Uitzonderlijk grote schenking van 12 miljoen, waar begin je?

Het is een enigszins curieuze wijsheid in de wereld van de filantropie: geld verdienen gaat makkelijker dan het weggeven. Het Piet Poortman Fonds uit Friesland heeft dit inzicht aan een toets onderworpen. Het fonds beheert ruim €12 mln en besloot het bedrag in zijn geheel versneld te doneren.

Het driekoppige bestuur besteedde een half jaar aan de vraag welke doelen in de prijzen vallen. Daarbij hanteerden ze een streng criterium, vertelt penningmeester Anton Postma. ‘Het vermogen moest terug naar de patiëntgroepen aan wie we het geld hebben verdiend.'

Piet Poortman startte in 1991 op verzoek van zorgverzekeraars De Friesland en ANOZ met de Stichting Buitengewoon Personenvervoer, een vervoersdienst voor zogeheten zittend ziekenvervoer ( dus geen ambulancevervoer) om patiënten in Friesland naar dokter of ziekenhuis te brengen. Dankzij een betrouwbaar IT-systeem ontstond een transparante werkwijze. Postma: ‘We konden de taxi’s virtueel volgen. Voor die tijd was dat uniek.’

Nederland is een gul landje. Recente cijfers zijn niet beschikbaar, maar een groot onderzoek uit 2018 liet zien dat we jaarlijks zo’n €5,7 mrd overmaken naar de meest uiteenlopende goede doelen. De grotere foundations of familiefondsen zijn goed voor €433 mln van het totaal. Door corona zijn de inkomsten bij de meeste fondsen teruggelopen.

‘Bij veel goede doelen ben je al een grote gever vanaf een bedrag van €5000 tot €10.000’, zegt Niels Kattenberg, charity manager bij Rabobank die het bestuur van Poortman heeft begeleid in hun zoektocht. Rabobank Charity Management ondersteunt jaarlijks zo'n negentig vermogende Nederlanders bij het bepalen van hun donaties. ‘De meeste klanten die wij helpen geven enkele tonnen tot soms enkele miljoenen weg. Dus een bedrag van €12 mln is echt uitzonderlijk. Ook voor ons.’

Kattenberg ziet wel vaker grotere bedragen voorbijkomen. Bijvoorbeeld bij nalatenschappen. 'Maar zeker als er geen kinderen in het spel zijn, kan de vraag wat er met het vermogen gebeurt bij overlijden een zorg zijn. Bij het Piet Poortman Fonds gaat het om een donatie die nu meteen beschikbaar wordt gesteld. Dat maakt het bijzonder.'

Kattenberg benadrukt de voordelen voor fondsen om zich gericht te concentreren op slechts enkele projecten: 'Een probleem oplossen doe je immers niet met een schot hagel. Door versnippering tegen te gaan zie je eerder dat je giften verschil maken.'

Doorbreken bloed-hersenbarrière

Postma: 'Geld weggeven klinkt makkelijk, maar het werd een ingewikkelde puzzel. Hoe maak je de juiste keuze? Kan een organisatie met nog geen miljoen aan omzet bijvoorbeeld wel een gift aan van meer dan een miljoen?'

Door corona is het denken versneld. De stichting kreeg een record aan verzoeken binnen, maar steeds ging het om kleine en tijdelijke projecten. Postma: 'Als we op de oude voet door waren gegaan had het twintig jaar geduurd om al het geld een bestemming te geven. Toen namen we het besluit om de donaties te beperken tot enkele grote onderzoeken waarmee we echt impact kunnen maken in plaats van een reeks kleine acties te steunen.'

Een van de gelukkige ontvangers is de Hersenstichting. De organisatie kan de komende vijf jaar €1,6 mln tegemoet zien. Het geld wordt besteed aan een lang gewenst onderzoek naar het doorbreken van de ‘bloed-hersenbarrière’. Bestaande medicijnen voor dementie, parkinson of de behandeling van hersentumoren kunnen door een ingebouwd beveiligingssysteem de hersenen niet of nauwelijks bereiken.

Directeur Merel Heimens Visser geeft toe dat de gift als een verrassing kwam. ‘Ik had eerlijk gezegd nog nooit van het Piet Poortman Fonds gehoord.' De Hersenstichting is volledig privaat gefinancierd en ontvangt jaarlijks tussen de €10 mln en 12 mln. ‘Dan moet je vooral denken aan kleine giften van €25 of zelfs €5. In ons hele bestaan hebben we één keer een nalatenschap ontvangen van bijna een miljoen. Dus dit is echt een zeer hoog bedrag. We zijn de stichting zeer dankbaar. Ik vind het een mooi voorbeeld van sociaal ondernemerschap.’

Effecten vaccinatie

Ook bij Tom Oostrom, directeur van de Nierstichting, ging bij de naam Piet Poortman niet direct een belletje rinkelen. Zijn organisatie ontvangt nu €4,4 mln voor twee onderzoeken. 'Een bijdrage zoals nu maken we echt nooit mee.'

De Nierstichting werft jaarlijks zo’n €20 mln bij het Nederlandse publiek. De meeste inkomsten komen uit donaties en nalatenschappen. De gesprekken met het bestuur van het Piet Poortman Fonds waren een aparte ervaring voor Oostrom: ‘Ik ben onder de indruk geraakt van de bescheidenheid en overtuiging van dit bestuur. Heel bijzonder dat in deze tijd waarin het altijd gaat om aandeelhouderswaarde nu wordt uitgegaan van het aantal mensen dat in de loop der jaren vervoerd is voor een nierdialyse.'

Met het geld gaan verschillende academische centra onderzoeken of al bestaande medicijnen tegen het ontstaan van hartfalen en achteruitgang van nierfunctie ook geschikt zijn voor patiënten met ernstige nierfalen. Tot nu toe is dat niet toegestaan. Daarnaast start het UMC Groningen een landelijke studie naar de effectiviteit van covid-19-vaccinatie in nierpatiënten.'

'We hebben voor elke cent geknokt'

De bedragen worden in de komende vijf jaar in tranches overgemaakt. Speerpunten zijn aandoeningen die te maken hebben met nieren, kanker, hersenen en spieren. Een paar keer per jaar krijgt het bestuur een update over de vorderingen van het onderzoek. In totaal zijn acht goede doelen aangewezen. De Friese wortels hebben meegespeeld bij de keuzes. Maar ook het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie in Utrecht en Support Casper voor het baanbrekende onderzoek naar alvleesklierkanker in Rotterdam behoren tot de ontvangers.

Bij Stichting Buitengewoon Personenvervoer hebben nooit meer dan tien mensen gewerkt. Volgend jaar gaat de laatste medewerker met pensioen en valt definitief het doek. Postma: 'We hebben voor elke cent geknokt en voor het fonds stond het vast dat het geld zou worden teruggeven aan de mensen die we al die jaren hebben vervoerd. Met deze donaties maken we een verschil. Dat geeft een enorme voldoening.'

Dit artikel is afkomstig uit het Financieel Dagblad.