Duurzame lichtpunten voor de donkere dagen in de zorg

De Conference of the Parties (COP), de klimaattop van de Verenigde Naties in Glasgow afgelopen november, benadrukt nog maar eens het belang van CO2-reductie en een duurzame ontwikkeling op wereldschaal. Niet voor niets zijn de meeste landen om ons heen, net als de EU, het erover eens dat de CO2-uitstoot met 55% gereduceerd moet worden. Op de klimaattop hebben meer dan 50 landen, waaronder Nederland, toegezegd het gezondheidssysteem te gaan verduurzamen. In ons land stoot de zorgsector 7% van alle CO2 uit, wat vergelijkbaar is met de grote energiecentrales. Maar anders dan bij deze zichtbare vervuilers ontstaat de klimaatschade in de zorgwereld op een sluipende manier: door verouderd zorgvastgoed met een lage energie-efficiëntie en verouderde klimaatinstallaties, bezoekers en personeel die met auto’s naar zorginstellingen rijden, medisch afval, energieverslindende medische apparaten in ziekenhuizen en medicijnresten die terechtkomen in het riool (zie figuur 1).

De verpleeghuissector (VVT) en ziekenhuizen (MSZ) hebben de grootste CO2-voetafdruk, ook als het wordt gerelateerd aan de omzet, zoals je ziet in figuur 2:

Hoewel in de zorgsector duurzaamheid niet bovenaan de prioriteitenlijst staat, zien we toch hoopvolle ontwikkelingen. Begin 2021 is de Groene Zorg Alliantie opgericht, een platform voor groene zorgcommissies in Nederland. De 25 aangesloten commissies (ook organisaties van medisch vrije beroepen) delen hier effectief kennisupdates, netwerkactiviteiten en inspiratie. In de Green Deal Duurzame Zorg voor een Gezonde Toekomst heeft een groot aantal partijen afspraken gemaakt om gezamenlijk de verduurzaming van de zorgsector te versnellen. Ook de Rabobank heeft zich hieraan gecommitteerd. De partijen van de Green Deal verduurzamen de zorg door:

Ondanks alle ontwikkelingen hebben nog maar weinig zorginstellingen zelf al een concrete agenda en plan van aanpak gemaakt om te komen tot 49% CO2-reductie (vergeleken met 1990) in 2030. Zo’n agenda en plan voor individuele zorginstellingen is echter wel noodzakelijk. Dat blijkt onder andere uit de volgende ontwikkelingen:

Veel zorginstellingen hebben verouderd, en niet energie-efficiënt vastgoed. Hierdoor hebben ze een hoge CO2-uitstoot en betalen ze al jaren meer aan energiekosten dan dat ze in het budget krijgen vergoed. Het probleem wordt komende tijd alleen maar groter met de flink gestegen gasprijzen. Veel organisaties hebben collectief de energie ingekocht en daarmee (gelukkig) nog een of twee jaar de tijd voor dat tarieven worden aangepast, maar met het oog op een duurzame toekomst is het enige alternatief toch echt lager energieverbruik of eigen duurzame opwekking, zodat je minder afhankelijk wordt van inkoopprijzen.

Uit onderstaande analyse van Rabobank blijkt dat het financieel rendement in de sector bij veel instellingen beperkt is en dat een verdubbeling van de energiekosten het rendement direct in gevaar brengt. Zeker nu het rendement ook verder onder druk komt omdat bij veel instellingen de personeelskosten verder oplopen als gevolg van ziekteverzuim en inhuur van extra personeel dat niet in loondienst is.

