Het Grondstoffenstation zet afval om in grondstoffen – én betaald werk

In Rotterdam-Zuid, tussen Maashaven en Stadion Feijenoord, ligt de Afrikaanderwijk. Een wijk met veel armoede en werkloosheid, maar ook een wijk rijk aan culturen en talentvolle mensen. Wat als we die rijkdom benutten om de buurt van binnenuit te verbeteren, samen met de bewoners zelf? Die vraag was in 2008 het vertrekpunt voor wat nu de Afrikaanderwijk Coöperatie heet, vertelt Annet van Otterloo, die sinds 2013 bij de Coöperatie betrokken is.

‘Het begon met een kunstproject van beeldend kunstenaar Jeanne van Heeswijk’, zegt ze. ‘De Afrikaanderwijk heeft twee keer per week een markt met 300 kramen. Samen met marktondernemers en bewoners bedachten kunstenaars ideeën om de aantrekkelijkheid en opbrengst ervan te vergroten. Denk aan entertainment, muziek en modeshows. Gaandeweg kwamen er activiteiten bij, ook los van de markt, en richtten we met ondernemers en bewoners de wijkcoöperatie op.’

Binnen de Afrikaanderwijk Coöperatie zetten mensen uit de wijk nu hun talent om in betaalde diensten, zoals catering en kledingreparatie. Dit vergroot hun economische zelfstandigheid en laat bewoners, van wie velen uit een uitkeringspositie komen, voelen dat ze weer meedoen. ‘Als je werkt en daar ook waardering voor krijgt, versterkt dit je positie. Ook mentaal .’

Een van de diensten van de Coöperatie heeft te maken met de markt waar de organisatie ooit ontstond. Annet: ‘De Afrikaandermarkt levert wel 6.000 kilo afval per dag op. Hoewel dit ’s avonds werd opgehaald door de gemeente, waaide er ook veel rommel de wijk in. We merkten dat de gemeente de berg afval vooral als een probleem zag. Terwijl wij juist een berg werk zagen, dat door wijkbewoners kon worden gedaan. Ook zagen we mogelijkheden voor het afval zelf. Veel reststromen kunnen dienen als grondstof.’

In 2015 besloot de Coöperatie gebruik te maken van het uitdaagrecht: het recht van burgers of organisaties om een overheidstaak over te nemen als zij die beter kunnen uitvoeren. ‘We wisten de gemeente te overtuigen dat we de vervuiling rond de markt konden oplossen met ons Grondstoffenstation’, zegt Annet.

‘Het station is ingericht op de inzameling van het afval op en rond de markt. Twaalf medewerkers zamelen gedurende de hele dag het afval van de kraampjes in. Dat het vuil op de markt zelf ingeleverd kan worden, verlaagt de drempel voor marktondernemers om mee te doen. Die zijn namelijk best geïnteresseerd in recycling, zolang het maar praktisch uitvoerbaar is.’

Het inzamelen gebeurde eerst binnen een pilot, nog zonder vaste locatie. Sinds 2021 staat bij de markt een tijdelijk station. Medewerkers sorteren en wegen er karton, hout en plastic en de restanten van groente en fruit. In 2022 werd in totaal 336.000 kilo karton, 108.000 kilo hout en 114.000 kilo groente en fruit ingezameld. Plastic wordt niet apart gewogen. De verschillende soorten afval gaan in aparte perscontainers, die worden opgehaald door afvalverwerkingsbedrijven.

‘Medewerkers vinden het waardevol om op deze manier bij te dragen aan een schonere wereld’, zegt Annet. ‘Maar het is ook gewoon werk. Veel werk zelfs. Deze mensen zijn van 6.00 tot 22.00 uur in touw. En het kan vies zijn. Zij worden er dus passend voor betaald. Het geld daarvoor komt uit de opbrengst van de reststromen. Oud karton levert bijvoorbeeld veel op. Houtafval kost nog geld, helaas. Zolang dat het geval is, legt de gemeente Rotterdam het verschil bij.’

Een belangrijke wens die nog overbleef, was een permanent Grondstoffenstation. Maar de reststromen van de markt leverden niet voldoende op voor de bouw daarvan. Daarom sprong Rabo Foundation bij, samen met onder andere Stichting Doen.

Annet: ‘In het najaar van 2023 ging het open, gebouwd naar een ontwerp van Superuse Studios, een architectencollectief dat circulaire ontwerpen maakt. Het is gemaakt van gebruikte materialen en vangt water op voor schoonmaakwerk en om planten water te geven. Op het dak liggen schooltuintjes en een deel van een freerun-parcours. De achterkant is een tribune die uitkijkt op de Cruyff Court. Zo is het echt een plek voor de buurt. Ook heeft het nieuwe station een grotere capaciteit. De hoeveelheden afval die we er inzamelen, zullen dus nog hoger uitvallen dan nu.’

Annet is blij met wat de Coöperatie tot nu toe heeft bereikt met het Grondstoffenstation. Naast de ‘harde’ resultaten op het gebied van circulariteit en werkgelegenheid, zijn dat ook ‘zachte’ effecten. ‘Ik zie hoe trots de medewerkers zijn. Hoe mensen dichter bij elkaar komen. Hoe de oudere medewerkers de jongeren onder hun vleugels nemen. Voor mensen die uit een moeilijke positie komen, vormt dit werk een nieuw begin.’

‘Het Grondstoffenstation sluit perfect aan bij onze doelen’, zegt Nynke Struik, programmamanager Nederland bij Rabo Foundation. ‘We richten ons op ondernemers die werk bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, en die maatschappelijke problemen op een innovatieve manier oplossen. Met dit initiatief doet de Afrikaanderwijk Coöperatie beide: het station zorgt voor werkgelegenheid, en afval wordt gescheiden voor hergebruik.’

‘Dit concept hebben ze doorgetrokken in het nieuwe circulaire gebouw. Daarmee laat de Coöperatie aan gemeente, marktondernemers en omwonenden zien dat circulair werken gewoon kán. Een supermooi initiatief, dus. Met de donatie voor de bouw van een permanent onderkomen dragen we er graag aan bij.’