ‘verpakkers’ moeten aan de slag
Voor de Nederlandse markt leveren de verhoogde eisen rondom het hervullen en hergebruiken van met name plastic verpakkingen de grootste veranderingen op. De uitdaging voor verpakkingsproducenten komt van twee kanten. Op korte termijn moeten ze bestaande plastic verpakkingen aanpassen om het materiaal meer geschikt te maken voor recycling. Daarnaast moeten de producenten nieuwe materialen ontwikkelen met meer gerecycled plastic, zonder de karakteristiek van het verpakkingsmateriaal te veel te veranderen.
Mogelijk zien we straks ook substitutie tussen verschillende verpakkingsmaterialen. Als de recycling van tetrapakken meer gemeengoed is, kan een fabrikant bijvoorbeeld overstappen van glas naar karton. Deze aanpassingen hebben ook de nodige gevolgen voor de gebruikers van de verschillende verpakkingsmaterialen. Zij moeten de nieuwe specificaties incorporeren in hun productielijnen. Dit kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld productkwaliteit, houdbaarheid, en zelfs voor de machinerie en productieprocessen.
Enkele van de PPWR voorstellen vereisen verder dat consumenten hun gedrag aanpassen. De recente invoering van statiegeld op blikjes en de bijdrage voor single use plastic (SUP) in Nederland toont aan dat consumenten (en de keten) tijd nodig hebben om zich aan te passen aan nieuwe processen. De verhoogde eisen aan single use plastic en blik, statiegeldsystemen en hervuloplossingen leiden vooral in de horeca en gemakswinkels tot de nodige hoofdbrekens. Bezorging en ‘to go’ worden er in ieder geval niet makkelijker op gemaakt.
Verpakkingsproducenten moeten ook hun sourcing-strategieën deels herzien. Het goede nieuws op dat front is dat de PPWR ook voorziet in een harmonisatie van de regelgeving in de EU. Dat maakt het mogelijk iets makkelijker om gerecycled plastic en gerecyclede plastic verpakkingen te vinden als grondstof of voor hergebruik.
Planning
Het Europese parlement gaat de komende maanden in overleg met de lidstaten over de reeds ingediende opmerkingen en suggesties bij het voorstel dat nu op tafel ligt. De definitieve regulation wordt pas in de lente van 2024 verwacht. Daarna zal het nog zes tot twaalf maanden duren voor de afspraken in de verschillende nationale wetgevingen zijn opgenomen.