Een andere ontwikkeling die de noodzaak tot CO2-reductie in de zorgsector benadrukt is de uitspraak in het Shell-arrest. In mei 2021 heeft de rechtbank van Den Haag bepaald dat oliebedrijf Shell zijn wereldwijde CO2-uitstoot met 45% in 2030 moet verminderen (ten opzichte van 2019). Deze zaak kan een precedent scheppen dat voor veel meer bedrijven van toepassing kan zijn. Het geeft namelijk een bredere scope en verantwoordelijkheid van ondernemingen aan. Het gaat niet alleen om de aanpak van de CO2-emissie van de eigen exploitatie (Scope 1), maar ook om de verantwoordelijkheid van de CO2-reductie bij toeleveranciers (Scope 2). Denk in de zorg bijvoorbeeld aan verbruikte zorgmaterialen en geneesmiddelen. Tot slot gaat het ook om de impact van de dienstverlening bij afnemers, dus in de zorg bij patiënten en cliënten (Scope 3). Denk bijvoorbeeld aan vervoer en bezoek van patiënten. Eigenlijk zegt de uitspraak in dit vonnis dat een onderneming geen beleid meer mag voeren dat tegen de klimaatdoelstelling ingaat. Dat geldt dus ook voor de zorginstellingen.

Ook toenemende (inter)nationale wetgeving maakt de aanpak van CO2-reductie in de zorg noodzakelijk. Hieronder zetten we een paar wettelijke eisen op een rij:

In de zorgsector wordt daarom in dit kader en ook in het kader van de Green Deal Zorg 2.0 en van het Klimaatakkoord aan alle instellingen de portefeuille-routekaart CO2-reductie gevraagd. Op basis van de door TNO opgestelde (landelijke) sectorale routekaarten (één voor de cure en één voor de care) maken de branches afspraken met elkaar en met de overheid over het tempo en de voorwaarden voor de klimaataanpak. De uitwerking gebeurt per zorgorganisatie aan de hand van een CO2-reductietool (een instrument om een portefeuille-routekaart voor het zorgvastgoed op te bouwen of vorm te geven). Ziekenhuizen en zorginstellingen geven zo (vaak als onderdeel van het meerjaren onderhoudsplan, MJOP) invulling aan de wettelijke taak om een CO2-vrije bedrijfsvoering te realiseren in 2050 en de CO2-uitstoot met 49% te reduceren in 2030.

Deze toegenomen aandacht voor duurzaamheid biedt óók kansen voor bedrijven. Door de EU Green Deal en EU-wetgeving gaan er de komende jaren ook heel veel financieringen met gunstige voorwaarden vanuit de EU naar verduurzaming en duurzame koplopers. Door hier nu al mee bezig te zijn zorg je ervoor dat je voorbereid bent op deze nieuwe ontwikkelingen en misschien ook in aanmerking komt voor deze financieringen met lagere rente, nu en in de toekomst (denk aan de Rabo Impactlening).

De zorgsector is met 1,2 miljoen banen een van de grootste werkgevers in Nederland. Het is ook een sector met een hoge werkdruk, hoog personeelsverloop, een tekort aan medewerkers en een bovengemiddeld ziekteverzuim. Het creëren van een gezonde en prettige werkomgeving met een focus op bijvoorbeeld gezonde voeding, groen rond de instelling en gericht op duurzaamheid kan helpen om personeel meer aan je instelling te binden.

Er zijn verschillende maatregelen die je nu al kunt nemen om de verduurzaming binnen je zorginstelling te bevorderen. Denk hierbij aan onder andere:

Rabobank heeft verschillende financieringsproducten en programma’s die je kunnen helpen bij de verduurzaming van je zorgonderneming. Hieronder zie je een paar voorbeelden:

Ook met andere partijen werkt Rabobank samen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Bijvoorbeeld als partner van Stichting Het Potentieel Pakken om het personeelsprobleem in de zorg op te pakken (lees hier meer over in deze zorgupdate) en als partner van Arts en Leefstijl het afbouwen van medicatie te bevorderen. Ook werken we samen aan het thema gezonde voeding. Zo helpt Diverzio gezond, smakelijk, en duurzaam eten en drinken beschikbaar te maken voor patiënten, bewoners, professionals en bezoekers in zorg. Daarnaast geeft De Zorgmonitor Duurzaam & Gezond (van Intrakoop en Foodstep) zorginstellingen inzicht in de duurzaamheid en voedingswaarde van voeding. Ook is Rabobank met enkele partners FoodwasteChallenge gestart, een beweging om voedselverspilling tegen te gaan. In eerste instantie opgezet voor de Nederlandse restaurants en hotels, maar de challenge staat ook open voor cateraars en restaurants in de zorg.