Kansen in een snel veranderende foodmarkt

Voor ondernemers die actief zijn in de Nederlandse voedselketen blijft corona een factor van belang. Voor de belangrijkste afzetkanalen in food, horeca & catering (foodservice) en supermarkten (food retail), analyseren wij de impact van de pandemie en vergelijken we dit met het ijkjaar 2019. Dit is het laatste jaar zonder lockdowns en andere verstoringen en geeft houvast aan ondernemers om hun eigen prognoses en scenario’s op te baseren. In figuur 1 zie je onze verwachtingen per afzetkanaal.

Omzet per afzetkanaal in 2020 (realisatie) en prognoses 2021 en 2022 vergeleken met ijkjaar 2019 (laatste ‘normale’ jaar zonder lockdowns)

Voor 2022 wagen wij ons voor foodservice en supermarkten ook aan een prognose vergeleken met 2021, er vanuit gaand dat komend jaar weer een ‘normaal’ jaar wordt. Dit zie je in figuur 2.

Horeca: goed nieuws na een slechte start
Na lang aandringen kwam het kabinet met een draaiboek over hoe en wanneer de verschillende corona-maatregelen versoepeld zouden worden. Dit draaiboek werd uiteindelijk maar gedeeltelijk opgevolgd en deels weer terug gedraaid, wat voor de festivalindustrie en daarmee de eventcatering veel problemen oplevert. Ook de nachthoreca en bedrijfscateraars zullen het terugdraaien van versoepelingen voelen. Wat inmiddels wel duidelijk is: de Nederlanders staan te popelen om weer een terrasje te pakken, uit eten te gaan en een feestje te vieren. Met name vanuit een foodservice-perspectief is dat een geruststellende gedachte. De klant is er in ieder geval nog.

Vooral voor restaurants verwachten we dan ook een opleving in de tweede helft van het jaar, hoewel dit het slechte eerste half jaar niet kan compenseren en de horeca met een kleine 40% zal krimpen vergeleken met 2019 (zie ook figuur 1). Ten opzichte van het rampjaar 2020 is dit nog steeds ruim 25% groei. Goed om te weten: in onze verwachtingen houden we geen rekening met nieuwe lockdownmaatregelen in de herfst/winter. Laten we dus hopen dat de ziekenhuisopnamen binnen de perken blijven en we geen nieuwe variant van het virus krijgen. Uiteindelijk blijft ook 2021 een gitzwart jaar met 27% krimp voor de totale foodservice markt. Pas in 2022 zal de omzet grotendeels herstellen, hoewel de impact per sector in food sterk kan verschillen (zie figuur 2).

Ondertussen in de food retail: inflatie

Door verstoringen in de logistieke keten en mismatches tussen vraag en aanbod die Covid-19 het afgelopen anderhalf jaar heeft veroorzaakt, is grondstofprijsinflatie ondertussen een steeds grotere factor aan het worden. De prijzen voor veel agri-grondstoffen, maar ook voor energie en verpakkingsmaterialen zijn de afgelopen maanden hard gestegen. Die kostprijsstijgingen zijn voor een deel geabsorbeerd in de keten, maar we zien die inflatie ook terugkomen in prijsverhogingen op het supermarktschap.

In de eerste helft van 2021 lagen de consumentenprijzen hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Die prijsverhoging is afgelopen jaar redelijk geruisloos doorgevoerd. Nu zitten we in een iets ander schuitje. De aanhoudende inflatie betekent dat consumentenprijzen nog verder kunnen oplopen. Maar nu de horeca weer grotendeels open is en de vraag daar naar toe terug stroomt, zullen supermarkten terughoudend zijn om prijzen te verhogen. Met het afnemen van de vraag zullen supermarkten na de zomer waarschijnlijk meer gaan stunten met kortingsacties. We verwachten prijsdruk in de keten, maar dan meer in de mate waarin kostprijsstijgingen wel of niet worden doorberekend aan de consument. Rekening houdend met een stuk inflatie waar de consument met enige vertraging voor gaat betalen, zijn onze groeiverwachtingen voor de supermarktsector verder omhoog bijgesteld (zie figuur 1).

Nederland is binnen Europa één van de koplopers als het gaat om alternatieve eiwitten. Toch waren de consumptieaandelen in ons land vorig jaar nog relatief beperkt met 2,5% voor vleesvervangers en 4% voor zuivelalternatieven. Maar het segment groeit wel hard. In Nederlandse supermarkten is de verkoop van vleesvervangers sinds 2017 bijvoorbeeld verdubbeld naar bijna € 200 miljoen en de foodservicemarkt trekt snel bij.

Ook België, Spanje, Zweden en het Verenigd Koninkrijk scoren bovengemiddeld als het op eiwitvervangers aankomt. Maar de consumenten in de meeste andere EU-landen zijn nog niet zover. Daardoor ligt het gemiddelde consumptieaandeel over heel Europa momenteel op 0,5% voor vleesvervangers en 3% voor de zuivelalternatieven.

Rabobank verwacht dat het gemiddelde Europese consumptieaandeel in vleesvervangers verder zal stijgen naar ongeveer 4% en voor zuivelvervangers naar bijna 9% in 2035. Met verwachte jaarlijkse groeipercentages van zo’n 7 tot 15% scoren eiwitalternatieven beter dan alle andere voedingscategorieën. Net als nu zullen er ook over 15 jaar nog grote verschillen in marktaandelen over Europa zijn. Nederland zal ook de komende jaren voorop lopen als het op eiwitvervangers aankomt.

