Schulden kunnen iedereen treffen

De mededeling dat ‘wij niet hun schulden gaan oplossen’, zorgt aanvankelijk vaak voor wat teleurstelling bij mensen, zegt Jurgen Haakmeester, voorzitter van Stichting BOOT (Budget op Orde in Twenterand). ‘Wij helpen, begeleiden, geven handvatten.’ Coördinator Rianne Kelkboom vult aan: ‘Wij maken de boel inzichtelijk. Wij leren mensen om zelf een fatsoenlijke administratie te voeren. Om bij te houden wat er inkomt, maar vooral ook wat eruit gaat.’ In Twenterand maakt BOOT, dat gelieerd is aan SchuldHulpMaatje, deel uit van een vrijwilligersplatform. Behalve BOOT is dat Manna (de Voedselbank), Waypoint (verslavingszorg) en Steunfonds Vluchtelingenwerk. BOOT werd in 2009 opgericht door Bertus Akse: ‘Wij kwamen er al snel achter dat de Voedselbank eigenlijk niet meer dan een doekje voor het bloeden is. Je moet de zaak bij de bron aanpakken, door iets aan de armoede en budgettering te doen.’

Akse weet inmiddels als geen ander dat schulden iedereen kunnen treffen. ‘Neem dit voorbeeld van een echtpaar: beiden een goede baan, twee studerende kinderen en een kast van een huis. Hij kreeg een tia, zij ging minder werken om hem te verzorgen, maar verloor ten slotte haar baan vanwege bezuinigingen. Het huis, dat voor vier ton onder water stond, moest worden verkocht. Die raakten dus aan lager wal. Moraal: het kan echt ie-der-een overkomen.’ Meest voorkomende oorzaken van schulden zijn scheiding en ziekte. Haakmeester: ‘De ene partner doet de administratie, de ander heeft er geen sjoege van. Het huis staat een tijdje onder water, de schulden worden verdeeld over de partners, die zo per persoon 30.000 euro schuld aan de broek krijgen. Maar het kan nóg schrijnender: een kind dat ziek wordt.

De ouders komen twee jaar lang in een traject met doktoren terecht en laten de administratie verslonzen, doordat ze geen energie meer hebben om daar óók nog aandacht aan te schenken. Vervolgens komen wij daar en treffen dan in de kelderkast een krat aan met twee jaar aan ongeopende post...’ Die twee jaar vallen overigens nog mee. Vaak zitten mensen al drie of vier jaar in de problemen voordat ze aan de bel trekken. Dat heeft vooral te maken met schaamte. Kelkboom: ‘Vandaar dat we ook nog geen corona-effect bemerken. Het is nu zelfs rustiger dan anders.’ Haakmeester: ‘De gevolgen van de pandemie zien we pas over een paar jaar, dit is de stilte voor de storm.’

Haakmeester vervolgt: ‘Wat in Twente misschien nog wel meer speelt dan elders is ongeletterdheid. Mensen weten vaak gewoon niet wat ze moeten doen, het is hun nooit geleerd. Voorbeeld: voor mijn WOZ-waarde moest ik een QR-code scannen. Maar lang niet iedereen is online en digitaal onderlegd! Ook typisch: de Tukker is wat stug. Die is trots en laat niet snel het achterste van z’n tong zien.’ Kelkboom: ‘Op het moment dat mensen zich realiseren dat ze in de problemen zitten, moeten ze een drempel over om hulp te zoeken. Maar die blijkt vaak te hoog. Tot er op een gegeven moment echt geen geld meer is voor boodschappen.

Maar als ze zich bij ons hebben aangemeld, begint het pas. ‘We hebben zo’n 3.000 euro schuld’, zeggen ze eerst. Na lang doorvragen komen we op een bedrag van 7.000 euro, waarna er, als alle lijken uit de kast zijn gerold, uiteindelijk een schuld blijkt te zijn van 16.000 euro.’ Haakmeester: ‘Van de 15.000 gezinnen in de gemeente Twenterand kunnen er 1.400 niet rondkomen, weten wij. Maar vanwege de schaamte gaan mensen tijdrekken. Ze slaan aan het lenen bij die en dan weer bij die. Wij zouden graag zien dat er door verschillende instanties veel sneller aan de bel wordt getrokken. Door de juf die ziet dat haar leerling al een week lang in dezelfde kleren op school komt. Door banken, die vaak al jaren van tevoren zien dat een klant in de problemen gaat komen.

Ook de financieel adviseurs van Rabobank hebben goede contacten met de stichting en verwijzen klanten waar nodig door voor hulpvragen. En door overheden zelf, die helaas vaak gebonden zijn aan privacywetgeving.’ Daarbij verliezen die instanties vaak de menselijke maat uit het oog door zich louter aan de letter van de wet te houden. Haakmeester: ‘Ik had een bijstandsgerechtigde cliënt die zijn jaarlijkse gemeentelijke aanslagen niet betaalde. Hij had recht op vrijstelling, maar sinds een paar jaar gaat dat niet meer automatisch. Daar kwam dus elk jaar een incassotraject bij, waardoor de schuld torenhoog werd. Maar niemand bij de gemeente of de Stadsbank die dacht: goh, wat raar, die man zit al zo lang in de bijstand, waarom krijgt hij geen vrijstelling?’

De BOOT-vrijwilligers komen de meest schrijnende gevallen tegen. ‘Het werk is niet voor iedereen weggelegd, omdat je echt grote problemen aantreft. Daar moet je tegen kunnen, onze sollicitatieprocedure is daarom serieus’, zegt Haakmeester. Toch geeft het ook vaak voldoening. Kelkboom: ‘Wij gaan aan de slag als een klant binnen drie jaar uit de schulden kan komen. Van die mensen komt ook dik negentig procent daadwerkelijk uit de schulden. Iedereen die écht geholpen wil worden, lukt het ook.’ Haakmeester: ‘Ik had een cliënt met een schuld van bijna 40.000 euro. We zijn alle trajecten nagegaan, we hebben alle mogelijke vrijstellingen aangevraagd en hij is uiteindelijk weer fulltime gaan werken. Die man heeft tien jaar lang van zeventig euro leefgeld per maand moeten leven, maar volgend jaar is hij schuldenvrij en weer vrij man.’ Kelkboom: ‘Uit dat soort gevallen halen wij onze voldoening. Dan gaat ook écht de vlag uit.’ Haakmeester: ‘Weet je wat onze kracht is en waardoor onze succesrate zo hoog ligt? Wij kosten geen geld en vragen niks van de ander. We zijn een luisterend oor, en we helpen. That’s it.’

Dit artikel verscheen eerder in Rabo &Co, het ledenmagazine van Rabobank dat een podium biedt voor uiteenlopende sociale en maatschappelijke initiatieven waar we via onze leden, klanten en/of medewerkers actief bij betrokken zijn.