De verwachte consumptieaandelen kunnen veel hoger uitvallen, maar dan zijn er substantiële veranderingen in het consumentengedrag nodig. In de toch wat conservatieve voedingswereld is dat niet makkelijk te realiseren. Dan zal de overheid bewust de vraag naar alternatieve eiwitten moeten sturen, wat momenteel nog niet gebeurt, en de eiwitalternatieven zouden door dergelijk overheidsbeleid of innovaties ruim onder de verkoopprijzen voor zuivel of vlees moeten komen. Dat zien we op korte termijn niet gebeuren.

Wil je meer weten over eiwittransitie? Lees ons onderzoek of luister de podcast.

We staan te popelen om weer naar kantoor te gaan als corona voorbij is. Maar géén vijf dagen in de week. Dat blijkt uit een Rabobankonderzoek onder kantoorpersoneel in zes Europese landen. Deze ruim 6000 werknemers in verschillende sectoren verwachten na corona gemiddeld ongeveer twee dagen per week thuis te gaan werken. In Nederland komt dat neer op één dag per week extra dat werknemers niet op of in de buurt van kantoor lunchen, vergeleken met vóór corona.

Thuiswerken heeft dus niet alleen impact op de werknemer en werkgever, het betekent ook dat er op een andere locatie wordt geluncht of gesnackt, met mogelijk ook andere producten, uit andere kanalen, en van andere leveranciers. Als de lunch naar andere locaties of aanbieders verschuift kan dat mogelijk een omzetverlies voor bedrijfscateraars en broodjeszaken in en rondom kantoren betekenen. Één dag extra thuiswerken kost cateraars en gemakswinkeliers zomaar zo’n € 400 tot 500 miljoen aan lunchomzet per jaar.

Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar het ‘nieuwe werken’ biedt cateraars ook kansen. Door schaalvergroting of de inzet van bijvoorbeeld onbemande winkels en vendingmachines kunnen ze inzetten op nog meer efficiency. Een mooi voorbeeld van dit laatste is de introductie van de Health Food Wall in onder andere een aantal grote ziekenhuizen. Verder gaat door het thuiswerken het aantal bezoekers misschien omlaag, maar omdat kantoren op de middellange termijn juist gericht zullen zijn op interactie (zoals vergaderingen, creatieve sessies, overleggen, ontmoeten of teammeetings) en minder op werken aan een bureau, biedt dit bedrijfscateraars kansen om de omzet per klant te verhogen.

Er ontstaan ‘nieuwe’ klanten die een uitgebreidere lunchkaart, een gezond tussendoortje of wat lekkers bij de koffie verwachten. Zulke klanten geven al snel zo’n 20-50% meer uit voor hun voedingsaankopen op kantoor.

Dit betekent wel dat er een ander, meer premium assortiment, bredere openingstijden en een andere aankleding van de locatie nodig is. Het kantoor ‘hotelliseert’ en wordt een mengeling tussen horeca, clubhuis en een hotellobby. Daarnaast verandert de aard van het werk omdat bezoekersaantallen naar verwachting sterker fluctueren en de spreiding over de dag groter wordt.

En kijk als cateraar ook eens naar andere mogelijkheden. In overleg met werkgevers zouden bedrijfscateraars kunnen denken aan bijvoorbeeld abonnementsmodellen of thuisbezorging, of het kantoor als pick-up point voor maaltijden die thuis gegeten worden.

Wil je meer weten? Lees dan de volgende publicaties:

Hoe start je als ondernemer met duurzaam ondernemen? Vanuit Rabobank hebben we een voorzet gedaan om je daarbij te helpen. Onze circulaire kansenkaart biedt concrete handvatten en praktische tips.

Uit ervaring weten we dat je moet beginnen met één stap, één thema, om uit te werken en beleid bij te maken. Als je meerdere dingen tegelijkertijd doet is het erg lastig om focus aan te brengen, je medewerkers mee te krijgen en goed resultaten te meten. Welke stap je wanneer moet zetten is per bedrijf verschillend.

In onze kansenkaart staan verschillende stappen.

Wil je meer weten? Download de circulaire kansenkaart voor food.

Duurzame koplopers geven ons het juiste voorbeeld en jagen de duurzame transitie aan die nodig is om onze voedselvoorziening ook in de toekomst te garanderen. Om die reden ondersteunt Rabobank dan ook de jaarlijkse Food100. De Food100 is een lijst van de honderd ‘gamechangers’ in food, voedselveranderaars die dagelijks bezig zijn ons voedselsysteem te verbeteren en duurzaam te veranderen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de jonge, aanstormende talenten (onder 30 jaar) en de gevestigde garde van toonaangevende ondernemers, wetenschappers en bestuurders. Dit jaar is de lijst op 16 augustus live gegaan. Op 20 september aanstaande zullen de Foodhelden van 2021 bekend worden gemaakt tijdens een speciaal event dat ook online te volgen is. De Foodhelden zijn die voedselveranderaars die vanwege hun buitengewone prestaties in het afgelopen jaar extra in het zonnetje worden gezet.

De Food100 lijst laat duidelijk de dominante trends in food zien:

Check de lijst op www.food100.nl, meld je aan voor de online seminar op 20 september en laat je inspireren!